1 марта, 2018 18:08
Тілдік қашынастың негізгі қүрамы, оның бөліктері, олардың тілдік қатынасты іс жүзіне асыруда алатын орны, маңызы. Тілдік қатынас Қүрылымының жіктелуі: I. Тілдік қатынасты іс жүзіне асыруиіылар, ягни тілдік қатынасқа қатысуиіылар. 2. Тілдік қатынасқа қатысушылсірдың атқаратын қызметі. 3. Тілдік қатынастың жүзеге асуы барысындагы сөіілеу Щзиелерінің бірлігі, сқйлеу аппаратының рөлі. 4. Қатысымдық түлгалардың Жиынтыгы.
Тілдік қатынастың қүрамдық бөліктерінің әрқайсысына сипаттама, °лардың бір-бірімен байланысы.
Тілдік қатынасқа түсуиіілердің атқаратын қызметтері. Қатысымдық Қызмет. Байланыстыруиіылық қызмет.Экспрессивтік қызмет. Олардың бір- бірімен ара қатысы, тілдік қатынастагы рөлі.
Сөшіеу мүиіелерінің бірлігі, олардың қимыл-қозгалысының жиынтыгі Сойлеу аппаратының тілдік қатынастагы орны мен қызметі; қозгаль жолдары мен багыттары, үндестік әрекеттері. Сөйлеу мүшелерінің бірлескі қимыл-әрекешіперінің қатысымдық түлгалардың жасалуы мен түсінікі болуына ықпалы, оның маңызы.
Тілдік қашынасшың негізі- қатысымдық түлгалар.
Лекіши максаты: Тілдік катынастың кұрамды бөліктері жайлы түсіні беру, тілдік катынаска түсушілердің басты кызметі, сөйлеу мүшелерінің тілді катынас үшін маңызы, тілдік тұлға мен катысымдык тұлғалардың ара катысі жөнінде мәліметберу.
Лскішн мәтіні (қысқаша):
Тілдік катынасты іс жүзіне асырушылардың катарына, баяншы, тұлғала^ кабылдаушылар жатады.
Тілдік катынаска түсушілердің ең басты кызметі — кэтысымдыһ байланыстырушылык, экспрессивтік.
Қатысымдык кызмет бойынша баяншы мен кабылдаушы тілдік кары.м катынастың барлык түрлерін іс жүзіне асыра келіп, хабар аркылы бір-біріме карым-катынастык кызмет аткарады.
Байланыстырушылык кызмет — тілдік катынасты жүзеге асырушылардыі бір-бірімен тығыз байланысынан көрінеді. Мұнда негізгі кызмет аткаратын хабарды жеткізетін тұлғалар. Ол баяншы мен кабылдаушыны өзарг байланыстырады жэне тілдік катынастың түсінікті болуын камтамасыз етеді.
Экспрессивтік кызмет тілдік карым-катынаска түсушілердің берілғеи хабарды түсініп кана коймай, оның айрыкша мәнін, күшейту реңкін танып білуінің нәтижесінде орналасады. Баяншы хабарды жай айтып кана коймайды ондағы кандай ойға ерекше көңіл бөлу керектігін де, көңіл-күйі, сезімдерін. көзкарастарын да жеткізуге тырысады. Ал кабылдаушы осыны дәл танып, жете түсінуі кажет болады.
Сөйлеу мүшелерінің бірлігі олардың әркайсысының өзіне тэн кимыл- козгалысынан жэне сол кимыл-әрекеттің тілдік тұлғаларды айтуға катысты бүтіндіғінен байкалады. Әр дыбыстау мүшесі әр бөлек кимылдаса, онда дыбыс та анык айтылмайды, сөз де түсінікті болмайды, айтылар ой да жеткізілмейді Сондықтан тілдік қатынас үшін, сөйлеу мүшелерінің бірлескен, дұрыс кимыл- козгалысы аса маңызды орын алады.
Сөйлеу мүшелерінің кимыл-эрекетімен тілдік катынаска кажет тұлғалардың мән-мағынасы пайда болады. Жалпы тілдік катынастың негізгі кұрамын көрсететін ең басты көрсеткіш ол -тілдік карым-катынасты тікелей жүзеге асыратын катысымдык тұлгалар.
Тіл білімінің кай саласында болсын тілдік тұлғалар туралы мәселе мен осыган катысты терминдер бұрыннан сөз болып келеді. Бірак бұл мәселелер әлі толык өз шешімін тапкан жок.
Терминдердің колданылу ерекшелігіне мән берсек, олар кейде тілдік единица деп, кейде тілдік элемент деп айтылады.
Тілдік тұлғалар уакыт өте келе жаңаша карастырылып, олар тек тілдік единицалар Гана емес, қатынастык единицалар деп те атала бастады.
Көптеген тілшілер тілдік тұлгаларға фонеманы, морфеманы, сөзді, сөз тіркесін, сөйлемді жаткызатындыгын ашып айту керек. Тілдік тұлга жөніндегі нактылы ойларды мына авторлардан окып білуге болады: К.Аханов, Т.Қордабаев, С.Исаев, Ә.Болганбаев, Ғ.Мұсабаев, АИ.Смирницкий, В.М.Солнцев, Э.Бенвенист, АИ.Моисеев, А.Реформатский, Р.А.Будагов, М.М.Копыленко.
Жалпы фонема да, морфема да, сөз де, тіркес те, сөйлем де тілдін кұрылымдык бөлшектері болып табылады. Себебі, осы аталган тұлгалардың біреуі өз орнында тұрмаса немесе мүлде болмай калса, тіл өз максатына жете алмайды. Сондыктан адамзат тілі өз кызметін аткару үшін зр тұлганың өзіндік маңызы бар. Мәселе осы тұлгалардың кайсысы кандай дәрежеде колданылуына байланысты. Рас, сөз барлык тілдік тұлгалардың кіндігі тэрізді, оған тілге катысты касиеттердің көпшілігі тән.
Автор публикации
