23 января, 2018 18:59
Компьютердің білім берудің дамуы компьютерлік оқу құрал- дарын белгілі бір дөрежеде жүйеге келтіруді талап етеді.
Таңдап алу проблемасын жеңілдету үшін оқу процесін компьютрлендірудің белгілі бір дәрежесін сипаттайтын класси- фикцияны (жіктеуді) қолдану үсынылады.
Бүл классификацияға сәйкес оқу процесін компьютрлең- дірудің үш дәрежесі ерекше көзге түседі.
Бірінші дәреже білім беру кеңістігін әлемдік немесе жергілікті компьютерлік жүйелер негізінде қүруды көздейді. Мысалы, ШТЕОМЕТ, РЬАТО және т.б. Оқу жүйесіне осы аталған жүйелердің кез келгенін енгізу оқу жоспарларын галамдық жүйелердің талаптарына икемдеуді, оқу процесіне сәйкес келетін (өрі қымбат, өрі күшті) компьютерлік техникамен қамтамасыз етуді, компьютерді пайдаланушылардың компьютерлік сауат- тылыгын және бүкіл оқу процесін үйымдастыра білу қабілетінің болуын қажет етеді. Екінші дөреже біріншіге карағанда төмен- деу болып келеді. Мүндағы оқу процесін компьютрлендіру дөрежесі жергілікті компьютерлік жүйелер негізінде компью- терлермен жүмыс істеуге үйрететін ортаны қүруды көздейді. Мысалы, бір оқу орнының немесе бір сыныптың шеңберінде.
Білім беруді компьютрлендірудің үшінші дәрежесі компьютерлік техниканы оқушылардың оқу-тәрбие қызметін жандандыратын элемент ретінде дидактикалық қүралдар комплексінің күрамына енгізіп жіберуді көздейді. Мүндай жүйелерді жобалаудың басты шарты — көдімгі, тіпті өте қара- пайым компьютерлік қүралдармен қатар өз пәнін жақсы игер- ген жөне өзінің педагогикалық қызметін шыгармашылық түрғы- дан жетілдіруге ниеттенген білікті үстаздардың болуы болып табылады.
Жоғарыда атап өтілген екі дәреженің де қолданылу өрісінід өте кең болғанына қарамастан, қазіргі кезде олар көбінесе жергілікті сипаттағы проблемаларды шешуде қолданыс табады. Мүндай жағдайдың орын алуын оқу процесінің түбегейлі үйым- дық-педагогикалық өзгерістерді, қаржы жөне тағы да басқа шығындарды қажет етуімен байланыстыруға болатын болар- Сондықтан да ғаламдық мақсаттарды олар тек қана болашақта гана шеше алатын болар деген ойдамыз.
Көсіби білім беру жүйесіне жүмсалатын қаржы көлемініН аз болуы, кейбір жерлерде білікті программистер (бағдарлама жасаушылар) мен қызмет ету персоналының болмауы жағдай- ында да оқу процесін компьютрлендірудің үшінші дәрежесін қамтамасыз ететін компьютерлік жүйлерді қолдануға дегея қызығушылықтың артып отырғандығы белгілі болып отыр- Алайда дөл осындай багыт-бағдарды оқу процесін компьютер- лендірудің бірінші жөне екінші дәрежелерін қамтамасыз ететін компьютерлік жүйелерге альтернативтілік немесе қарсы қоюшЫ- дык деп түсінбеуіміз керек. Біздің пайымдауымызша, дөл осындай ясағдайдың ңалыптасуы компьютерлік оқу қүралдарын білім беру жүйесіне біртіндеп енгізу қажеттігін үгынуға алып келеді.
Сонымен қатар біздер білім беру саласын ақпараттанды- рудың қоғамдық қызметтің басқа салаларында жүзеге асыры- лып жатқан информатизациялардан өлдеқайда озық болғанды- ғын қалаймыз, өйткені дөл осы жерде бүкіл қоғамды ақпарат- і тандырудың әлеуметтік, психологиялық, жалпы мөдени жөне кәсіби алғышарттары жасалады.
. Осы айтылған қағидаларға сүйене отырып, оқытушы өзі үшін компьютерлік оқу қүралдарына қояр талаптарын белгіліп алғандығы дүрыс болған болар еді. Ал ол үшін не істеу керек?
