29 января, 2018 18:45
Жобалау принципі бойынша білім саласында үш тура жол- дың ерекше көзге түсетіндігін атап өткен болатынбыз. Олар: үйрену (білім мен қабілет), төрбиелеу (мінез-қүлықтың түрлері), даму (ой еңбегі мен дене еңбегі). Бір ғана оқу сабағының нөтижесінің өзінде-ақ белгілі бір дөрежеде білімдікті көтеруге болатындығы белгілі жайт болар. Алайда іскерлік қабілеттің деңгейін жоғары көтере білуді қамтамасыз ету үзақ уақытты қажет ететіндігін дөлелдеп жатудың кажеттігі бола қоймас. Бүл ойымызды одан өрі өрбітетін болсақ, адамды төрбиелеу мен оның қабілеттерін дамытуды тек қана бір сабақтың ішінде жүзеге асырудың өзі тіпті мүмкін де емес. Өйткені бүл міндетті ойдағыдай жүзеге асыру қажырлы еңбекті қажет етеді және бүл арада адам психикасы мен жеке адамды қалыптастырудың өзіндік ерекшеліктерін де ескеру керек болар. Дөл осы атап көрсетілген себепке байланысты білім беру қызметінің ең жал- пы қүрылымы мен білім берудің мазмүны үйрену логикасымен, яғни білімді игере білу мен іскерлікті қалыптастыру логикасымен Детерминацияланады. Адамды төрбиелеу мен оның бойындағы қасиеттерді жан-жақты дамыту — ең жоғарғы төрбиелік жөне дамулық дәрежеге жетуге мүмкіндік беретін технологияны таң- Даи білуге тікелей байланысты болып келеді. Олай болса, білім ^РУ технологиясына сипаттама берген кездерде үдайы даму үстіндегі °ҚУ процесі жайында да айтылуы — дәл осы жағдайдың ескеРілгендігін аңғартады. Мүндай кезде тәрбие берумен салысты- Ргаңда қабілеттілікті дамыту имплициттік жолмен ғана емес, аспиРантура мен докторантура сияқты білім берудің ерекше саты- лаРы арқылы да жүзеге асырылып отырады.
ты ^ам Қабілеттері өрісінің өте кең болып келуіне байланыс- °НЬІҚ ғылыми шығармашылыққа бейімділігі ерекше назар Даруға түрарлықтай. Бүл ерекшеліктің астарында төмендегідей Даилар, яғни кез келген қызметтің негізінде оның үлгісін ДЬІН ала жасау қажеттілігі, болжам жасау, қызметтің мүмкін
болар жолдарын қарастыру (жобалау), осы мақсатты жүзеге асыру жолдарын таңдау қажеттілігі жөне т.б. жатыр. Осы айтылған қағидаға байланысты қабілетті дамыту ғылыми қыз- мет арнасына апарар өзіндік ерекшелігі бар тура жол деп түжырымдауға болатын сияқты. Ғылыми қабілеттілікті дамыту жүйесі төмендегі кезеңдерді қамтиды:
а) жалпы білім беретін мектептерде қабілеттілікті дамыту көп жағдайларда имплициттік жолмен, жеке адамның қалып- тасу кезеңіне сай келетін барлық өдістер мен төсілдерді қолдау арқылы жүзеге асырылады. Солардың ішіндегі ең маңыздысы — проблемалық оқудың ерекше бір түрі болып табылатын тапсырмалық есеп жолы арқылы үнемі дайындық жасап отыру болып саналады. Бүл жерде, әрине, әңгіме есептердің дамуға ықпал етер түрлері жайында болып отыр. Сонымен қатар, оқушылар өздерінің жобалық-конструкторлық (қүрастырушы- лық) және ғылыми қабілеттерін қосымша оқу кездерінде де дамыта алады. Осы орайда оқушылардың ғылыми қабілеттерінің қарқынды дамуының оған жүмсалатын уақыт пен оқу сатыла- рына тікелей байланысты болып келетіндігін ерекше атап өту қажет болар.
