Unity Рro бағдарламасында контроллердің мүмкіндікті бағдарламасын жасау салмақты лифті жұмысы

27 сентября, 2018 18:39

Приобрели: 13 раз

Ядролық микропроцессордың жоғарғы өндіргіштігі екі 16-разрядты
микроконтроллерден тұрады. Жұмыс контроллері (hostcontroller FUJITSU
MB90F598) интерфейстік бөлігін басқаруға арналған, программаның
функциялық жүктелуін орындайды, пульттің қолдық басқарылуына қызмет
етеді,қозғалтқыштың контроллерлік басқарылуымен әрекеттесуі.

Қозғалтқыштың контроллерлік басқарылуы (motorcontroller ADMC401), DSP
базасында орындалған, кірістірілген АЦП-ның 12-разрядты модулі және
энкодері арқасында, жылдамдық датчигі сигналды датчик жүйесіне
түрлендіреді, реттеушінің алгоритмдік есептелуін орындайды, шығыс
кернеуді және қозғалтқыш тогын кірістірілген ШИМ модулімен қалыптасуын басқарады, энергия түйіндерінің тежелуі мен лақтырылуын
басқарады,түрлендіргіштің жылдам қорғалуына қызмет көрсетеді.
Басқарудың структурлық жүйесі тұйықталған контурда жылдамдығы
немесе моментімен реттеуін программалық жүзеге асырады. Минималды
толық кезеңі жылдадық контурында 100мкс, контр моментінде -50мкс.

Модульденген программалық жиелік (2-16 кГц) қолданушыға кез-келген
жағдайда қозғалтқыш жұмыс және түрлендіргішпен қозғалтқыштың қосалқы
жоғалуы кезінде шум және дірілде оптималды арақатынасын табуға болады.
Пульттің қолдық басқарылуы параметрлердің ыңғайлы топтастырылған
терілуі жүйенің мәтін мәзірінде орыс тілінде жазылған. Барлық параметрлері
және көрініс айнымалылары нақты физикалық мөлшері және текістік
белгіленуі болады, асығыс жұмыс жасағанда арнайы құжаттамасыз жұмыс
жасауға болады.
Екі кірістірілген байланыс порттарының болуы (RS-232/485 және CAN)
стандартты байланыс хаттамасының қолдауымен (MODBUS және CAN-Open)
электрожетектің жергілікті информациялық-басқару тармағына, АБЖ ТП
тағы басқа күрделі жүйелерді кірістіруге рұқсат етеді, сонымен қатар ерекше
байланыс амалдары уақыт шығынын талап етпейді. Әртүрлі жылдамдық
датчиктеріне қызмет ету мүмкіншілігі алынған жабдықтың байланысын
жеңілдетеді.

Кіріс сигналы:
— 4 изоляцияланған аналогты кіріс (2 каналы VIN1, VIN2 0-±10В, 2
каналы CIN1, CIN2 4÷20мА. Рұқсат етілуі – 16 разрядты);
— 12 программалық изоляцияланған логикалық кірісі (LIN1 – LIN12);
— Кірістірілген тұрақты кернеудің изоляцияланған көзі 24 В, 40 mA
(24VI) кіріс логикалық сигналына және де сыртқы құрылғының қоректенуіне
(технологикалық параметрлі датчик) қолдануға болады.
Шығыс сигналы:

—

аналогты шығыс буфері шығыс сигналдырдың құрылуын

нормалайды, инфертордың фазасынан шығатын нақты тоқ кернеу сүзгішімен
пропорционалды.

—

Айнымалы электрожетектің қай-қайсысынада 2 каналды ЦАП

бағдарламаланған. Рұқсат етілген қабілеті -8бит, жаңарту жиелігі -1кГц.
Шығыс сигнал мөлшері 0-±4 В. Шығысы тұйықталудан және сыртқы кернеу
берілуінен қорғайды.

—

2 изолиациаланған ШИМ/ ЧИМ-шығыс, 8 бит разрядтылық.

Бағдарламаланған айнымалы электрожетектің қай-қайсысынада бақылау
мақсатында қолданылады, қорек көзінің кірістірілген немесе ішкі цифрлік
немесе стрелкалық құрылғының шығыс жолдары;

—
—

Бағдарламаланған 4 изоляциялы транзисторлы шығыс;
2 бағдарламаланған релелік шығыс;

ЭЕМ-нің аспаптық жүктелуін және бағдарламылық түрінің қосылуына

байланыс порты

RS-232/485 қамтамасыздандыру, бағдарламаланған

логикалық бақылаушы (PLC) немесе ЭЕМ аспаптары және электрожетекпен

34

басқарушы ақпарат арасында диагностикалық алмасуын
қамтамасыздандырады. RS-485 физикалық сығын қолданғанда MODBUS
протоколы қолданылады. Электрожетектің барлық айнымалы және жалау
күйлеріне рұқсат берілуін жұмыстық барлық режімінде қамтамасыз етеді.
— CAN. CAN Open потоколын қолдау. Электрожетек және басқарылатын
бақылаушы арасында ақпараттық алмасу болып табылады. Электрожетектің
барлық айнымалы және жалау күйлеріне рұқсат берілуін жұмыстық барлық
режімінде қамтамасыз етеді. Мәліметтің қабылдау/таралу жылдамдығы
1Мбод дейін.
— Аналогты кірісті бағдарламалау. Басқарылатын күшті нөлдік деңгей
мөлшеріне дәлдейді. Сандық сүзгіш параметрлерін бағдарламалау.
— Аналогты шығысты бағдарламалау. Әр шығыс сигналында жекелеген
нөлдік деңгей мөлшері болады.
— Логикалық кірісті бағдарламалау. Әр сызық жеке функционалды
бағдарламалық белгіленеді.
— Логикалық шығысты бағдарламалау. Әр сызыққа жекелеген активті
деңгейі орнатылуы мүмкін (1 немесе 0), бағдарламаланған шығыс
қолдануышымен белгіленуі мүмкін.
— Басқарылатын тәсілмен күштік көзін басқаруды бағдарламалау.
Есептің қайта жұмыс жасау режімін жылдамдық не моменті бойынша немесе
автоматтандырылған датчиеткн шығатын технологиялық параметрліні
тұрақтандыру бағдарламаланады. Басқарылатын сигнал көзін
таңдаймыз:аналогты кіріс,қолдық басқару пульті, логикалық кіріс,
циклограммасы, байланыс порты.
— Жылдамдық датчигінің параметрлерін бағдарламалау. Сигнал түрі,
айналымға кететін приод санын анықтаймыз.
— Циклограммалық басқару алгоритімін бағдарламалау. Жылдамдық
қадамы және қадам ұзақтығының өзгеруін бағдарламалау.
— Басқару жүйесінің құрылымын және параметірін бағдарламалау.
Негізгі түрлендіргішті таңдау параметрлеріне жататындар:
— кернеу көзі;
-номиналды шығыс қуаты;
-номиналды шығатын тоқ.
Электроқозғалтқыш арқылы қолданылатын номиналды тоқты
анықтаймыз мына формуламен:

I НОМ

НОМ
3 U НОМ cos

(А) ,

(2.1)

мұн НОМ –қозғалтқыштың қолданушы номиналды активті қуаты, Вт;
UНОМ –номиналды қоректі кернеуі В;
cosφ – қозғалтқыш косинусы;
η –қозғалтқыштың номиналды ПӘКгі.
(2.1) формуласын негіздеу отырып алатынымыз:
— басты жетек қозғалтқышының тогы – 11,49 А

35

НТЦ Электожетек «Вектор» каталогы арқылы түрлендіргіштердің келесі
түрлерін таңдаймыз:

2.1 Кесте -Түрлендіргіш параметрлері.

Электрожетек тұрақтылық көрсеткіші:
— атқарылатын жұмыстың орташа тоқтауы- 8000 сағ;
-орташа қалыптасу уақыты –6 сағаттан кем болмауы керек, резервтік
платаны қолдану – 0,5 сағ;
-орташа қызмет мерзімі– 15 жыл;
-Қызмет ету кепілі– 2 жыл.
Автоматтандыру есебін шешу үшін SchneiderElectric өндіретін Modicon
бақылаушысы бар басты жетекті лифтіні таңдаймыз, ол басқару есептері мен
автоматтандыру жүйесіндегі аз бөлігін реттеуді шешу үшін арналған. Бұл
бақылауыш автоматты басқару жүйесін құруға сондай-ақ барлық ақпараттық
тармақта жұмыс жасайтын басқару жүйесін құрады. ModiconM340
бақылауышы кескінінің иілгіштігінің арқасында оңай автоматты есептерді
шешуге, бұрында есептелгенде оңай реле және түйістіргі қолданылады.
36

Орталықтандырылған процессор ретіне CPU 340-20 модулі
қолданылады, жоғарғы сапалы шағын автоматты басқару жүйесінің құруға
арналған. Модуль 14 кірістірілген дискретті кіріс және 10 дискретті шығыспен
қамтылған. 7 модульге дейін кіріс-шығыс кеңейтілуін қосылуын жасауға
рұқсат етеді.
Техникалық мәліметі:

— Бағдарламаның кірістірілген жады
— Кірістірілген жадының көлемі
— Жадтың опциональды картриджі

12288 байт
8192 байт
256 Кбайт

— Электро қоректің үзілуі кезінде жадта мәліметтің сақталуы 70 сағ

-Таймер саны

256

— Санаушылар саны 256
— Диапазон счета 0…32767
— Бағдарламалық қамтамасыздандыру UnityProXL
— Бағдарламалау тілі LD, FBD, ST,SFC, IL
Негізгі командалары
— Логикалық операция, нәтиженің адрестелуі, сақталуы, есеп, жүктелу.
Жіберу, салыстыру, жылжу, айналуы,бағдарлама астындағы жіберілген
бараметірді шақыру.
Кеңейтілу командасын теру
— ШИМ және ЧИМ басқаурдың нұсқауы, өтпелі нұсқау, кезеңі, типтік
мәліметтерді түрлендіру. Арифметикалық нұсқауды қосу, алу, көбейту, бөлу,
түбір астынан шығару.

