16 февраля, 2018 18:19
Метажоспар-техника Қытайда пайда болды және қазіргі уақытта Еуропаның кәсіптік, университеттік жөне сатылық білім беруінде кеңінен қолданылады. Ол белгілі бір қолданысты білдіретін белгілік формалардың (элементтердің) инвариантты көпшілігін білдіреді. Метажоспардың элементтеріне жолақ (по- лоса), бүлт (облако), сопақ (овал), тікбүрыш, домалақ жатқы- зылады. Әрбір элемент қандай да бір үғымның, түжырымның немесе қорытындының белгілі бір мәндік сипаттамаларын білдіреді. Мысалы, жолақтар заңдардың немесе түжырымдар- дың қысқа да нақты айтылуын немесе қандай да бір әрекеттің орындалуы жөніндегі операцияларды белгілеу үшін пайдаланы- лады. Жолақ арқылы есімдер, атаулар немесе категориялы үғымдар белгіленеді. Метажоспар-техникада дербес теорияны немесе зандылықты қорытындылайтын фундаменталды ұғым- дарды, сондай-ақ сүраулы сөйлемдер мен атауларды бүлт арқ- ылы белгілейді. Сопақтар айғақтық сипаттағы үғымдарды, иде- яларды, гылымдағы болжамдарды беру үшін пайдаланылады, ал себеп-салдарлық байланыстар мен қосымша ақпаратты тікбүрыштармен белгілейді. Тікбүрыштар да метажоспар-техни- каның элементтері болып табылады. Өдетте бүл элементтермен қандай да бір конструкцияның негіздері үғынылады. Немесе тіреу үгымдарының заттандырып, олардың көмегімен агаштың қүрылымы, кестенің бағаналары конструкцияланады. Оқу ақпа- ратының негізгі көлемін түрлік немесе жалқы үгымдар толты- рады. Бүл үғымдар метажоспардың техникасында шеңберлер- мен белгіленеді. Оның үстіне, кішкентай домалақтар нөмірлік ретті, сондай-ақ маңызды мәселелердің жекелеген сөттерін (қосым- ша) білдіреді.
Метажоспар-техника ойлау операцияларын заттандыру бой- ынша, оқу элементтерін (үғымдарды) қүрылымдау бойынша, олардың мазмүндық белгілері мен себеп-салдарлық материал- дандыру бойынша міндеттерді орындау үшін төмендегі ереже- лер қатаң сақталуы қажет:
- Айтылым (формулировка) қысқа болуы тиіс.
- Ақпарат элементтердің өздерінде білінуі керек.
- Әрбір картада тек бір дөлел белгіленеді.
- Мәтін түсінікті жазылуы керек (элемент-карталарда үш жолдан болмау керек).
- Төртеуден артық түс қолдануға болмайды.
- Түсті теріске шығаруға болмайды.
- Мағынаны өзгертпей элементтің формасын өзгертуге бол- майды.
- Мағынаны өзгертпей элементтің түсін өзгертуге болмайды.
Метажоспар белгілік визуалды (көрнекі) қүрал ретінде белгілі
бір психологиялық жөне эргономикалық критерийлерге (өлшем- дерге) жауап береді. Метажоспар-техниканы қолданудың пси- хологиялық қыры көзбен қабылдаудың ерекшеліктеріне толы- ғымен сәйкес келеді. Метажоспардың элементі — белгі, заттан- ған объект. Ол сезіммен қабылданатын қасиеттерге — формаға және түске ие болады.
Белгінің формасы оны тануга ықпал етеді. Оның үстіне форма үғымның (оқу элементінің) мазмүны немесе идея туралы еске түсірмейді, тек оларды елестетеді. Метажоспар элементтерінің формалары айқын, айрықшаланатын және қарапайым болған- дықтан оқытудағы белгінің материалдық формаларын сезіммен қабылдау қажеттілігінен туындайтын арнайы талаптарға сөй- кес келеді. Гештальтпсихологтардың атап көрсеткеніндей, объектің физикалық формасы қарапайым болған сайын, оны қабылдау соншалықты оңай фигураны қабылдау үшін ақпарат- тың соншалықгы аз мөлшері қажет болады. Фигураларды бөліп алады. Үсынылып отырған оқу ақпаратына назарды тез ауда- руға мүмкіндік береді. Сондықтан егер элементтер оқу элементтерін белгілеу (білдіру) функциясын атқаратын болса, онда олар бекітілген мағыналарда салыстырмалы түрде үнемі, түрақты, қалыпты қолдануы тиіс.
Метажоспардың элементтері әр алуан когнитивті функция- ларды атқарады, сондай-ақ олар ойлау процестерінің бейнелену нәтижесін белгілі формада бекітуге, үстауга, қабілетті болып келеді.
Заттық образдың атрибуты ретіндегі түс сезімдерге ықпал етеді, көңіл мен назарды арттырады. Метажоспар-техниканың жүмысы барысында-ақ, ашық-жасыл, ашық-сары, ашық-қыз- гылт түстерді қолдануга кеңес беріледі. Метажоспар-техникада түстерді қолдану маңызды перцептивті өзгешеліктермен шектеледі, сондықтан төмендегі ережелер сақталуы тиіс:
- бір метажоспарда үш-төртеуден артық түс қолданбау;
- бір түспен біртекті қагидаларды, белгілерді, үгымдарды кескіндеу;
- жарқын ақ түсті қолдануды шектеу өйткені ол оқушы- лардың көздерін шагылыстырады және шаршатады;
- фигуралар мен фонның (аяның) жақсы контрасын қамта- масыз ету;
- қызыл жөне сары түстердің комбинациясынан алшақтау, өйткені оқушылардың көпшілігі бүларды ажырата алмайды;
- түстің ассоциациялар тудыратынын естен шығармау, мы- салы қызыл, сары және саргыш түстер міндетті түрде орында- луды талап ететін нүсқауларды білдіреді.
Автор публикации
