23 февраля, 2018 20:16
Педагогтің өдістемелік жүмыс практикасын және әсіресе оның теориялың пайымдалуын, негізделуін дамытуда үғымдар жүйесі мен олармен сәйкестендірілетін терминдер маңызды рөл атңарады. Үғым — бүл қүбылыстың мөнді қасиеттері мен бай- ланыстарын бейнелейтін ойлаудың формалары, бүл ойлаудың бірліктері. Кез келген танымды адам үғымдар мен олардың байланыстарын қалыптастыру арқылы жүзеге асырады. Термин — бүл қандай да бір ғылыми үғымды дөл белгілейтін сөз немесе сөз қосындысы.
Кез келген ғылымдағы сияқты, кәсіптік оқыту әдістемесінде де оның негізгі үғымдары пәнді үйрету процесінің іргетасы жөне сонымен бір мезгілде оның даму деңгейінің көрсеткіші қызметтерін атқарады. Кәсіптік оқыту әдістемесі дамуының түйінделген тәжірибесіне сүйене отырып, ғылыми білім үғым- дарда, осы үғымдардың логика заңына сәйкес анықталуы бары- сында қалыптасады. Ғылыми білімді қүрастыру қашанда қатаң әрі дәл анықтамаларды енгізуден басталады.
Көсіптік оқыту әдістемесінің үғымдық-терминологиялық аппаратын — реттеу барысында жіктеу (классификация) жасау үшін бірнеше негіздер үсынылуы мүмкін. Біз қалыптасу көздері бойынша классификациялауды қарастырамыз. Бүл жерде үғымдар мен терминдердің үш тобы айрықшаланады (41-кесте).
Дидактикалық-әдістемелік
үғымдар (1-ші топ)
Өдістемелік-техникалық
үғымдар (2-ші топ)
Өдістемелік үғымдар (3-ші топ)
- кесте. Әдістемелік үғымдардың классификациясы
Бірінші топқа әдістемеге іргелі (базалық) ғылымдардан ен- ген терминдер жатады: дидактикадан, төрбие теориясынан, педагогикалық психологиядан және т.б. Әдістеменің оқытыла- тын ғылымдардан, яғни техникалық ғылымдардан, сондай-ақ онымен жапсарлас ғылымдардан — физикадан, математикадан алған үғымдары мен терминдері екінші топты — өдістемелік- техникалық үғымдарды қүрайды. Үшінші топқа әдістеменің өзінің үғымдары мен терминдері жатқызылады.
Дидактикалық-әдістемелік ұғымдар.
Дидактикалык-өдістемелік үғымдар әр түрлі пәндерді оқыту әдістемелерінде қолданылады жөне әрбір пәнге қатысты қүбы- лып отырады, мысалы, дидактикада — оқытуды дамытатын оқытудың мақсаттары, өдістемеде — техникалық ойлауды да- мытатын электротехниканы оқытудың мақсаттары.
Дидактикалық-өдістемелік үғымдардың бірқатар мысалда- рын келтірейік: оқушылардың техникалық дүниетанымьш қалып- тастыру; техникалық механиканы оқытудағы көрнекілік; арна- улы технология бойынша оқушылардың білімі; электротехника бойынша пәннің мазмүны және т.б.
Әдістемелік-техникалық үғымдар.
Екінші топты техникалық терминологияға сүйенген өдістемелік-техникалық немесе техникалық-өдістемелік үғым- дар қүрайды. Техникалық терминология болатын ғылым — техниканың үғымдары мен терминдерінен жасақталады. Олар зерттеу объектілерінің атауларын, яғни сабақтардың тараула- рының тақырыптары мен тақырыпшаларының атауларын, не- месе оқушылардың игеруі тиіс шеңберге кірмегенімен, кәсіптік оқыту әдістемесі мен ғылыми-өдістемелік міндеттерді шешу үшін қажет техникалық және технологиялық қүбылыстардың, процестердің атауларын анықтайды. Бүл топқа “ауыспалы ток- тың электрлік тізбегі” үғымы техникалық теорияның зерттеу объектісі ретінде емес, өдістемелік-техникалық үғым — оқушы- лардың таным объекті, оқу материалы мазмұнының бөлігі ретінде енгізіледі. Өдістемелік қолданыстағы олардың үғымы техника- лық қолданыстан едөуір айрықшаланады. Әдістемелік қолданы- стағы терминдер игерілуді арттыру мақсатында көп жағдайда оңайлатылады жөне оқушылардың дайындық деңгейіне қарай қүбылып отырады. Әдістемелік-техникалық үғымдардың мазм- үнын ашу барысында оқу материалын жөне осы мазмүнды үйренудің әдеттегі өдістерін іріктеу қажеттілігі айқындалады.
Әдістемелік үғымдар.
Бүл үғымдар төрт топқа бөлінеді: 1. Жалпы дидактикалық- әдістемелік үғымдарды бөлу нөтижесінде пайда болған әдістемелік үғымдар мен терминдер. Мысалы, “еңбек төсілдері мен опера- цияларын үйрену бойынша өндірістік оқыту сабағы”, “электро- техникаға оқыту” (дидактикалық-әдістемелік үғым), “электро- техникалық схемаларды оқуға үйрету”, “электр тізбектерінің параметрлерін талдауға оқыту” (өдістемелік үғымдар).
- Жалпы дидактикаға емес, техникалық пөндерді оқытуға төн әдістердің, әдістемелік тәсілдердің атаулары. Бірінші топ- пен салыстырғанда, бүл терминдер дидактикалық-әдістемелік үғымдарды жіктеудің нәтижесі болып табылмайды және олар- мен тікелей байланыстылығы болмайды. Оларға төмендегілер жатады: “техникалық диктант”, “электр тізбектеріндегі элементтер қосылыстарының схемасының сипаттамасы”, “эпюрлерді қүрас- тыру”, “векторлық диаграммаларды қүрастыру” және т.б.
Кейбір терминдер өдістемелік практиканың ңалыптасуы нәтижесінде пайда болған, мысалы, “материалдардың қарсы- лығы бойынша ауызша есептер”, “техникалың диктант”; ал өзгелері өндірістік саладан алынған: “инструктаж”, “техника- лық эксперимент” жөне т.б.
- Техникалық пөндерге оқытудың өр түрлі қүралдарының атаулары (бүған оқыту процесінде қолданылатын өртүрлі де- монстрациялық қүрылғылар мен механизмдердің, басылымдар- дың атаулары кіреді), мысалы, “электромонтаждық шеберха- на”, “арнаулы технология кабинеті”, “оңтайландыру өдістері бойынша жүмыс дөптері” және т.б.
- Кәсіптік оқыту әдістемесінің тарихынан алынған үғым- дар мен терминдер. Бүл топқа енді оқытудың күнделікті прак- тикасында қолданылмайтын үғымдардыц салыстырмалы түрдегі аз мөлшері кіреді: “өндірістік оқытудың кеңестік жүйесі”, “ма- териалдарды өндеудің қарапайым өдісі” жөне т.б.
Көсіптік оқыту өдістемесінде үғымдары өлі қалыптаспаған, жөне, өрине соған сәйкес терминдері де орнықпаған көптеген құбылыстар, тәсілдер, өдістер айрықшалануы мүмкін. Оқу-ин- струкциялық карталарда олар әлдеқашан қалыптасып қойғаны- мен, өндірістік оқытудағы көптеген жаттығулардың атаулары жоқ. Көсіптік білімдер мен дағдылардың қалыптасу деңгейлерінің де атауы жоқ және олар үғым ретінде анықталмаған.
Автор публикации