— Логикалық нұсқауды орындау уақыты
— модульдің кеңейтудің максималды мәні
-кірістірілген кіріс/шығыстар саны :
Кірістірілген функция
— кірістірілген жылдам есептешіштер саны :
— соның ішінде 1-фазалы:

0.22 мкс
7
10/14

6
6 × 30 кГц

— 32-разрядты реверсивтік есептегіш алдын ала қондырылған және
түсірілуі,реттелген екі импульсті есептеу,фаза бойынша 90ға итеруін
сипаттамасы,берілген күйге жеткенде немесе есептеу бағыты өзгергенде
бағдарлама астындағы шақыруды үзілуін қолдау.

Кірістірілген шығыс импульсінің саны
Байланыс порты
Орталық процессордің қоректік желісі
— орталық процессордың қоректік кернеуі
— жіберілетін ауытқуы
— қолданылатын ток
Кіріс кернеуі

2 × 20 кГц
RS 485

24 В
20.4 … 28.8 В
110…700мА

— номинлды мәні
— жіберілетін мәннің ұзақтығы

37

24 В
30 В

— импульстік мәні

35 В

— деңгей жоғарылығы,аз болмауыкерек 15 В

— төменгі деңгейі
Шығыс кернеу
— номиналды мәні
— жіберілетін мөлшер өзгерісі

5 В

24 В
20.4 … 28.8 В

Тоқтың шығыс
-бір шығысқа, ұзақтығы , аз болмау керек 0,75 А
-бір шығысқа, импульстік, 8 А аз болмау 100 мс шінде
— бір топтың, суммалық, 6 аз болмау
Кіріс және шығыс тізбегінің гальваникалық бөлінуі

Габариті
Масса

120.5 × 80 × 62 мм
360 г

2.5 Құрылғының сенімділік көрсеткіштерін көтеру шаралары

Уақытылы қызмет көрсетіп уақытылы жөндеу жұмыстарын жүргізген
жағдайда лифт ең қауіпсіз тасу құралы болып келеді.Қатал қадағалаумен
қауіпсіздік жүйесінің әр дайым істеуімен оқыс оқиғалардың алды
алынған.Бірақта лифтімен өрт кезінде қолдануға болмайды,өйткені,өрт кезінде
лифтілерге тоқ беру тоқтатылып лифт қабаттар арасында тұрып қалу қауіпі
бар.Қазіргі заман лифтілері өрт кезінде кабинананы төменгі қабатқа
түсіріп,есігін ашады да ,лифтімен басқару бұғатталады.Лифттардың қауіпсіздігі
мемлекеттік нормалармен бір ізделінеді.

Лифтінің орта жүмыс істеу мерзімі 25 жыл.Осыншама уақытқа жеткен соң
жүруші бөлігімен қауіпсіздік жүйесін техникалық қадағалау бөлімімен
диагностикадан өткізу керек.Диагностика нәтижесімен алдағы эксплуатация
уақыты белгіленеді жалпыда негізгі түйіндердің тозуына байланысты 3 жыл.12
айда бір рет лифтінің техникалық тексерілуі жүргізіледі.Жобыл-ескертулі
жүйелер жайлы ережелерге байланысты лифтіледің капиталды жөндеуі және
айлық қаралуы жүргізіледі.Тозған жүру бөлігін қайтадан эксплуатацияға
кіргізу эксплуатация нормаларына және қауіпсіздік техникасына қарама қайшы
келеді

Бұл жағдайда жолаушылар қауіпсіздігі қатерлі жағдайға әкеліп
соғады.Лифті эксплуатациясы кезіндегі қауіпсіздіктің негізгі құралы болып
диспетчерлік жүйеге қолданылатын диспетчерлік бақылау болып келеді.Олар
диспетчерлік бақылауды,кабинамен қатты дауысты және машиналық бөлігімен
байланысты қамтамасыз етеді.Мұндай жүйені қолдану лифтнін қызмет етеін
жұмысшылар санын азайтады.

Лифтінің жүру бөлігінің шаршауының сипаттары:

— Метал беттердің үйкелу дауыстарының шығуы;

— қарсы салмақтардың кабинаға соғылуы;
38

— Лифтінің кабинасы вертикалды бағыттан өзгеріп қозғалуы;

-қозғалыста жарық өшеді,бір қалыпты қозғалмайды

— есіктер толықтай ашылмай қатып қалады;

— кабина қабаттар арасында тоқтайды.

Тоқтап қалған кезде көбінесе «Инициализация» кнопкасы басылады.
«STOP», кнопкасы,есік ашу,диспетчерді шақыру кнопкалары болады.Қабаттар
арасында тоқтап қалған кабинадан шығу аса қауіпті.

Көтеру механизмнің сенімділігі арқанды блоктардың конструкциясымен
дұрыстылығына байланысты.Блоктардың жандарының зақымдануынан және
сақтандырғыш қондырғылардың кесірінен арқандардың блоктардан шығып
кетуінен ,арқан блоктардың осьтеріне үйкелунен тозады.Сондықтан шойын
блоктарға қарағанда болат блоктарды,блоктарда минималды саңылау
қалтаратындай арнайы қоршауларды қолданған жөн.Болат блоктардың қызмет
ету уақытын тиісті диаметрлі блоктармен барабандарды таңдап,оларды
барабанға дұрыс жатқызып сенімді бекітіп,уақытыл қарап майлап отырып
ұзартуға болады.

3. Жүзеге асыру ортасын таңдау

3.1 UnityPro бағдарламалық ортасын зерттеу

UNITY PRO

—

SchneiderElectricте өндірілген Modicon индустриялық

бақылаушылары: ModiconM340, TSXPremium (Atrium қоса) және Quantum
жасау жүйесін конфигурациялау, бағдарламалау, жөндеу және тексеру
бағдарламалық ортасы. Ортақ бағдарламалық орта — «барлығы бір жерде»,
МЭК 61131-3 стандартты 5 тілі, кірістірілген бейімделетін Функционалды
Блоктар Кітапханасы (DFB), жеке компьютерде бағдарламаларды жөндеуге
арналған бағдарланатын логикалық бақылаушы БЛБ симуляторы, кірістірілген
тексеру, онлайн сервистерінің толық жиынтығы.
Ерекшелігі: Автоматтандырудағы жаңа кеңістік. Unity Pro жеке өзіндік
қолданбалы стандартты құрастыруға, өнімділігі мен сапасын арттыра отырып,
әртүрлі қосымшаларда қайталап қолданылуын жеңілдетуге болатын сондай
оңтайлы шешім. UnityPro бағдарламалық қамтамасыз ету негізінде жобаның
басқа да бағдарламалық қамтамасыз ету жобасымен қарапайым және
эффективті қарым-қатынасты қарапайым ететін ашықтық принципі жатады.
Қолданылуы: Өндірісті басқару. Өндірістік машиналар мен жүйелер.

Мекемелердің автоматтандырылуы. 3.1

суретінде

ТП

АБЖ

инфрақұрылымында UnityPro ортасы көрсетілген.

39

3.1 сурет –ТП АБЖ Unity Pro-ғы инфроқұрылымы

3.2 UnityPro бағдарламалау тілдері

Берілген орта әртүрлі автоматтандырылған процесстерді бағдарламалауға
ғана емес көругеде мүмкіндік береді, және де бағдарламаға алыстатылған
рұқсат мүмкіндігін береді.
UnityPro – келесі бағдарламалау тілдерін ұсынады:
— FBD функционалды блоктар тілдері
— LD релейлі-баспалдақты диаграмма тілі
— IL нұсқаулық тізімі
— ST құрылымдық мәтіні
— SFC кезектескен функционалды сызба тілі
Барлығы бірге, бір жобада қолданыла алады. МЭК 61131-3 стандартына
сәйкес келеді. 3.2 суретінде UnityPro баңдарламалау тілінің жұмыс жолдары
көрсетілген.

40

LD –
баспалдақты
диаграммаиаграмм
ы

FBD — функционалды блок
диаграммасы

ST — Құрылымдық мәтін

IL –
нұсқаулардың
тізімі

SFC – бір ізді функционалдық
схемасы

3.2-суретінде UnityPro баңдарламалау тілінің жұмыс жолы

UnityPro – Quantum , Premium, Atrium платформалық аппараттарын қолдайды
(3.3 сурет).