Ең бірінші кезекте, оқытатын компьютерлік жүйе ғылыми түрғыдан негізделу керек, яғни оның педагогика ғылымының принциптеріне сүйеніп отыру керектігін аңғартады. Сөйтіп, мүндай жағдайда оқытушы оқу процесіндегі ең басты түлға болып қала береді де, ал компьютер болса оның жүмысының жемісті болуын қамтамасыз ететін басты құралдарының біріне айналады.
Біздің ойымызша, оқудың компьютерлік жүйесін жасаушы- лардың нақты жағдайларға лайықталып, оқу процесінің өзіндік ерекшеліктері жан-жақты ескерілген толыққанды оқу материа- лын оқытушыларға дайын күйінде үсына қоюы неғайбыл нөрсе екендігі дау тудырмаса керек. Көп жағдайларда өзгерістерге үшыраған факторларды ескере отырып, оқу процесіне айтар- лықтай өзгерістер енгізуге тура келеді. Сондықтан да оқу процесін компьютрлендіру өзінің сипаты жағынан әрі жан-жақты, өрі ашық болғандығы абзал. Өйткені әрбір мүғалім өдістемелік-оқу процесін өз бетімен қалыптастырып, қажет болған кездерде оны өзгерте алатындай да дәрежеге жетуі керек. Ал ол үшін ол компьютерлік техниканы ойдағыдай игере отырып, оқушылар- дың бойында компьютерлермен көңілдегідей жұмыс істей білуге итермелейтін жағымды психологиялық дағдыны қалыптастыра білуі шарт.
Сонымен бірге компьютерлік жүйе төжірибеден туындайтын қосымша талаптарға да жауап бере алатындай дөрежеде болуы керек. Компьютерлік жүйе дидактикалық жағынан алғанда мүғалімдер үшін де, оқушылар үшін де өрі тиімді, әрі қарапай- ым жөне сенімді боуымен қатар ең қатал санитарлық-гигена- лық талаптарға да жауап беруі керек.
Оқудың компьютрлік жүйесінің жүмысын үйымдастырудың Қандай ерекшеліктері бар?
Кез келген компьютерлік бағдарлама ең бірінші кезекте операциялық жүйенің (ОЖ) болуын қажет етеді. Операциялық Жүйе дегеніміз — компьютерге басқа бағдарламалармен, сыртқы Қондыргылармен (мониторлар, принтрлер, клавиатуралар жөне т.б.) өзара қатынастарға келтіретін арнайы бағдарламалар бо- лып табылады. Компьютерлік қүралдар біртүтас универсальдық
жүйелерді қажетсінбейді. Ал егер компьютерлік техника белгілі бір операциялық жүйе бойынша жасалса, онда басқа жерде жасалған бағдарламаны дөл осы компьютерде қолдану мүмкін емес сияқты. Олай дейтініміз, операциялық жүйелердің өзара келісімін қамтамасыз етуге арналған соңғы кездерде жасалған арнайы бағдарламалар көдімгідей қиындықтар туғызып отыр және олар өздеріне сай келетін квалификацияны қажетсініп отырады.
Компьютерлік оқу бағдарламасының қүрылымы оқу мазмү- нын қамтиын басқару жүйесі (БЖ) мен оқу материалының (ОМ) жүйелерімен айқындалады. Әдетте, оқу мазмүны инфор- мациялық материалдардан, бақылау сүрақтарынан, жаттығу- лардан жөне тестілерден қүралады. Компьютермен оқыту бағ- дарламасының аталған компонентері әр түрлі үйымдасуы мүмкін жөне бүл жағдайда әрқилы нөтижелер алынады. Компьютермен оқыту бағдарламасының ең көп таралған варианты 25-кестеде көрсетілген.
25(а)-кесте 25(ә)-кесте
Бүл суреттен қандай кемшіліктерді байқауға болады? Біздің пайымдауымызша, бүл жерде оқу материалы біріңғай сипат алған да, соның нәтижесінде белгілі бір жүйеге төуелді болып шыққан. Бүл жағдай пайдаланушыларға қиындықтар туғыза- ды, сондықтан да оларды тарату мәселесінде кәдімгідей шектеушіліктер орын алған. Дөл осындай жағдайда оқу процесіне енгізуге байланысты оқу материалдарын, стратегия мен такти- каны жасау бағдарламаны дайындайтын адамдардың қүзырын- да болып шығады. Ал бүл кезеңдегі жүмысқа оқытушылардың қатысуы көп жағдайларда шартты сипат алады. Ерекше атап өтетін бір жөйт, проблемалар басқару жүйесіне немесе оқу материалына белгілі бір түзетулерді енгізу қажет болған кез- дерде де туындай беретін көрінеді. Мүндай жүмысты көңілдегідей орындап шығу үшін білікті оператордың көмегі қажет болады.
