12 февраля, 2018 19:48
Нарықтық экономика жағдайында бастауыш көсіптік білім беру мекемелері рыноктың объективті зандылықтарымен сана- суы тиіс, дайындыкты, бөлісті, еңбекпен қамту мен босатуды қамтамасыз етуі керек. Нарықтық жағдайларда аман қалу үшін өрбір білім беру мекемесі мыналарды іске асыруы тиіс:
- абитуриенттерді қабылдауды жобалық қуаты мен орын- дардың санына сөйкес жүргізу;
- оқушыларды еңбек рыногында сүранысқа ие көсіптердің республикалық немесе халықаралық стандарты деңгейінде дай- ындау;
- барлық ресурстарды бюджеттік қаржыландыру және қосым- ша бюджеттен тыс кірістердің шеңберінде үнемді пайдалану;
- оқушылар мен инженерлік-педагогикалық персоналдың өлеуметтік қорғанысын қамтамасыз ету.
Қызметтің басым бағыттарын таңдауды білім беру мекемесі жүзеге асыруы тиіс. Төмендегідей бағдарлардың болуы мүмкін:
- рыноктың мүқтаждығы мен жастардың кәсіптік қалауы- на бағдарлану;
- кәсіпорынның жұмысшыларды қайта дайындауы мен ква- лификациясын жоғарылату қажеттілігіне деген бағдар;
- дәстүрлерді, көркемдік көсіпшілік пен қолөнерді қайта түлету Мен дамытуға бағытталған коммерциялық қызмет бағдары;
К — тек коммерциялық қызметке бағдар үстану.
Бүл жағдайда стратегиялық жоспарды даярлаудың төрт үлгісі тУралы айта кету керек.
а) Рынок толтырылмаған жағдайда, рыноққа ену стратегия- сы тиімді. Білім беру мекемесі өз потенциалын барынша пай- далануға жөне кеңейтуге ұмтылады.
ә) Егер білім беру мекемесін тауарлар мен еңбек рыногында іздестірсе, коммерциялық байланыстардың географиясын ке- ңейткен жагдайда рынокты дамыту стратегиясы тиімді.
б) Егер білім беру мекемесі жаңа қазіргі заманғы мамаң- дықтар бойынша даярлауды бастаса өз түлектерінің деңгейің көтерсе, жаңа тауарлар мен қызметтерді жасап шыгарса жөне олардың сапасын жақсартуға ұмтылса, стратегия тиімді.
в) Диверсификация стратегиясы — жаңа тұтқаларға бағдар үстанған жаңа тауарларды шығару үшін пайдаланылады.
Қандай да бір үлгінің бірін таңдаған соң, оның іске асыры- луы туралы ойлану керек. Бүл жағдайда мынадай мөселелерді шешу қажет:
- училище кімді, қандай мамандық бойынша жөне қалай дайындауы керек;
- қандай шаруашылық өрекетпен (негізгі қызмет — оқытуға зияны тимейтіндей) ол айналыса алады;
- оның қызметінің принциптерін анықтайтын училищенің сыртқы ортасы қандай (аймақтағы демографиялық ахуал, кад- рлар дайындаудағы қажеттілік, түрғындарға қызметтер мен түтыну тауарларын өндіруге деген қажеттілік), базалық кәсіпорындармен және демеушілермен өзара қатынасы қандай:
- училищенің потенциалдық мүмкіндіктері алға қойған мақсаттар мен міндеттерге сөйкес келе ме (оның ауданы, жаб- дықтары, кадрлары, қаржылық қүралдары қандай);
- училищенің қазіргі қүрылымы мен басқару кестесі оның қызметінің мақсаттары мен міндеттеріне сай келе ме;
- білім беру мекемесінің үйымдастырушылық-қүқықтық формасы қазіргі заманғы талаптар мен міндеттерге жауап бере ала ма;
- білім беру мекемесі түрғындарға қандай тауарлар мен қызметтерді көрсетуді қалайды және көрсете алады, негізгі (оқыту) жөне қосымша (коммерциялық) қызметтердің арасын- дағы арақатынас қандай;
- білім беру мекемесі еңбек рыногындағы серіктестерімен қалай бөсекелеседі (тауарларды, кадрларды дайындаудың сапа- сы есебінен немесе шығындарды төмендету есебінен);
- білім беру мекемесінің стратегиясы қандай — қызметтердін дифференциациясына өлде олардың концентрациясына бағыт- талған ба;
- тапсырыс беруші-көсіпорындармен байланысы қандай, белгілі бір формада олармен интеграция өзін ақтайды ма;
- тауарларды өткізудің каналдары қандай жөне т.б.
Осылайша, білім беру мекемелерінің қайта мамандандыры-
луы мен олардың даму стратегиясын тек оның оқу материал- дық базасының болуы мен жағдайын, педагогтардың қүрамын, демографиялық ахуалды, сондай-ақ оқу мен жұмысқа деген еңбек ресурстары мен жастардың бөліну балансын, оқушылар- дың мүдделерін, мотивтері мен бейімділіктерін мұқият зерттеп болғаннан кейін ғана анықтауға болады.
Білім беру мекемесін дамыту стратегиясын жасау, ең алды- мен, білім беру мекемесінің өзінің потенциалына және сыртқы ортаға бағынышты. Сыртқы орта дегенде, әдетте өндірістің қажеттілігінен туындайтын еңбек рыногы, аймақтағы өлеуметтік- демографиялық ахуал, сондай-ақ бәсекелес-білім беру мекемелерінің болуы ескеріледі.