3.3 –сруте Аппаратты платформасы

3.3 Индустриялық автоматтандыру жүйесінің жұмыс принципі

ModiconPremium — өндірістік процесстерге арналған БЛБ. Unity сызық
бақылаушыларында Premium жаңа процессорларын қолдана отырып,
шектеулер жайында ойламауға болады.
МЭК стандартының 5 бағдарламалау тілі : LD, ST, FBD, SFC, IL.
41

Жоғары өнімділікті ЦП 37 нс жылдамдығы нұсқаулыққа және 7 Мб-қа
дейін бағдарламаға, жоғары деңгейдегі көптапсырмалы жүйе.
Жинақы жүйе ( өте үлкен каналдар саны бар модульдер) кеңейтілген
архитектурада ( нағызғы уақыт режиміндегі қайталаусыз 16 қатарға дейін
тарату).

Қолданбалы

модульдердің кең каталогы (қауіпсіздік модульдері,

рефлекстерді өңдеу, санаушылар, позициялық басқару, қозғалыс, салмақтау,
ақпараттарды сақтау).
Жоғары деңгейдегі жаңа процессорлар. Ethernet TCP/IP TransparentReady
барлық қызметтері: енгізу/шығаруды сканерлеу, Әлемдік Ақпарат, веб-сервер,
электронды пошта арқылы хабарламалармен алмасу, деректер базасына тікелей
рұқсат, TCP Open, NetworkTimeProtocol және т.б.
Көптеген кірістірілген порттар: USB-порты, веб-серверлі Ethernet TCP/IP
порты, CANopen немесе FIP-мастер порты, Modbus кезектілік порты.
Ақпараттармен алмасы интерфейстерінің кең таңдалымы: AS-Interface,
ModbusPlus, INTERBUS немесе PROFIBUS DP.
Ерекшелігі: Кез-келген бағыт үшін ең алдыңғы жабдықтар. Үлкен
иілімділік және ашықтылық. Модель Premium моделі цикл уақытын
қысқартады және бағдарламаны жетілдіру қажеттілігін шектеп, ерекше
өнімділікті береді. Мұның барлығы диагностикалық және өндірістік
ақпараттардың үлкен көлемі интеграциясы, коммуникация және жалпы
бағдарламалауға бостандығы арқасында.
Қолданылуы: Қиын және мамандырылған жабдық. Өндірістік процесстер.
Инфрақұрылым.

ModiconQuantum

—

үздіксіз

процесстерге арналған БЛБ. Quantum

логикалық нұсқаулықтар және жылжымалы үтір нұсқаулықтарымен жұмыс
жасау кезінде жоғары өнімділікті қамтамасыз ете алатын теңестіретін ЦП
кіреді.
МЭК стандартының стандартты түріндегі 5 бағдарламалау тілі : LD, ST,
FBD, SFC, IL.
Жоғары деңгейлі көптапсырмалы жүйе.
PCMCIA кеңейтпелі платты қолдана келген 7 Мб жады сыйымдылығы.
Қорғанышты жабынды модулі бар, енгізу/шығару қауіпсіз модулдері және
серіктестік модульдердің үлкен каталогы — процесстерін басқаруға арнайы
шығарылған.
Арнайы қауіпсіз процессорлар және енгізу/шығару модульдері.
Локалды мониторингке арналған LCD — пернетақталы ыстық резервтеу
Plug&Play жоғары өнімділікті кеңейтпесі.
Көптеген кірістірілген порттар (USB порты, веб-серверлі Ethernet TCP/IP
порты, ModbusPlusжәне кем дегенде 1 дәйекті Modbus порты) алдыңғы
панельде.
Profibus-DP қатарына қосылу.
Ерекшелігі: Процессорлардың кең таңдауын ұсына отырып,
ModiconQuantum қиын процессорларды автоматтандыруға жақсы келеді. Бұл

42

шешім көптеген ақпараттармен алмасу және диагностика, жады иілгіштігі және
ақпараттарды сақтау мүмкіндіктерді біріктіре отырып, процессорларының
өнімділігі циклдардың тиімді уақытын береді. Енді TUV Rheinland-мен
сертификатталған қолданыста жеңіл және сіздің автоматтандырылған
жүйеңізге кірістірілуге дайын QuantumSafetySystem кеңейтпесі қол жетімді.
Қолданылуы: Процесстерді басқару. Қауіпсіздік. Инфрақұрылымы.
Modicon M340 — шағын және орташа автоматтандыру жүйелі машина
өндірушілерге арналған БЛБ. 7 Kинстр/мс кең функционалды ЦПУ.
Кепілді уақыт шақырылуына арналған көп тапсырмалы жүйе.
Бағдарламалауға және адам-машина интерфейсін қосуға арналған USB
порт.
Таңдауға берілген 2 қосымша порт: Ethernet, CANopen, Modbus.
Бағдарламалық кодқа оңтайлы жады– 70 Кинстрға дейін.

Қойылаған

Flash -жады картасы бағдарламаны резервті көшіруге

арналған.
Қосымша файлдарды сақтауға арналған қосымша– 16 Мб, FTP-ге
рұқсаттамасымен.
Спецификалық қолданыстарға арналған функция.
Санама жылдамдықты модуль.
Қозғалысты басқару (PLC open интеграцияланған кітапхана,шықпа
импульстерінің кезектілік модулі — PTO).
Технологиялық процесстерді басқару ( процесстерді басқару
интеграциялық кітапханасы).
Ерекшелігі: кішкентай және сыйымды бағдарланатын Modicon M340
логикалық бақылаушы жоғары деңгейлі БЛБ функциясын және кішкентай
корпуста иілгіштікті қамтамасыз етеді.Сіздің қосымшаңыздың жүрегі бола
отырып, ол сізге басқа SchneiderElectric құрылғыларымен байланысу үшін «қос
және жұмыс істе» шешімін береді. Unity құралдық бағдарламалық ортасының
кең мүмкіндіктері қосымшаны жобалаудың уақытын едәуір қысқартады және
жеңілдетеді. Modicon M340 шынымен кішкентай гигант болып саналады.
Қолданылуы: Ауыр машиналар мен станоктар ( жинақтаушы, текстильді
өндіріс, көтерме-көліктік жабдықтар, тиеу-түсіру операциялары). Өндірістік
процесстер. Мекемені автоматтандыру.
Өндірістік автоматтандыру жүйесі екі бөліктен құралған: басқарушы және
орындаушы бөліктер. Басқарушы бөлік орындаушы бөлікке орындаушы
құралдар арқылы әсер етеді. Жауабына ол орындаушы бөлік тіркеушілерінен
орындалған қозғалыстар жайлы хабарламалар алады (3.4 сурет).

43

3.4 сурет –Өндірісті автоматтандыру жүйесінің жұмыс принципі

Б рушы өлік орындаушы бөлікпен байланысқан ақпараттарды өңдеу
процессі барысында басқару алгоритмдерін жүзеге асыру болып табылатын бір
немесе бірнеше БЛБ құрамына енеді, адам оператор жағынан процесске
басқарушы әсер ету және функцияларды реттеу адам-машина интерфейсінің
рөлі болып саналады.
Орынд ушы өлігі ре інде қарапайым жағдайда орындаушы және
басқарма бөліктер арасында байланысты қамтамасыз ететін датчиктар мен

орындаушы құрылғыларды қарастырады.

Датчиктер

басқарма бөлігіне

орындаушы бөліктің жағдайын баяндап тұрады. Олар физикалық ұзындықтар
мен стандартты электрлік дыбыстарды шығарады. Орындаушы құрылғылар
орындаушы бөліктің жағдайын басқарушы бөлікпен жасалған командаларға
сәйкес өзгертеді. Оларға күштік орындаушы механизмдерге әсер ететін
айналдырушы,айырып-қосқыш, пневматикалық серво жабындар,
жылдамдықты реттеуіштер жатады. Күштік орындаушы механизмдер бұлар
физикалық, химиялық немесе басқа да процесстерге әсер ететін қозғалтқыштар,
домкраттар, қыздырғыштар және т.б.

БЛБ

орындаушы бөліктің жағдайын көрсететін датчиктерден келген

ақпараттарды оқу функциясын орындайды, жады қалпын ескере отырып осы
ақпараттарды өңдеу басқару алгоритмін жасауға мүмкіндік береді.
Командаларды процесске басқарушы әсер беретін орындаушы бөлікке
орындаушы механизмдер көмегімен келіп түсетін, адам — машина интерфейсі
құралының арқасында, адам оператор көмегімен жинақталған ақпараттарды

өңдеуде орындалған нәтиже бойынша құрылады. Басқа

да

объектілермен,жоғары деңгейлі дербес компьютерлермен, басқа БЛБмен,
принтерлермен, қашықтықтан басқару модемдерімен және т.б. байланысты
қамтамасыз етеді. БЛБ механикалық әсерлерге, дүмпілдерге, электромагнитті

44

шағылыстарға, жылулық әсерлереге төзімді болып келетін өндірістік бұйым
болып саналады.