Алайда жоғарыда көрсетілген кемшілктерге орын берілмейтін компьютерлік оқу бағдарламасын жасаудың басқа да варианта- ры бар. Ол 25(ө)-кестеде көрсетілген.
Бүл варианттың 24-кестеде көрсетілген варианттан өзгешелігі компьютерлік бағдарламаның көп бөлігін қамтитын жөне жа- сауға көп шығынды қажет ететін оқу материалы компьютерден алып тасталған. Дайындалған оқу материалы бүдан өрі компь- ютерден тыс бағдарламада сақталады, өйткені ол көдімгі қара- пайым басылған оқу қүралы түрінде орындалады.
Мүндай қадам оқу процесін компьютерлендірудің үшінші дөрежесіне жататын, компьютерлік жүйелерді жобалауға қойы- латын өзіндік талаптарды орындауды қамтамасыз ететін “кітап — компьютер” принципінің негізінде жүзеге асуы мүмкін.
Дәл осындай компьютерлік оқу жүйесін үйымдастыру вари- анттарының бірін жасап, жүзеге асырған МГУ-дің есептеу ма- тематикасы мен кибернетика факультетінің проблемалық зерт- ханасы болатын жөне ол “Наставник” микрокомпыотерлік оқу жүйесі (МОЖ) деген атаумен белгілі болды.
Бүл жүйе түрмыстық компьютерлерден бастап қазіргі за- манның талаптарын толық қанағаттандыра алатын компьютер- лерге дейінгі елімізде ең көп таралған компьютерлік техника- ның өр түрлеріне арналған басқару жүйелерінің бірнеше жоба- ларын қамтиды.
“Наставник” микрокомпьютерлік оқу жүйесінің қарапайым- дылығы сол, оқушылар онымен қарапайым калькуляторларды пайдалана отырып терминалдар арқылы МОЖ-бен қарым-қаты- настар жасай бере алады. Дәл осындай өте қарапайым терми- налдарды қолдану кезінде оқу материалы белгіленеді де, ал терминалдың индикаторында әрі қарапайым, өрі түсінікті код- тар (цифрлар мен өріптер) түрінде барлық қажетті хабарлар пайда болады. “Наставниктің” стандартты варианты бір ғана компьютердің көмегімен бір уақыттық жүмысқа 64 терминал- ды (жүмыс орындарын) жібере алады. Мүндай қызметті БК сериялы түрмыстық компьютер де атқара алады. Компьютер бір уақытта оқушылардың сегіз түрлі оқу пөндері бойынша жүмыстарын атқара алады.
Бұл жүйені қолдану оқытушыдан бағдарламалауды міндетті түрде білуді қажетсінбейтін көрінеді. Алайда өз пәнін толық игеру мен оны оқушыларға жеткізе білу сияқты дөстүрлі та- лаптармен қатар бүл жүйе оқу процесінің технологиясын жоға- ры шығармашылық деңгейде және логикалық жағынан үйлесімді түрғыдан жобалауды жүзеге асыруды көздейді. Оқу материа- лын дайындауға байланысты оқытушының атқаратын жүмы- сын былайша сипаттауға болады: оқу материалының логика- лық қүрылымын негіздеу, секцияларға бөлу жөне әрбір секция үшін практикалық тапсырмалар дайындау.
Микрокомпьютерлік оқу жүйесінің негізінде қалыптасқан “кітап — компьютер” принципі ең қолайсыз жағдайлар (электр жарығының болмай қалуы, компьютердің вирустарды жүқты- руы, компьютердің істен шығуы жөне т.б.) туындаған күннің өзінде де оқу процесін одан өрі ойдағыдай жалғастыра беруге мүмкіндік береді, өйткені оқу материалы қарапайым басылған оқулық түрінде орындалған, сондықтан да оқушылар оны қалаған уақытында пайдалана алады.
Бүл жүйенің өзіндік ерекшелігіне байланысты оқытушы- лардың оқу материалдарын жасау, өздерінің педагогикалық кызметінің мазмүнын ой елегінен өткізу жөне оны одан әрі байыту бағытындағы шығармашылық жүмысқа араласуының Жоғары мотивизациясы қамтамасыз етіліп отырады.