Білім беру мекемесінің нарықтық мүмкіндіктері оның по- тенциалымен, оның ішінде оқу-материалдық базасымен, педа- гогикалық ұжымымен, оқу-өдістемелік және қаржылық қамта- масыз етілуімен шектеледі. Білім беру мекемесінің потенциалы рыноктың қажеттілігіне орай түзетілуі (үлғайтылуы немесе азайтылуы) мүмкін.
Білім беру мекемесін дамытудың стратегиясы мыналарға мүмкіндік береді:
- оның қызметінің бағытын дәлірек анықтауға;
- жүмысшыларды даярлау мен қайта даярлауды, тауарлар мен қызметтерді өндіру мен өткізуді табысты түрде жоспар- лауға;
- баға түзілімінің рационалды саясатын жүргізуге;
- қолда бар ресурстарды рационалды жаратуға;
- өрбір қызметкердің нақты үлесін бағалай отырып, жөне еңбекті ынталандырудың әділ саясатын жүргізе отырып, білім беру мекемесінің барлық бөлімшелерінің күш-жігерін үйлестіру.
Стратегиялық жоспарлау процесі бірқатар өзара байланыс- ты кезеңдерден түрады. Бірінші кезеңде білім беру мекемесі мен оның коммерциялық өрекетін үйымдастырудың негізгі мақсаттары мен міндеттері анықталады; екіншісінде — рынок- тың сөйкес сегментін (бақуатты потенциалды сатып алушылар- ды) таңдау мен бағалау іске асырылады; үшінші кезеңде — тауарлар мен қызметтердің айрықша қасиеттері мен техника- лық сипаттамалары жасалады. Төртінші кезеңде сатудың келе- шек көлемі анықталады; бесіншісінде — баға түзудің саясаты жасалады. Алтыншысында өрбір міндет бойынша жауапты орын- даушылар мен жүмыстың орындалу мерзімдері анықталады. Жетінші кезеңде стратегиялық жоспардың орындалуы барысын Қадағалаудың төртібі, жоспарланған көрсеткіштерді белгілі бір кезеңцегі нақты жетістіктермен салыстыру, сондай-ақ бюджеттің, өтем мен шығынның мөліметтерінің анализі белгіленеді.
Білім беру мекемесінің стратегиясын жасау, жүзеге асыру және қайта қарау үшін тауарлар мен қызметтер рыногында Жағдай туралы дөйекті ақпарат алу қажет. Бүған маркетингтік зерттеулер септігін тигізеді.
Бүл зерттеулер тиімді болу үшін олар жүйелі сипатта бо- луы керек жөне төуелсіз кеңес беруші үйымдар немесе маман- дар арқылы орындалуы тиіс. Мәліметтер өртүрлі дерек көздерінең түсуі мүмкін: білім беру мекемесінің өзінен, кәсіпорындар мең үйымдардың статистикалық есептерінен, анкета материалдары- нан, сүхбаттардан жөне сараптамалық сауалнамалардан.
Маркетингтік зерттеулер өз қүрамына бірқатар мәселелердің шоғырын енгізеді:
- қысқа мерзімді болжамдау (1 жылға дейін);
- үзақ мерзімді болжамдау (1 жылдан артық);
- рыноктық потенциалды өлшеу;
- тауарлар мен қызметтерді өткізуді талдау;
- жаңа өнімнің потенциалын зерттеу;
- өткізу каналдарын зерделеу;
- баға түзілімін талдау;
- білім беру мекемесінің қызметінің тиімділігін талдау (кері байланыс).
Маркетингтік зерттеулерден алынған аналитикалық матери- алдардың көмегімен үзақ уақыт бойына қойылған міндеттерге жетуге бағытталған, мұқият жіктелген кешенді жоспарды білдіретін білім беру мекемесі дамуының стратегиясы жасала- ды.
Нарықтық экономика жағдайындағы білім беру мекемесін дамытудың стратегиясын жасаудың маңызды қүрамдас бөлігі оның қызметінің үйымдастырушылық-қүқықтық формасын тандау жөне негіздеу болып табылады.
Білім беру мекемесінің үйымдастырушылық-қүқықтық фор- масы мен типінің оңтайлы үлгісін таңдап алу үшін төмендегідей өрекеттің алгоритмі үсынылады:
- Еңбек рыногындағы нақты ахуалдың болжамы мен диаг- нозын зерттеу.
- Білім беру мекемесі қызметінің сөйкес техникалық- экономикалық көрсеткіштерін және оның потенциалдық мүмкіндіктерін (оқу материалдық базасын, кадрлық потеңциа- лын, оқу бағдарламалық қүжаттарын, қаржылық мүмкіндіктерін) зерттеу.
- Білім беру мекемелерінің баламалы үлгілерін зерттеу.
- Оңтайлы үлгіні таңдау.
- Тапсырыс берушімен және мүдделі үйымдармен келісу.
Қүрылтай қүжаттарының жобаларын жасау (қағида, ереже,
қүрылтай келісімі жөне езгелері, түсіндірме жазбада білім беру мекемесінің үйымдастырушылық-күқықтық формасын таңдау- дың мотивтерін, оның артықшылықтары мен кемшіліктерін белгілей отырып, атап көрсету).
- Таңдап алынған үлгіні жүзеге асыру бойынша жүргізілетія шаралардың жоспарын белгілеу.
Қазіргі жағдайларда меншіктің әртүрлі формаларына негізделген білім беру мекемелерін қалыптастыруға боладьн мемлекеттік, муниципалды, жалдамалы (аренда), акционерлік, жеке.
Жоғарыда аталған факторларды ескере отырып, білім беру мекемесінің мақсаттарын жүзеге асыру үшін үйымдастырушы- лық-қүқықтық форманың оңтайлы үлгісін анықтап алуға болады.
Автор публикации