3.4 БЛБ бағдарламалық құралының архитектурасы

БЛБ, БЛБға кірістірілеген, процессорлардың тез жылдамдығымен, модуль
типтерімен және басқа да енгізу шығару каналдарының санымен ерекшеленеді.
Олар блоктық немесе модульдік құрылымды болуы мүмкін. Блоктық БЛБлар
құрылымды бір блоктан тұрады. Модульдік БЛБның модульдері бір немесе
бірнеше шасси санында орналасуы мүмкін. Олар келесі бөліктерден тұрады:
қоректену модулі, процессор, дискретті дыбыстарды енгізу модулі, дискретті
дыбыстарды шығару модулі, аналогты дыбыстарды енгізу модульдері,
аналогтық дыбыстарды шығару модулі, желілік модульдер және жолдық
шиналар негізінде максималды әртүрлі байланыс модульдері, мамандырылған
модульдер, позицияландыру, өлшеу және т.б.(3.5-сурет).

3.5 сруте БЛБ модулінің архитиктурасы

Модульдер саны процессордың қуаттылығынан айқындалады. Егер
модульдерге арналған тықпа тесіктер жетіспесе, қосымша шассиларды қосу
мүмкіндіктері қарастырылған, бұл жағдайда қоректену модулі мен
процессорлық модулдің сипаттамалары сәйкес келуі қажет (3.6 сурет).

45

3.6 сурет –Бірнеше монтажды шасси мен канфигурациясы

3.5 Қолданушы интерфейсі

Келесі 3.7 суретте қолданушы интерфейсі көрсетілген.

3.7 сурет –қолданушы интерфейсі

1)

Меню қатары.

Менюдің үш типі бар:
— негізгі немесе сырғымалы меню
— меню асты
— контексті немесе шықпа меню
2) Құралдар панелі.
46

Құралдар панелі пернелер жолдарына және қажет функцияны шақыратын
жинастырылған басқарушы элементтерден тұрады. Жалпы панельде бірнеше
панель бейнеленеді. Құралдар панелі ажыратқыштармен алшақтатылған.
Панельдегі барлық элементтер үшін көрсеткіштің контексті терезесі бейнеленуі
мүмкін.
Стандартты құралдар панелі топтарға бөлінген:
— негізгі менюдің құралдар панелі; бұл құралдар панелі жалпы, яғни
контекстке сезімтал емес символдардан тұрады, ал негізгі менюдің барлық
рұқсат етілген панельдері бағдарламаны қосу кезінде көрсетіледі.
— констекстке сезімтал панельдер; бұл панельдер контексті-тәуелді
символдардан тұрады.
— контексті-тәуелді панельдер автоматты түрде активті редакторде
көрсетіледі.
Экран кеңейтпесі тәуелділігіне қарай қосымша терезеде барлық құралдар
панелі көрсетілмеуі мүмкіндігі бар.
Мұндай жағдайда сізде өажет емес панельдерді ысырып қоюға немесе
панельдерді шегеру мүмкіндігі бар.

3)

Жоба браузері.

4)

Жоба браузері UnityPro

жобасының құрамын бейнелеуге және

оның әртүрлі: конфигурация, ақпарат, бағдарлама және т.б. элементтеріне орын
ауыстыруға мүмкіндік береді. Ол үшін сіз өз жобаңызды екі әртүрлі тәсілмен
бейнелеуіңізге болады:
— құрылымдық түр,
— функционалды түр.
4) Ақпараттық терезе.
Шықпа терезесі әртүрлі процесстер туралы ақпараттарды көрсетеді (
генерациялау, импорт/экспорт, қолданушы қателігі, іздеу/ауыстыру). Шықпа
терезесі бекітілген терезе болып табылады. Шықпа терезесі үнсіз түрде
UnityPro терезісінің астында орналасады. Егер шықпа терезесі жабық болса, ол
View ® OutputWindow комндалық меню немесе Alt+0 пернелер комбинация
көмегімен ашылуы мүмкін.

5)

Жол қалпы

Жол қалпы компьютердегі қазіргі жоба, БЛБ және бағдарлама жағдайы
туралы ақпараттарды көрсетеді.
Жол қалпы келесі пунктардан құралған:
— меню ақпаратын көрсететін ақпарат облысы
— HMI рұқсат құқықтары (тек UnityPro XL қолжетімді)
— байланыс қалпы (Offline, Different, Equal)
— жобадағы бастапқы мән БЛБ-дағы бастапқы мәннен ерекшеленеді
— БЛБ қалпы (Running, Stopped, …)6. ETS ақпараты (бос терминалды
құптау)
— байланысқан БЛБ адресі

—

қатар мен бағандар жайлы ақпарат (бағдарламалау тілдерінің

редакторларында ғана қол жетімді)

47

— генерациялану статусы (Generated, NotBuilt)
— Оқиға туралы ақпарат: БЛБ-да жөнделмейтін қателіктер болса, ол қате
көрсету терезесінде көрсетіледі. Қате жөнінде толық ақпарат беретін
сұхбаттасу терезесін ашу үшін пернені басыңыз.
— жазу немесе қайта жазу режимдері активті екендігін көрсетеді.
— Capslock пернесі активті екендігін көрсетеді.

Келесі 3.8 суретінде UnityPro негізгі құралдар панелі көрсетілген

3.8 сурет –UnityPro негізгі құралдар панелі көрсетілген

Жобаны құрастырып болған соң физикалық бақылаушыға стандартты
қосылу режимін немесе эмулятор режимін қосамыз, содан кейін жобаның
сараптамасын жасаймыз, БЛБ-мен қосылуды орнатамыз, жобаны дербес
компьютердегі бақылаушыға жүктейміз.

3.9 сурет. Жоба браузерін ұсыну

48

3.9 сурет –Жоба браузерін ұсыну

Жоба браузері құрылымдық түрде келесі мүмкіндіктерді ұсынады:
Элементтерді жасау және өшіру. Бөлім символы бағдарламалау тілі
бөлімін көрсетеді, және оның қорғалғандығы туралы хабарлайды.
Элемент қасиеттерін қарастыру. Қолданбалы директорийларды жасап
шығару. Әртүрлі редакторларды іске қосу. Импорт/экспорт функцияларын іске
қосу.
Жоба браузері функционалды түрде келесі мүмкіндіктерді ұсынады:
— Функционалды модульдерді жасау

—

Drag-and-Drop тәсілін пайдалана отырып,құрылымдық түрден

бөлімдерді, анимациялық кестелерді және т.с. қою
— Бөлімдерді жасау
— Элемент қасиеттерін қарастыру
— Әртүрлі редакторларды іске қосу
— Бөлім символы бағдарламалау тілі бөлімін және оның атрибуттарын
көрсетеді
Символдық кестеде ақпараттарды өңдеу 4 суретте көрсетілген.

49

4 сурет –Айнымалылардың символдық кестесі

3.6 Адам тасымалдаушы лифтің инициаландыру режимі, апатты
тоқтау және жұмыс барысы

Практикалық нәтижесі болып қазіргі уақыттағы жинақтау, өңдеу, бейнелеу
және ақпаратты мониторинг объектісі немесе басқаруды архивациялау және
жоспарлауға арналған бағдарламалық пакет болып табылады.
Ондай бағдарламалық пакет технологиялық процессті, өндірістік процесс,
ғимаратты автоматтандырылған басқару автоматтандырылған жүйе бөлігі
және т.б. болып табылады. Мұндай жүйелер қазіргі уақытта технологиялық
процесстер операторлық басқаруды қажет ететін шаруашылықтың көптеген

салаларында қолданылады.

Бағдарламалық қамтамасыз ету компьютерге

орнатылады, және объектімен байланыс үшін енгізу-шығару драйвері немесе
OPC/DDE серверлері қолданылады.
Берілген пакет келесі тапсырмаларды шешеді:
— «құралдармен байланыс объектілер» ақпараттармен алмасу, қазіргі
уақытта драйверлер арқылы (контроллерлер мен енгізу/шығару платаларымен).
— ақпаратты қазіргі уақытта өңдеу.
— логикалық басқару.
— ақпаратты монитор бетине адамға түсінікті және ыңғайлы түрде
бейнеленеді.
— қазіргі уақыттағы технологиялық ақпаратты деректер базасын жүргізу.
— апатты дыбысталу және күдікті хабарламаларды басқару.
— технологиялық процессті жолын дайындау және есепті шешу.
— ішкі қосымшалармен байланысты қамтамасыз ету ( деректер базасын
басқару жүйесі, электронды кестелер, мәтіндік процессорлар және т.б.).
«Бағдарламалық — техникалық басқару комплекстері» дисциплинасы
бойынша жасап шығарылған виртуалды зертханалық жұмыстары Алматылық
энергия және байланыс университетінің «Инженерная кибернетика»
кафедрасының «Автоматтандыру және басқару» мамандығының 4 курс
студент-бакалаврларымен қолдануға арналған.

50

4.1 суретінде адам тасымалдаушы лифттің функционалдануының жұмыс
жолы бағдарламасы көрсетілген. Оң жақ жолда импульстің кідірісін
қамтамасыз ететін таймерлер жұмысы көрсетілген. Сол жақ жолда қабаттар
арасындағы лифтің орын ауыстыруы көрсетілген.