Оқушылардың бүрыннан үйренішікті болған оқу қүралда- рымен (кітаптармен) жүмыс істеу барысында оқу материалда- рымен танысудың экрандық варианттарына төн қолайсыздық- ты сезінбеуі психологиялық жағынан алып қарағанда маңызды факторлардың бірі болып саналады. Осы орайда компьютердің жөне мониторингтің адам организміне тигізетін зиянды әсерлеріне байланысты компьютерлермен жүмыс істейтін оқушыларға қатаң санитарлық-гигеналық талаптар қойылады.
“Наставник” микрокомпьютерлік оқу жүйесінің өзі үш ша- ғын жүйелерге бөлінеді: “Оқыту”, “Тест” жөне “Емтихан”.
Дидактикалық жағынан алып қарастырғанда бізді қызық- тыратыны “Оқыту” мен “Тест” жүйелері. “Оқыту” жүйесінің дидактикалық тиімділігі өте жоғары болып келеді. Бүл режим былайша жүзеге асырылады.
Өрбір оқушыга тиісті оқу материалдары қамтылган оқу қүралдары беріледі. Ол бірнеше секцияларга бөлінген, олардың әрқайсысы белгілі бір шектелген хабарларды қамтиды. Әрбір секцияның аяғында өткен материалды бекіту үшін проблема- лық сипаттағы ситуациялық сүрақтар түрінде бақылау жатты- ғулары жүргізіледі (сонымен қатар ол сүрақтардың альтернативтік жауаптары да қамтылады). Әрбір сабақтағы оқушылардың бер- ген әрбір жауаптары альтернативтік жауаптардың ішіндегі эта- лонмен салыстырлады да, ал жауаптардың нәтижесі оқу үлге- рімінің шарттарымен салыстырылып отырылып шыгарылады.
Жүйенің өзіндік ерекшелігі сол, оқытушы оқушылардың дайындық деңгейлері мен оқу материалының күрделілігін еске- ре отырып, оқушылардың үлгерімін өзі бағалауға мүмкіндік алады. Мүндай кезде қойылатын талап оқу материалын бекітуге қызмет ету керек, ал шектен тыс талаптардың қойылуы оқушы- лардың оқуға деген ықыласына айтарлықтай нүқсан келтіруі гажап емес. Жүмыс кезінде өрбір дүрыс жауап тиісті хабарла- ма арқылы анықталып отырады да, ал қате берілген жауапта- рға қажетті түсініктемелер беріліп отырады.
Бір айта кететін жағдай, дүрыс жауаптарды іздестірудің кездейсоқ өдісін қолдану әрекетін компьютерлік басқару жүйесі тез арада анықтай алады. Мүндай оқушының терминалын ком- пьютер сөндіріп тастағандықтан, оқушы өзінің бүдан арғы жүмысын тек қана оқытушыдан консультация алганнан кейін гана жалғастыра алады.
Сонымен оқу материалы толық игерілгенге дейін рационал- ды түрғыдан өзгерістерге үшырап отырады.
“Тест” жүйесі де күнделікті және межелік бақылау жүмы- старын берілген уакытты үнемдей отырып, сапалы түрде өткізуге мүмкіндік береді.
“Емтихан” жүйесінің жүмысы да кеңінен таралған машина- лық багдарламалық бақылау қүралдарының жүмысына өте үқсас болып келеді.
Зерттеу процестері міндетті түрде протоколданады (хаттала- ды), яғни оқушылардың оқу материалдарын игеруі үздіксіз бақылауға алынады (әрбір окушының берген дұрыс жауаптары да, қате жауаптары да, одан қалды оларды ойластырылуға жіберілген уақыттары та белгіленіп отырады). Бұл бағдарлама лротоколдарды (хаттамаларды) статистикалық жагынан өңдеп отыруға да көп көңіл бөледі. Нәтижесінде оқу қызметінің сапа- сын, оқу процесінің барысын жан-жақты талдауға және оқу материалының сапасын анықтап, соның негізінде тиісті өзгету- лер енгізуге мүмкіншіліктер туады. Жоғарыда атап көрсетілген жүйенің мектептерде, жоғары оқу орындарында және т.б. кеңінен қолданыс табуы оның өте тиімді екендігін жөне болашағының да зор екендігін көрсетіп отыр.
Автор публикации
