Кәсіптік циклдің теориялық пәндері

27 января, 2018 18:41

Кәсіптік қызметтің мазмүны туындаған әрбір жағдайға бай- ланысты өзіндік сипат алатындықтан, өрбір мамандық бойын- ша көсіптік білім беру саласындағы пәндерді таңдаудың тек қана өзіне төн ерекшеліктері бар екендігі жайындағы пікір көп уақытқа дейін үстемдік етіп келді. Басқаша айтқанда, жалпы білім берудің теориялық бөліміне карағанда көсіптік циклдің оқу пәндерін инварианттық түрғыдан топтастырып жинақтау болмайды да, тіпті болуы да мүмкін емес деп есептелінеді. Дөл осындай пікірлердің қалыптасу жағдайында мүлде басқаша түжырымдарға негізделген В.С.Ледневтің концепциясы 1988 жылы күтпеген жерден жарық көреді (В.С.Леднев. Непрерыв- ное образование: структура и содержание). Бүл еңбекте инвари- анттық жиынтықтың қалыптасқандығы жайындағы идея айты- лып қана қоймай, кәсіптік цикл пәндері топтастырылып, тіпті олардың барлығы да теориялық түрғыдан жан-жақты негізделді.

Дәл осы қорытындының өзіндік ерекшелігі мен мүлде жа- ңашылдық сипатта болуына байланысты бүл концепция алға- шқы кездерде болжау ретінде ғана қабылданды. Тек қана біраз уақыт өтіп, осы тақырыпқа тікелей байланысты ғылыми жүмы- стар жарық көріп, диссертациялар қорғалғаннан кейін ғана (Н.М.Жуков, Е.Э.Коваленко жөне т.б.) бүл концепция гипоте- задан төжірибе жүзінде дөлелденген теория қатарына қосыла бастады. Сонымен, теориялық оқу мазмүнының қүрылымы туралы концепцияның (қағиданың) ең басты мән-мағынасын былайша сипаттауға болады:

Көсіптік цикл пәндері жиынтығы жоғарыда атап көрсетілген формулаға сай айқындалады, дәлірек айтқанда теориялық оқу пөндерінің жиынтығы қызмет пен зерттеу объектісінің қүры- лымымен детерминацияланады.

Мүндай кезде теориялық оқу пәндерін айқындайтын детер- минанттар осы бір жеке жағдайға байланысты төмендегідей сипат алады: зерттеп-білудің объектісі ретінде кәсіптік дайын- дықтың бағдарына сай келетін адам қызметінің белгілі бір саласы алынады.

Кәсіптік қызметтің қүрылымының жан-жақтылығына бай- ланысты оның өзіндік көріністері де, одан қалды аспектілері

• кесте. Жалпы білім беру пәндерін оқудың сатылары

де сан-алуан болып келеді. Олай болса, кәсіптік цикл саласын- дағы оқу пөндерінің инварианттық жиынтығы көсіптік қызметтің бар болғаны бір ғана құрылымымен айқындалады деп топшы- лауға негіз бар сияқты, ал ол -инварианттықтың өзі басты критерийлері (өлшемдері) төмендегідей болып келеді:

• олардың жоғары білімді мамандардың басым көпшілігінің қызметінде көрініс табуы;
• көсіптік білім берудің мақсаттарына сөйкес компоненттерді функционалдық тұрғыдан толық жинақтау талаптарын орын- дай отырып, олардың санын кеміту.

Жоғары білімді өрбір маман өзінің қызмет бабы барысында туындайтын міндеттері мен түрлі жағдайларға байланысты тех- нологиялық, жобалық, ғылыми-зерттеу, ұйымдық жөне педаго- гикалық проблемаларды шешу қажеттілігімен үнемі ұшырасып отырады. Алайда қызметтің бұл жақтары жоғары дөрежедегі көсіптік еңбектің кез келген түрінің компоненттері болып қана қоймай, көсіптік қызметтің базалық түрі де болып келетіндігін білгеніміз де дүрыс болар. Атап айтқанда:

• технологиялық қызмет;
• басқару қызметі;
• жобалау қызметі;
• зерттеушілік қызмет;
• үйымдастырушылық қызмет;
• педагогикалық қызмет.

Сонымен, қорытындылап айтқанда олар дөл осы жағдайлар- дың арқасында ғана детерминанттар қызметінің компоненттері рөлін атқарып отырады.

Халық шаруашылығының салаларының қүрылымы ретінде көрініс табатын екінші, объективті детерминат қүрылымының компоненттері мыналар болып есептелінеді:

• салалар философиясы;
• еңбек пен оның өнімі;
• технологиялық процесс (дөл осы саланың өнімін өндіру);
• басқару жүйесі;
• техника;
• кадрлар (мамандар);
• қоршаған орта.

Атап көрсетілген бүл жақтардың барлығы да өнеркәсіптің түтастай бір саласымен қатар оның кез келген көсіпорнын сипаттай алатын болғандықтан олардың барлығы да детермина- циялайтын компоненттер ретінде қызмет етеді.

Халық шарушылығының дөл осындай салаларының қатары- на: машина жасауды, ауыл шаруашылығын, транспортты, бай- ланысты, медицинаны, халыққа білім беруді, қүрылысты, эко- номиканы жөне т.б. жатқызуға болады.

Көсіптік-теориялық білім беру мазмүнының қүрылымы көсіптік циклдің пөндерін қамти отырып, олардың өзара байла- ныстарын одан әрі тереңдете түседі. Олай болса дәл жалпы білім беру саласындағы сияқты бүл қүрылым да көсіптік білім беруге негіз бола аларлықтай өзіндік “кристалдық тор” бейнесінде _көрініс таба алады. Өз кезегінде көсіптік қызметтің өзара ықпал- дастық аймақтары мен объектілік-салалық детерминант бұл торлардың (базалық оқу пәндерінің) түйісетін жері де болып табылады. 10-кестеде көсіптік-теориялық циклдің бүл инвари- анттық базалық пөндері детерминанттың жекелеген компонент- терінің қиылысқан жерлерінде көрсетілген.

Ал бұл пөндердің қатарына төмендегілер жатады:

5 — саланың қызметі мен қүрылымының жалпы мөселелері;

• өндіріс экономикасы, оны үйымдастыру мен басқару;
• еңбек өнімі;
• нақты технология;
• технологиялық техника;
• салалық информатика мен үйымдастыру техникасы;
• еңбекті қорғау мен техника қауіпсіздігі;
• тәжірибелік жобалау;
• студенттердің оқу және ғылыми зерттеу жүмыстары;
• технологиялық экология;
• еңбек үжымының педагогикасы.

Сонымен, жоғарыда функционалдық түрғыдан алғандағы инварианттық теориялық пәндердің жиынтығын атап көрсеттік. Ал олардың өрбір мамандық үшін толысуының, сөзсіз, өзіндік атауы да, өзіндік ерекшелігі де болатындығын ескерте кеткен жөн болар. Мысалы, жоғарыда көрсетілген инварианттық пөн- дерге педагогикалық оқу орындарының оқу жоспарларында көрсетілген педагогикалық циклдің төмендегі пөндері сөйкес келеді.

Дөл осындай жолмен басқа мамандықтарға байланысты оқыла- тын теориялық курстардың пөндері де нақты көрсетіліп отыр.

Автор публикации

не в сети 5 лет

Tarazsky

6

Комментарии: 0Публикации: 982Регистрация: 14-11-2017