4.1 суретінде –адам тасымалдаушы лифттің жұмыс жолы

4.2 суретте функциоландыру бағдарламасы: сол жақта –жұмыс алаңы,оң
жақта анимация кестесі көрсетілген

4.2 сурет –нақты уақытта бағдарламаны функционалдандыру режімі

4.3 суретте жолаушы тасымалдайтын лифттің нақты уақыттағы жұмыс
жолы көрсетілген

51

4.3 сурет –оператор экранын функционалдандыру

Алдымен виртуалды басқарушыға қосылудың симуляциясы басталады және
операторлық терезе қазіргі уақыт режимінде жұмыс жасай бастайды. «CALL»
пернесін басқан уақытта лифт қосылып, есіктер 3 секундка ашылады, лифт
ішіндегі басқару панеліндегі пернелерді басу кезінде қажетті қабатқа лифтпен

орын ауыстыру басталады. Лифт қозғалысы циклды түрде

қайталанады,

қабаттар саны өзгеріске ұшырап отыруы мүмкін.
Апатты немесе басқа да қалыпты емес жұмыс режимі қосылған мезетте,
апатты тоқтау жұмыс режимі қосылады және лифтті электрмен қамтамасыз ету
өшіріледі (4.4 сурет).

52

4.4 сурет –лифттің апатты тоқтауы
Лифтті қалыпты жұмыс режиміне келтіру жөндеу жұмыстарын жасау
немесе тексеруді өткізу үшін инизацияландыру режимы қосылып және
өшірілгеннен кейін жүзеге асады: лифт ең төменгі қабатқа түседі, есіктер
ашылады (4.5 сурет).

4.5 сурет –инициализациалау режімі

Мұндай қарапайым имитациялық тәжірибелерді студенттер төртінші
сабақта жасап үйренеді, тапсырмалар қадаммен қиындатылып отырады.
Операторлық терезелердің мүмкіндіктері кең, бағдарламалық ортаға қосымша
ретінде қондырылған құралдар мен аспаптардың әртүрлі бейнелері бар
кітапханалардан басқа кез-келген қиындықтағы әртүрлі объектілерді
бейнелеуге, функционалдану принципін бағдарлап қоюға және режимді қазіргі
уақытта қосуға болады. Тапсырманы БЛБ бағдарламалаудың бес тіліндеде

өзгерістерге ұшыратуға болады, яғни

бір топтың тапсырмалары

барлықтілдерде орындалады: LD сатылы диаграммада, ST құрылымдық
мәтіні, FBD функционалды блогы, IL нұсқаулар тізімі, SFC кезектілік
функционалдық сызбасы (4.6 сурет).

53

4.6 сурет –LADDER, SFC, FBD бағдарлама тілдерінің жұмыс алаңы.

Күтілетін нәтиже — жаңа ақпараттық технологияларды және бағдарламалық
өнімдерді пайдаланбастан, ауыр өндірістік объектілермен басқаруды тиімді
жоғарылату, әртүрлі класстағы өндірістік орындалу алгоритмдері кірістірілген
қолданбалы тәсілдерді қолдануға мүмкіндік бере отырып, сапалы ғана емес,
және де сандық мөлшерлі модельдер объектісін алуға мүмкіндік береді.

54

3.7 Зертханалық жұмысты орындау реті

Жұмыс мақсаты: Жолаушылар лифтінің басқару мысалына виртуалды
зертханалық жұмысты жасау

Жаттығу 1. Modicon M 340 бақылауыш конфигурациясын PLC BMX P34
2010 процессорімен құру қажет. Жаттығу 1 шешімі 3.1 кестесінде көрсетілген.

1 қадам. Unity Pro бағдарламасында жаңа жобаны құру.

2 қадам. New Project терезесінен Modicon 340 қосуын таңдаңыз,
ашылған терезеден PLC BMX P34 2010 таңдаңыз.

3 қадам. Локальды қораптан конфигурация терезесін ашыңыз.

4 қадам. Аппарат құралының панель тізімінен (Hardware catalog) DDM
3202K дискретті модульін 1 орынға апарыңыз.

5 қадам. Дискретті модуль кірісіне келесі параметрлерді қондырыңыз:

—

кіріс MAS есебін жөндеу;

— бар қоректі индикациялау (Supply monitoring) активті болуы керек;
— конфигурация модуль есебін растау.

6 қадам. Екі рет процессор модулін шертіп келесі параметрлерді беріңіз:

—
—
—
—
—

%Mwi “салқын” бастауында жад ішінен сөзді түсіру;
ішкі биттер саны %M – 512;
жад ішіндегі сөздің саны %MW — 1024;
тұрақты сөздер саны %KW – 256;
берілген конфигурация модулін растау.

3.1 К е с т е – Жаттығу 1 шешу

55

56

Назар аударыңыз, адрестің көбісі (бағана слоты) міндетті түрде
кіріс\шығыс модульімен бос емес, кейбір модуль 2 слоттың орнын алады.

Жаттығу 2. 3.2 –кестесінде жаттығу 2 шешімін көрсеткен.

— ST тілігде негізгі конструкцияның жұмыс принципін қарастырамыз.

57

1 қадам. Unity Pro ортасында жаңа жобаны құрыңыз. Бақылаушты
бағдарламалау.

2 қадам. STтілінің базалық конструкциясын кезең бойынша қарау.

Жаттығу 3.

— Жаңа жобаны құру, қадам әсері және SFC бөліміне ауысуы, жүктік
лифттің жұмысын еліктетеді.

Қолдану –диспетчер бекетін ескеру (оператор экраны).

1 қадам. Жаңа жобаны құру

2 қадам. Лифті жұмысының SFC бөлімін жасау –жоғары және төменге
түсу (3-5 қабатқа);

3 қадам. Оператор экраны.

3.2 К е с т е — 2 жаттығуды шешу

58

59

60

61

3.3 К е с т е с і н д е 3 жаттығудың шешімі көрсетілген.

3.3 К е с т е – 3 жаттығудың шешімі

62

63

64

5

Диспетчер

қадам бекеті

Қорытынды: берілген зертханалық жұмысты орындау барысында
Modicon M340 бақылауыш конфигурациясының дағдылары бекітілді. Бірінші
кезеңде жинау және бақылауыш параметрлерінің икемдеу жұмыстары
жүргізілді. Барлық икемделу нұсқауға сәйкес қондырылды. Әрі қарай
жаттығулар шешілді – ST тілінің негізгі конструкциялары және SFC
бағдарламалау тілінде «лифттің» бағдарламасын жасадық. Берілген
тапсырманы іске асыру үшін TON түріндегі таймер қолданылды, ол бізге
керекті параметрлерді алуға рұқсат етті. Орындау тәртібі және жүріс
анықтамасы әр кестеде көрсетілді.

65

4. Эканомикалық бөлім

Бұл бизнес –жоспар ЖОО-ғы техника мамандығындағы студенттердің
оқу жұмысын орындағанда жаңа ақпараттық технологияны және
программалық өнімді қолдана отырып орындау, Unity Pro бағдарламасында
виртуалды зертханалық стендті жасау, нақты уақытта технологиялық және
өндірістік процессті еліктемелеу, ғимарат құрылысын автоматтандыру, осы
процессті бақылауыш арқылы басқару, нақта уакыттық тәртіпте
визуализациялау және технологиялық өндірістік простердің параметрлерін
өзгерту мүмкіндігі осы уақытта өзекті тапсырма болып табылады.

4.1. Жобаны жасауға кететін шығындар

Жобаның орындалуына кететін шығын

Қондыруды әзірлуге кететін шығынға жабдық бағасы, құрылыс-
монтаждау жұмысы, тасымалдау қызметі,жабдықты жөндеу, сондай – ақ
бағдарламалық қамтамасыздандыруға кететін шығын.

Барлық шығын мна формуламен есептеледі:





Б



Ж



М



Т



ж

, тенге, (4.1)

мұндағы:

КБҚ – бағдарламалық қамтамасыздандыруды жасауға кететін шығын;
КЖ – жабдықты алуға кететін шығын;
КМ –құрылыс-монтаждау жұмысына кететін шығын;
КТ – тасымалдау шығыны;
КЖ – жабдықты жөндеуге кететін шығын.
Бағдарламалық қамтамасыздандыруды жасауға кететін шығынды
есептеу (БҚ)

Бағдарламаны жасау шығыны мна формуламен анықталады:

С Зм Зж Зин З , тенге,

(4.2)

мұндағы

З м – материалға кететін шығын, бағдарламаны жасау кезінде

қолданылады, тг.;

66

Зж

–жабдықтың жұмысына байланысты кететін шығын, тг.;

ЗИнж – инжинердің айлығына кететін шығын, тг.;

ЗАС –әлеуметтік салыққа және зейнет ақыға кететін шығын, тг.

Материал шығынының тізімі көрсетілген (4.1 кесте).

4.1 К е с т е – Материал шығынының тізімі

З м = 450000+500+50+150=450700 теңге.

Айлық шығыны мна формуламен анықталады:

А=Анег+А о теңге,
мұн: Анег– айлықтың негізгі қоры;
Ақос– айлықтың қосалқы қоры;
Негізгі айлық қоры мна формуламен анықталады:

Анег=(ҚА*Тж)/( * t), тенге,
мұн: ҚА– айлық қызмет ақы, ҚА=32500 теңге;

(4.3)

(4.4)

Ж

– бағдарламаны жасау кезеңіне кететін уақыт, сағ;

К – бір айдағы жұмыс күні, К=21;

t – жұмыс уақытының ұзақтығы, t=8 сағ.

