28 ноября, 2017 19:42
1. Теңрі тег, теқрі йаратмыш
Түрк Білге қаған,
Бұ өдкй олуртым.
Сабымын түкеті есідгіл:
Улайу інійігүнім, оғланым, Бірікі оғушым, будунум, Берійе-шад-апыт беглер, Иырайа — таркат буйрук бег- лер Отуз.table width=»175″>
2. Токуз оғуз беглері, буду- ны,
Бу сабымын едгүті есід, Қатығды, тыңла.
Ілгерү — күн тоғсыққа,
Бергерү — күн ортусыңару, Қурығару — күн батсыкыңа,
| Тәңірідей, тәңіріден жарал- ған
Түрк білге1 қаған1 2, Бұл шақта отырдым. Сөзімді түгел естіңдер: Бүкіл жеткіншегім, ұланым, Біріккен әулетім, халқым, Оңымда шад3, апа3 бектер Солымда — тархан3, бұйрық бектер Отыз. Тоғыз оғыз бектері, халқы. Бұл сөзімді мұқият тында. Терең ұк. Ілгері — күн шығысында, Он.жақта — күн ортасында 4 Кейін — күн батысында, |
| Иырғару — түн ортусыңару Анта ічрекі будун қоп маңа Көрүр, анча будун
3. Көп ітдім. Ол амты аңыр Иоқ турк қаған Өтүкен йыш 6 1 2 * Олурсар, елте буң йоқ. |
| 4. Ілгерү — Шантұң йазықа тегі сүледім,
Талуйка кічіг тегмедім, Біргерү — Токуз ерсенке тегі сүледім, Түпүтке кічігім тегмедім, Курығару — йінгу үгіз кече Темір қапығқа тегі сүледім, Иырғару — йер Байырқу йеріңе тегі сүледім, Бунча йерке йорытдым, Өтүкен йышда йіг иді йоқ ер- міс, ел тұтсақ йер Өтүкен Иыш ерміс. Бу йерде олурып, Табғач будун бірле түзелтім. |
| 5. Алтун, күмүш, ісігті, қу- тай буңсыз анча бірүр табғач будун сабы сүчіг, ағысы йым- шак ерміс.
Сүчіг сабын, йымшақ ағын арып, ырақ будуныг аича йа- ғутыр ерміс. йағру контукда кісре анығ біліг анта өйүр ер- міс. |
| 6. Әдгү білге кісіг, едгү алып кісіг йорытмаз ерміс.
Бір кісі йаңылсар, оғушы, бу- дуны, бірсүкіңе тегі, қыдмаз ер- міш. Сүчіг сабыңа, йымшақ ағысыңа артурып үкүс Түрк будун, өлтіг, Түрк будун үлесікің. Бірійе чуғай йыш түгүл, |
| Сол жақта —түн ортасында 1 Осының ішіндегі халықтың бәрі Маған қарайды, халықты
Осынша көп еттім. Егер қа- зір баяғы кексіз түрк қағаны Өтүкен 4 қойнауында отырса, (онда) ел- де мұң жоқ. Ілгері — Шантұң жазыққа дейін жауладым, Теңізге сәл жетпедім. Түстікте — Тоғыз Ерсенге дейін жауладым, Тибетке сәл жетпедім, Батыста — Інжу 5 өзенін кеше Темір қақпаға дейін жауладым. Терістікте—Байырқы жеріне дейін жауладым, Осыншама жерге дейін жорыт- тым, Өтүкен қойнауының нағыз иесі жоқ еді, бірақ ел тұтатын жер осы Өтүкен қойнауы еді. (Дәл) осы жерде отырып, табғаш халқы- мен табыстым. Алтынды, күмісті, дақылды, жібекті соншама шексіз беріп жаткан табғаш халқының сөзі тәтті, бұйымы асыл еді. (Олар) тәтті сөз, асыл қазынасын беріп, жырақтағы халықты (өзіне) сонша жакындатар еді. Жақын қонып, сосын (олардан) әдепсіз қылықты үйренуші еді. Ақылды кісілерді, батыл кісілерді табғаштар қозғай ал- ған жоқ. (Егер) бір кісі алданса (онда) руы, халқьт тұқымына дейін калмас еді. Тәтті сөз, асыл дүниесіне көп алданып Түркі халқы, қырылдың, Түркі халқы, жойылдың, |
| Түн йазы конайын тісер, Түрк будун, үлесікің. |
| 7. Анта аңығ кісі анча бош-
ғурур ерміс: «Ьірақ ерсер, йаблақ ағы бірүр, ҒІағұқ ерсер, едғү ағы бірүр» — тіп. Анча бошғұрур ерміс. Біліг білмез кісі ол сабығ алып, Иағру барып, үкүш кісі өлтіг. |
| 8. Ол йерерү барсар,
Түрк будун, өлтечісен. Өтүкен йер олурып, Ақыш-тікіщ ысар, Нең бунуғ йок, Өтүкен йыш олурсар, Беңгү ел тута олуртачы сен, Түрк будун тоқ. Арық оқ сен, Ачсық, тосық өмез сен, Бір тодсар, ачсық өмез — сен. |
| 9. Антағыңның үчүн ігідиіш. Қағаныңын сабын алматын, йер-сайу бардығ,
Көп анта алқынтығ, арылтығ, Анта қалмыш йер-сайу көп туру — өлү йорыйур ертіг. Теңрі йарлықадуқын үчүн, Өзім құтым бар үчүн, Қаған олуртым. Қаған олурып, |
| 10. йоқ, чығай будунуғ көіі қобартдым,
Чыған будунуг бай қылтым, Аз будуныг үкүш қылтым. Азу бу сабымда ігің барғу? Түрк беглер, будун, буны есі- Дің! Түрк будунуғ тіріп, Ел тұтсықыңын бунта уртым. Йаңылып, лескіңін йеме бунта уртым. |
| Түстікте Шұғай қойнауы түгіл, Түн жазығына қоныстансақ де- суші ен.