б) НПО шеңберінде оқу процесіне оқу мен өндірістік прак- тикаларды енгізудің арқасында үдайы даму үстіндегі үйренудің жаңа мүмкіндіктері пайда болуда.
в) СПУЗ-да оқитын оқушылардың ғылыми шығармашылы- ғының даму жүйесі айтарлықтай жоғары дөрежеге жетуде. Көсіптік білім берудің бүл сатысында жоғарыда атап көрсетілген технологиялармен қатар қалыптасып дамудың тура жолы ретінде білім беру қызметінің ерекше түрі енгізілуде. Оның өзіндік мақсаты мен доминанттық педагогикалық қызметі — есеп айы- рушылық, жобалаушылық және конструкторлық іскерлік пен дағдыларды қосқанда ғылыми шығармашылыққа қабілеттілікті дамыту болып табылады. Олай болса, білім беру қызметінін ерекше түрі — үйрену жобалаушылығы (курс және диплом жүмыстары) болып саналады.
г) осы орайда жоғары оқу орындарында ғылыми шығарма- шылыққа қабілеттілікті дамыту жүйесінің одан да жоғары жетістіктерге жетуге толық мүмкіншіліктері бар екендігін мой- ындамасқа болмайды. Білім берудің дәл осы сатысында есеп беру әдісі өз бойындағы барлық мүмкіндіктерді барынша пай- далануға тырысады, сонымен қатар математикада, ғылыми- жаратылыстану пөндерінде, политехникалық жөне көсіптік цикл пөндерінде, оқу жөне өндірістік практикалар барысында есеп айырысушылық- графикалық жүмыстар жүргізу өдісі де кеңінен қолданыс табады. Дөл осы сарындас шараларды жүзеге асыру- дың нәтижесінде оқу және дипломдық жобалау жүмыстарынын сапалық жағы бүрынғыдан да арта түседі. Сонымен қатар, үйренудің даму жағдайында осы жүйе шеңберінде студенттердін оқу-зерттеушілік жөне ғылыми-зерттеушілік жүмыстары да енгізіле бастайды.
д) аспирантура мен докторантурада талапкерлердің ғылыми щьіғармашылықка деген қабілетін арттыру доминанттық ба- {-ьіт-бағдарға айналады, сөйтіп аталған үш сатының барлығы да білім жолына бет бүрған адамның өз басының ғылыми дайын- дьіғының баспалдағына айналады.
Біздің елімізбен қатар басқа да толып жатқан мемлекеттер- де жүзеге асырылып жатқан жоғарыда жан-жақты сипатталған ғылыми шығармашылыққа қабілеттілікті дамыту жүйесі өзінің қалыптасып-дамуында үзақ сындарлы кезендерді басынан кешірді. Соңғы кезде оны ғылыми түрғыдан жан-жақты негіздеп, дамы- туға И.Я.Лернер, Т.В.Кудрявцев, М.И.Махмудов, В.В.Давыдов сияқты көрнекті ғалымдар үлкен үлес қосты.
Бір атап өтетін жайт, бүл мөселедегі білім беру төжірибесі теорияны (философия, психология, жалпы педагогика, дидак- тика, жеке өдістемелер) өлдеқашан-ақ басып озған көрінеді. Осы жағдайға байланысты осы саладағы орындалған зерттеу жүмыстарының басым көпшілігінің нәтижелері жоғарыда си- патталып өткен адамның ғылыми қабілеттерін дамыту жүйесінде төжірибе жүзінде жүзеге асырылған көрінеді. Алайда, ғылыми білім берудің теориясын жасауға бағытталған зерттеу жүмыста- ры да және олардың үдайы даму мен проблемалық оқыту сияқты басты-басты бөлімдері зая кеткен жоқ. Олай болса, бүрыннан табылған төжірибелік шешімдердің маңыздылығы, ғылымилылығы мен жүйелілігі жайындағы пікірлер тек қана жан-жақты дөлелденіп, жетілген теория түрғысынан қарасты- рылғанда ғана өздерінің өміршеңдігін таныта алады. Демек, осы түрғыдан алғанда білім берудің осы саласын дамытудың жолдарын айқындап беруге мүмкіндік алатын сияқтымыз
Автор публикации