4.2 Кестеде негеізгі айлық табысының есептелуі көрсетілген

67

4.2 Кесте – Негізгі айлық табысының есептелуі

Анег =179910 теңге

Қосалқы айлық табыс негізгі айлық табыстың 20% құрайды және мына
формуламен анықталады

Ақос=Анег*20% /100% теңге,

(4.5)

Ақос =35982 теңге.
Онда айлық табыс шығыны

А= Анег + Ақос =179910+35982=215892 теңге.

Әлеуметтік салыққа және зейнет ақыға кететін шығын айлық табыстың
11% қамтиды

Әс=215892*0.11=23748 теңге.

4.3 Кестеде бағдарламаны жасауға кеткен шығынның есептелуі
көрсетілген

68

4.3 К е с т е – БҚ кеткен шығынның есептелуі

4.4 кестеде жабдықты алуға керекті,шығын құрылымы көрсетілген.

4 . 4 К е с т е — Жабдықты алуға кеткен шығын

№/п

Жабдықтың атауы

Бір

Данасы

Барлық бағасы,

жабдықтың
бағасы, тг

тг

4.4-ке

е інің оңы

69

4.4 Кестесі бойынша жабдықтың бағасы

ж

 432377 теңге.

Құрылыстық – монтаждау жұмысына 20 % жабдық бағасын талап етеді

М



ж

 0.2 432377 0.2 86475 теңге.

Тасымалдау қызметі жабдық бағасының 5 % құрайды

Т



ж

 0.05 432377 0.05 21619 теңге.

Жөндеу жұмысы жабдық бағасының 10 % талап етеді

ж



ж

 0.1 432377 0.1 43238 теңге.

Сонымен БҚ жасаудың жалпы шығыны



 469258 432377 86475 21619 43238 1052967 теңге.

Негізгі өндіріс қорларының өзіндік құндары амортизациялық аударым
ретінде жатады. ҚР Президентінің бұйрығы салық және төлем
бойынша,бағдарламалық қамтамасыздандыруға амортизациялық аударым
15% ды құрайды, дербес компьютерге 40%. Орташа номасы бойынша
амортизациялық аударым 24% ды құрайды. Сондай –ақ амортизациялық
аударымы тең болады

ҚАУ=1052967 *0.24=252712 теңге.

Қосымша шығын амортизациялық аударымның 10 % құрайды

Н А 0.1

Н 252712 0.1 25271 теңге.

70

(4.6)

4.2.2 Эксплуатациялық шығынды есептеу

Қызмет көрсету және эксплуатациялық жабдықтың орындау әрекет
процессінде, кәсіпорын ресурсының шығынын талап етеді. Бір жылға кететін
барлық шығынды және өндірістің өзіндік құнын немесе жылдық
эксплуатациялық шығынның нақты көлемін құру.

∑

Қор+ Әс + М+А+Қ

(4.7)

где

Қор – еңбек ақы қоры (негізгі және қосалқы төлем ақы);

Әс – әлеуметтік ақы;
М – материалдық шығын және запас бөлігі (запас бөлігінің шығыны
және ремонтқа);

Э – керекті электрэнергиясы;

А – амортизациалық аударым;

Қ – қосалқы шығын

Оператордың орташа төлем ақысы және қорын анықтау
Оператор аптасына бес күн тәулігіне 8 саған жұмыс жасайды.
Жоспарланған кезеңнің номинальды күн саны

M Н Ж Д М 365104 20 241 дней

мұн Ж – бір жылдағы күн саны;
Д – демалыс күн саны (бес күндік жұмыс күнінде 104 күн деп алуға
болады);
М – мейрам күндері, (20 тең).
Номиналды қордың жұмыс уақыты

Қ н = М н * 8 = 1928

71

ғ

4 .5 –Кесте − Жұмыс уақытының теңгерімі

4 .6 –Кесте – Төлем ақының қорлық есептелуі және орташа көлемі

72

4.6 –ке

е інің оңы

Әлеуметтік салық және зейнет ақы еңбек ақы қорының 11 % құрайды

Әс=61640*0,11=6780 теңге.
Жылдық төлем ақы шығыны

∑ ТА

АҚ

теңге.

Қазіргі

жөндеу жұмысына кететін материалды

шығын

және

эксплуатациялық жабдық, жабдықтың 10% құрайды

М 0,1 3803937 0,1 380394 теңге.

Электоэнергияға кететін шығынды мна формуламен есептейміз

 WT S n

(4.8)

мұн W – керекті қуат, кВт;

T – жұмыс уақыты, сағ/жыл қондырғы жылына 1928 сағат жұмыс
жасайды;

S – электроэнергияның бағасы кВ-сағ, ( 14 тг кВт);

n – жабдықтың бірлік саны.

73

4.7 –Кесте — Электроэнергияның шығынын есептеу

 W T S n 6478 теңге

4 . 8 – К е с т е – Шығынның жиынтық тізімдемесі

Сонымен қатар оператордың 1 сағ жұмысының өзіндік құны, ол
аптасына 40 сағ жұмыс жасайды, яғни қондырғының орнатудың жылдық
жұмыс уақытыТ=1928 сағ,

S


Т



746528
1928

 328 тг./сағ.

(4.9)

74

Бағдарламалық өнімнің бағасын анықтау

Б= Эшығ+ Т+ҚКЕ =746528+306427+36771=1109267 тг.

(4.10)

где

Эшығ – эксплуатационды шығын;
Т- эксплуатациялық шығыннан табыс 40%;

ҚКЕ- табыстан 12%.

Жылдық табыс (сатылған бағдарламалық өнімнен)

Д= Б*k= 200000*5=1000000 тг.

мұн С- бағдарламалық өнімнің бағасы;

k –бағдарламалық өнімнің сатылған саны.

Бағдарлама өнімінен түсетін таза пайда

Т= П* ҚКЕ=306427* 1,12=343198 тг.

(4.11)

(4.12)

Өнімнің бастапқы бағасын анықтағанда керекті деңгейде қойылады, бұл
жағдайда рентаблдік деңгейі 20%

Бб= С (1+Р/ 100)= 200000*1,2=240000 тг ,

(4.13)

где

Р- рентабелдігі ( 20%);

Бб- бастапқы баға

Бағдарламалық өнімнің өзіндік қайтару құну

75

Т= / =1052967 /746528=1,4 жыл
(4.14)

мұн: Т- өзін өзі өтеуі, жыл.

76

,

5 бөлім. Өміртіршілік қауіпсіздігі
5.1 Жүктік лифттің мысалындағы Unity Pro бағдарламалау ортасында
виртулды бақылауышты бағдарламалау.

Менің дипломдық жұмысымда жүкті және жолаушыларды

тасымалдайтын лифтіні қарастырамыз. Дипломдық

жұмыстың

—

программалық өнімді жасау ЖОО-ң техникалық мамандығындағы
студенттері лабораториялық жұмысты орындау, жұмысты нақты уақыт
жүйесінде қамтамасыз ету, объектті ақпаратты бақылауды немесе
бақаруды бейнелеу және өңдеу.Бұл жұмыста біз жұмыстың жүру
тәртібін,орнатылуын, жолаушылар лифтінің авариялық тоқтауын,
элементтің ғимаратты автоматтандыруға қолданылуын қарастырамыз.
Периодтық әсерден болатын көтеруші құрылғыны Лифт деп атаймыз,
екі немесе оданда көп қабатты қызмет етеді, жолаушыларды немесе ауыр
жүктерді кабинаға немесе платформаға енгізеді және олрады әр қабатқа
тасымалдайды.Кабинаның немесе платформаның қозғалысы тәртіп бойынша
электорлық жетекпен шахта қабырғаларына қатырылған оны рельстермен
бағыттап отырады,тігінен немесе тігінен 15° аутқып орналасқан. Лифт
әкімшілік, тұрғын ғимараттарының инженерлік жабдықталуының
ажырамайтын бөлігі болып табылады.
Лифттің номиналды жүк көтергіштігі, оның тасымалдауға есептелген
жүктің максималды салмағы болып табылады.Кабинаның салмағы және оның
ішіндегі құрылғы және қондырғы (дара рельсті, рельстік жолдарды, жүк
көтергіші және т.б) жүк көтергіштің мөлшеріне қосылмайды. Лифтоның
номиналды жылдамдығы лифтоның есептелген кабинаның жүру жылдамдығы
болып табылады. Жолаушылар лифтісінің өнімділігі- ол бир бағытта 1
сағаттта лифтімен тасымалданылған жолаушылар саны. Лифт қалалардағы
көпшілік жиналатын жерлердегі негізгі жолаушы тасымалдаушы құралдардың
бірі болып келеді.Оның рөлі үздіксіз өсуде оның үрдісі құрылыс
қабаттарының өсуіне байланысты. Адамдарды жалпылай тасымалдау лифтінің
барлық өспелі категориясын, сенімділігін және қауіпсіздігін талап етеді.