Түркі халқы, жойылдың Сонда өш адамдар бы- лай иландырып еді: «Жырақ болса, жаман сыйлық берер, Жақын болса, жақсы сыйлық берер»,— деп. Осылай иландырып еді. Білімсіз кісілер сол сөзге на- нып, Жақын барып, көбің қырыл- дың. Ол жерге барсаң, Түркі халқы, өлімшісің. Өтүкен жерінде отырып. (Қазынаға) керуен жіберсең, Еш мұңың жоқ. Өтүкен қойнауында отырсаң, Мәңгі елдігіңді сақтайсың сен, Онда түркі халқы тоқ. Ашсың ғой сен, Аштықта токтықты түсінбейсің, Бір тойсан аштықты түсінбей- сің. Соның үшін алдандыц, Қағаныңның тілін алмадың, Жер-жерге бардың, Әбден алқындың, арылдың. Сонда қалғандар жер-жерге қаңғып өлімші босқын (боп еді). Тәңірі жарылқағандықтан, Өзімнің бақытым бар болған- дықтан, Қаған отырдым. Қаған болып, Жоқ, кедей халықты көп көтердім, Қедей халықты бай қылдым, Аз халықты көп қылдым. Осы сөзімде өтірік бар ма? Түрк бектері, халқы, бұны тыңдандар! Түркі халқын жиып, Ел болғандарыңды мұнда бас- тым. Жаңылып, көшкендеріңді де мұнда бастым. |
| 11. Неңнен. сабым ерсер, Беңгү ташңа уртым.
Ақар көрү білің, Түрк амты будун беглер — Бөдке көрігме беглер, Гұ йаңылтачы сіз Мен бенгү таш… Табғач қаганта бедізчі келүртім, бедізтім, Меніқ сабымын сымады. 12. Табғач қағаның ічрекі бедізчіг ыты. Ақар адынчығ барк йаратур- тым, Ічін-ташын адынчығ бедіз ур- туртым, таш тоқытдым, Көңүлтекті сабымын У… («Он оқ оғлын)а, татыңа тегі, Буны көру, білің, Бәңгү таш тоқытдым. 13. (Бу еріг) ерсер, Амтыка еріг йерте ірсер, Анча еріг йерте Беңгү таш тоқұтдым бітідім. Аны керіп, анча білің — Ол таш… дым, Бу бітіг бітігіме —- Атысы йол(л)ығ тігін. |
| Барлық сөзімді аитар,
Мәқгі тасқа бастым. Бұған қарап біліңдер,» Хүрк халқының қазіргі бектері — Таққа кіріптар бектер, Сендер жаңылғышсыңдар ғой? Мен мәңгі тас… Табғаш қағаннан бәдізші 1 алдырдым, жазу жазғыздым, Менің сөзімді бұзбады. Табғаш қағаны ішкі өңірден бәдізшілерін жіберді. Оларға бөлекше мазар салдырдым, Іші-тысына жазу жазғыздым, тас қалаттым. Көңілдегі сөзімді.1 2… Он оқ ұлдарына, таттарға дейін, Бұны көріп, біліндер, Мәңгі тас калаттым. (Бұрын) бұл аялдама болса, Қазірде аялдама жер болса, Сол аялдама жерге Мәңгі тас калаттым, жаздыр- дым. Бұған қарап мынаны біліқ- дер — Ол тас… тым 3 Бұл жазуды жаздырғанның |
аты Иоллығ тегін
Автор публикации