Лифтінің жұмыс істеу үрдісінде жолаушыларға әртүрлі зиянды
және қауіпті факторлар әсер етеді.
Қауіпті факторлар дегеніміз – өлімге, қатты ауруға немесе
денсаулықтың күрт төмендеуіне әкелетін еңбек пен қоршаған орта
факторлары.
Зиянды фактор дегеніміз – белгілі жағдайларда қызметкерде
кәсіби аурулар тудыратын немесе оның жұмыс жасау қабілеттілігн
төмендететін еңбек үрдісі ортасының факторы.
Лифті орнатылған ғимаратта жұмыс істейтін қызметкерге
келесідей жағымсыз факторлар әсер етуі мүмкін:
а) физикалық факторлар:
— жылулық сәулелену(күн сәулесі,жолаушылардан бөлінетін
жылу);
77

— лифті жұмыс істеу орнындағы ауаның деңгейден жоғары болуы;
— ауаның деңгейден төмен ылғалдылығы (40 % төмен);
— шудың деңгейден жоғары болуы;

— жалпы діріл;
— жеткіліксіз жарықтандыру(табиғи



жабдықтың, құрылымның

көлеңкеленуінің әсерінен, жасанды жарықтандыру аспаптарының нашар
жұмыс істеуінен).
— еңбек ету үрдісінің ауырлығы(физикалық, динамикалық, статикалық
жүктеме);
— еңбек ету үрдісінің қауырттылығы (эмоциялық жүктеме, зияткерлік
жүктеме, жүктеменің бірсарындылығы, жұмысың ауысымды болуы).
д) зақым алу қатері:
— қысыммен жұмыс жасап тұрған жабдық (лифті кабинасы көтерілгенде
түскенде);

Өміртіршілік қауіпсіздігі бөлімінде жолаушыларға әсер ететін зиянды
факторларды анықтап, олардың алдын алу шараларын қарастырылады.
Жұмыс жасау жағдайын жақсарту мақсатында лифті кабинасына ауа тазарту
жүйесін есептеп, қажетті салқындатқыш таңдап алу қажет.
Лифтінің жұмыс істеу үрдісінде жолаушыларға әртүрлі зиянды және
қауіпті факторлар әсер етеді.

Қауіпті

факторлар дегеніміз

–

өлімге, қатты ауруға немесе

денсаулықтың күрт төмендеуіне әкелетін еңбек пен қоршаған орта
факторлары.
Зиянды фактор дегеніміз – белгілі жағдайларда қызметкерде кәсіби
аурулар тудыратын немесе оның жұмыс жасау қабілеттілігн төмендететін
еңбек үрдісі ортасының факторы.
Лифті орнатылған ғимаратта жұмыс істейтін қызметкерге келесідей
жағымсыз факторлар әсер етуі мүмкін:
а) физикалық факторлар:
— жылулық сәулелену(күн сәулесі,жолаушылардан бөлінетін жылу);
— лифті жұмыс істеу орнындағы ауаның деңгейден жоғары болуы;
— ауаның деңгейден төмен ылғалдылығы (40 % төмен);
— шудың деңгейден жоғары болуы;

— жалпы діріл;
— жеткіліксіз жарықтандыру(табиғи



жабдықтың, құрылымның

көлеңкеленуінің әсерінен, жасанды жарықтандыру аспаптарының нашар
жұмыс істеуінен).
— еңбек ету үрдісінің ауырлығы(физикалық, динамикалық, статикалық
жүктеме);
— еңбек ету үрдісінің қауырттылығы (эмоциялық жүктеме, зияткерлік
жүктеме, жүктеменің бірсарындылығы, жұмысың ауысымды болуы).
д) зақым алу қатері:

78

— қысыммен жұмыс жасап тұрған жабдық (лифті кабинасы
көтерілгенде түскенде);

5.2 Анықталған қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың
адам ағзасына әсері

Еңбек ету барысында қызметкердің денсаулығы мен жұмыс істеу
қабілеттілігіне әсер ететін еңбек ету үрдісі мен өндірістік ортаның
факторларының жиынтығын еңбек шарты деп атаймыз.
5.2.1 Тұрғыг үй немесе өндірістік ғимаратта жұмыс жылу бөлумен
жүреді. Микроклимат адам ағзасына әсер ететін температураның,
ылғалдылықтың, ауаның қозғалу жылдамдығының және жылулық
сәулеленудің – барлығының үйлесімділігімен анықталады. Ал егер бұл
параметрлер адам организміне ең қолайлы күйде болмаса, адамның
жылулық және функционалдық жағдайы бұзылуы мүмкін.
Метеорологиялық жағдайды реттейтін келесі құжаттардың әрекет
күші бар:

—

СанЕмН 2.2.4.548

–

96 « Өндірістік ғимараттың

микроклиматына қойылатын гигеналық талаптар»;
— МЕСТ 12.1.005 – 88 ЕҚЖС « Жұмыс аймағының ауасына
қойылатын жалпы санитарлы-гигиеналық талаптар».
Қазандық операторының жұмыс аймағының микроклиматы келесі
кестеде көрсетілген шарттарға сәйкес келу керек:

5.2.2 ҚЕжЛҚЭ ұсынысы бойынша кабинаның дәл тоқтауы төзу
шекарасының шегінен шықпа керек: аурухана лифттері және жүк лифттерінің
дара рельсі ±15 мм; қалғандарына — ±50 мм. Басқару жетегін қолдануда үш
фазалық айнымалы тоққа және тұрақты тоқ жетегінде тоқтау едәуір көп
дәлдікке жетеді.
Кабинаның сандық бір қалыпты жүруі деңгейі үдеткішінің ұмтылысы
және көтергіш механизмнің тежелуі кезінде анықталады..

79

ҚЕжЛҚЭ нормалары бойынша максималды үдеткіші (бәсеңдеуі)
кабинаның нормалаушы эксплотациялық режимі бойынша келесі
өлшемдерден аспауы керек: аурухана лифттеріне -1 м/с2; лифттің басқа
түрлеріне -2 м/с2. «Стоп» кнопаксы басылғаннан кейін кабинаның тоқатап
тежелуі -9,81 м/с2 аспауы керек. Кабинаға отырғызу кезінде авариялық ұстап
калу 25 м/с2 үдеуі рұқсат етіледі.
Физиологиялық үдеу эффетісі уақыттық әсерге тәуелді. Үдейдің
уқыттық әсері кемдегенде 0,04 с, ал адам ағзасы 30-40 м/с2 үдеуге төзе алады.
ҚЕжЛҚЭ кабинаның аз уақыттық үдеуін арттыруға (баяулатуға) рұқсат етеді.

Жолаушыларды тасмалдауының жабдықталған шарты

алаңға

отырғызылған лифтіні күтудің уақыттық шартымен анықталады, бір қалыпты
және дәл тоқтауы, кабинада шумның және дірілдің болмауы, салон
вентиляциясы және едәуір жарықтануының жақсы болуы. Жабдықталуды
жақсартуға кабинаны безендіруі, ойластырылған түстер гаммасын таңдау әсер
етеді, кабинада салонының эффектті ұлғайуын құру.
Лифтімен жалпылай қолдану қабаттық алаңмен және кабина ішінен
жүргізуді басқару жүйесі айтарлықтай оңай, жолаушылардың арнай
дайындалуын талап етпейді.
Лифтінің дыбыссыз жұмыс істеуіне шум деңгейінің түсуі және
ғимараттың ішкі құрылысымен таралуына жол бермеу болып табылады.
Бұның мақсаты, лифтоның жүк арбасы және лифтінің басқада құрылғылары
амортизаторға қондырылады және олардың құрылысына шуммен дірілдің
салыстырмалы деңгейінің көрсетілуін талап етеді. Бұл талаптар монтаждау,
профилактикалық және жөндеу жұмыстарында ескеріледі.
Лифтіні жобалағанда реттелген техникалық шарттарға байланысты
лифтіге жақын орналақан бөлме деңгейінің шумы шекті рұқсат етіледі.
Сәйкесінше нармативті мәліметтер белгіленген және сәйкесінше ғимараттың
технологиялық қолданылуына тәуелді.
Лифтінің электроқұрылғысына кедергі көздерін жоғарғы сапалы
экрандаумен электромагнитті кедергілердің деңгейн төмендету және лифт
қоректенуінің электр тізбегі электрикалық енгізу құрылғыларында
жоғарғыжиілікті сүзгілерді орнатумен кепілдеме беруі мүмкін.

5.2.3 Жай түрі гармоникалық тербеліс болып табылатын механикалық
тербелістерді діріл деп атаймыз.
Дірілдің адам ағзасына ұзақ уақыт бойы әсері әртүрлі ауруларға, ең
соңында «діріл ауруына» әкеледі. Жалпы діріл жүйке жүйесіне жағымсыз әсер
етеді, жүрек-тамыр жүйесінде, вестибулярлық аспапта өзгерістер байқалады,
зат алмасу бұзылады.
Нормативті әрекет күші бар құжаттар: МЕСТ 12.1.012 – 96 «Дірілдік
қауіпсіздік. Жалпы талаптар».
Стандартқа сәйкес лифтінің діріл мөлшері адам ағзасына жіберілетін
діріл мөлшерінен аспау керек.

80

Өндірістік ғимараттың тұрақты жұмыс орнындағы технологиялық
дірілдің нормалық мәндері келесі кестеде көрсетілген:

Дірілді жою үшін лифті арқан арқылы бірқалып түсіру керек және
лифтінің жүк арбасы және басқада құрылғылары амотизаторға
қондырылу керек

5.2.4 Электрқауіпсізідік

–

ұйымдастыру және техникалық

шаралардың, және де адам ағзасын электр тоғынан қорғау
құралдарының жүйесі.
Ұйымдастыру шараларына мыналар: электрқондырғыларымен
жұмыс істеуде қызметкердің рационалды жұмыс істеу режимін таңдау,
электр тоғы бар жерлерде қызметкердің көп уақыт болмауы кіреді.
Электр тоғының адам ағзасына негізгі және қауіпті әсері
электржарақат пен кәсіби аурулар түрінде байқалады.

Электр энергиясын ең көп тұтынатын

–лифтінің электр

қозғалтқышы мен желдеткіштердің электрқозғалтқыштары.
Нормативті әрекет күші бар құжаттар:
— МЕСТ 12.1.019 – 79 «Электрқауіпсізідк. Жалпы талаптар».
— МЕСТ 12.1.038 – 82 «Электрқауіпсіздік. Жанасу кернеуі мен
тоқтардың шекті жіберілетін деңгейлері».
Жанасу кернеуі мен адам денесі арқылы өтетін тоқтың деңгейі
келесі кестедегі мәндерден аспауы керек.
Электрқондырғыларының дұрыс жұмыс істеу режиміндегі жанасу
кернеуі мен тоқтың деңгейі.

81

Электрқондырғыларының 1000В дейін кернеу мен 50Гц жиілік апатты
жұмыс істеу режимінде жанасу кернеуі мен тоқ күшінің әсер ету уақыттары
келесі кестедегі мәндерден аспау керек.

Оқшауланудың бұзылуынан кернеулік пайда болатын тоқ өткізбейтін
металл бөлшектермен жанасудың әсерінен электр тоғымен зақымданбау үшін
қорғаныстық жерге тұйықтау жасау керек.
Электр тоғынан қорғаныс мақсатында жеке қорғану құралдары ретінде
қалқалау жинақтарын(костюмдер, қолғаптар, аяқ киімдер), кілемшелер,
тіреуіштер, контактті түйіндер мен тосқауылдар, қысқышты өткізгіштер
қолданылады.

Ұжымдық

қорғаныс шаралары ретінде плакаттар, тосқауылдар,

қауіпсіздік белгілері қолданылады.
Өндірістік-жылыту қазандықтары бар ғимараттар электрқауіпсіздігі
бойынша 3 класқа жатады. Сондықтан қаупі төмен деңгейдегі ғимараттарға
жатады.

5.3 Лифті кабинасының бөлмесінің ауа тазарту жүйесін есептеу

Маңызды орынды еңбек қызметiнiң үрдісіндегі қызметкерлердiң өмiрi

мен денсаулығын сақтау жүйесі алады. Ол құқықтық,

әлеуметтiк-

экономикалық, ұйымдастыру-техникалық, санитарлық-гигиеналық, емдiк-
алдын алу, реабилитациондық және тағы басқа шаралардан тұрады.
Өндiрiстегi адам өмiрі мен жұмысқа қабiлеттiлiгіне ықпал ететiн әр түрлi
факторлар және мәселелер бар.
5.1 суретте лифті жұмыс жасайтын кабинасының сұлбасы

5.1 сурет – лифті кабинасының бөлмесінің жоспарының сұлбасы

82

Жұмыс аймағының ауасының тиiстi күйi нақтылы шаралардың
орындауымен қамтамасыз еткен, соның iшiнде:

—

өндiрiстiк процесстердi механикаландырумен

және

автоматтандырумен және оған қашықтан басқарумен;
— зиянды заттардың пайда болуы немесе олардың жұмыс аймағына
түсуінен қорғайтын технологиялық үдерiстер және қондырғыларды
қолданумен;

—

зиянды заттар орналасқан сенiмдi герметизациямен

жабдықтарымен;
— жылулық сәулелендіру көзінен қорғаумен;
— желдету және жылыту құрылғыларымен;
— жеке қорғану құралдарының қолдануымен.
4 м2 ауданы бар лифті кабинасы жұмыс iстейтiн бөлмеде табиғи
жарықпен қатар жасанды жарықтандыру да болады.
Ұтымды микроклимат желдету қондырғыларымен қамтамасыз
етіледі. Санпин 4.01.063.02 – санитарлық ережелер және нормаларды
ұйымдарға және жұмыс орындарының жабдықтарына жалпы талаптар
берiледi. Жоғарыда айтылған санитарлық нормаларға сәйкес, жұмыс
столының конструкциясы оның санының есепке алуы бар қолданылатын
жабдығының жұмыс бетiндегi ұтымды орналастыруы және (жэсм
өлшем, клавиатура) конструктивтiк ерекшелiктердi қамтамасыз етедi.
Жұмыс орындары психология, эстетика және физиологияның өте жайлы
жұмыс жағдайларына және талапқа сәйкес келетiн тиiстi жиhазбен
жабдықтаған.
Адамдар мен қызметкерлер үшін қоғамдық және өнеркәсiп
ғимараттарда және бөлмелерде, сонымен бiрге өнеркәсiптiк цехте iске
асатын технологиялық үдерiстерде қажеттi метеорологиялық шарттар
болуы тиіс. Ғимаратты қоршайтын құралымдар тiкелей атмосфералық
әсерлерден бөлмелердi қорғайды, дегенмен қажеттi iшкi шарттардың
жыл бойы сүйемелдеуi үшiн тек қана сыртқы қорғау жеткiлiксiз. Тиiстi
шарттар жылыту, желдету және ауа тазарту немесе оларды жинақтап
микроклиматтың ауа тазарту жүйесі деп атауға болатын жүйелерi
арқылы жасалады. Жабулы бөлмелерде жұмыстың орындалуына
байланысты әртүрлі температуралық-ылғалдық шарттар пайда болады.
Қызметкерлерге жайлы еңбек жағдайлары, денсаулығы, көңiл күйі
және жұмысқа қабiлеттiлiгінiң ұтымды динамикасын қамтамасыз ететiн
бөлмелер, жұмыс орындары және iшкi ортаның күйi жақсы болуы керек
болады. Жақсы және өнiмдi жұмыс үшiн өндiрiстiк бөлмелердегi
(температура, ылғалдылық және ауаның қозғалыс жылдамдығы)
метеорологиялық жағдайлары белгілі бір қатынаста болуы керек.
Сонымен бірге, бөлмедегі жасанды жарықтандыру адамның көру
жұмыс қасиеттігіне, физикалық және моральдік әсерін тигізеді, яғни
еңбектің өнімділігіне, өнімнің сапасына және өнеркәсіптік
жарақаттануға әсерін тигізеді.

83

Еңбекке жақсы әсерін тигізу үшін бөлмедегі жасанды жасанды
жарықтандыру мына нормаларға сәйкес келуі керек:
— жұмыс орындағы жарықтану «Табиғи және жасанды жарықтандыру.
Ортақ талаптар» ережесіне жұмыстың сипаттамасы сәйкес келуі керек.
— жұмыс орыны мен қоршаған ортаға жарық шамасынша бірқалыпты
таралуы керек.
— жұмыс орындарында тез көлеңкелер жоқ болуы керек.
— жарықтану түстаралуы дұрыс таралуы үшін жарықтың спектірлі
құрамын қамтамасыз етіп тұру керек.
— жарықтану басқа да зиянды факторлар тудырмауы керек (шу және
т.б.), және де электр және өрттен қауіпсіз болуы керек.
Қорытындылай келе, жоғарыда жазылған кемшіліктерге тоқтала
отырып, бөлмеде ауа тазарту жүйесіне және жарықтандыруға ерекеше көңіл
бөлу қажет.
Ауа тазартуды жүйесін есептеуi уақыттың жазғы мерзiмi үшiн жасалған,
өйткенi жаз маусымына молдық жылу пайда болады.
Бөлмеден бiр сағатта шығаруға керек болатын, L м3/с ауасының көлемін,
сонымен бірге молдық жылуды жоятын келесi формула арқылы анықтаймыз

р

м

(5.1)

к

мұнда, Сқ – құрғақ ауаның жылу сыйымдылығы, ккал/кг (Сқ=0,22
ккал/кг град);
ш к есептеуде t=5°C деп аламыз;
yк – кететiн ауаның тығыздығы температураға байланысты анықталады,
3

Молдық жылуды анықтаймыз

р

р

ккал/с

(5.2)

мұнда,

– бөлмедегі ауаға түсетiн жылу көлемі, ккал/с;

– сыртқы қоршаулар арқылы қоршаған ортаға жылу беру (жылы
маусым кезінде есептеулерде нөл деп қабылдауға болады).
Терезелiк ойықтар арқылы бөлмеге кіретін жылу бөлінудің көлемі Qп
жабдықтың қуатына, жұмыс iстейтiн адамдардың санына және жылуға тәуелдi
болады.

ж

р,

(5.3)

мұнда,

–адамдардан бөлінетін жылу, ккал/с;

ж – жарық беруші құралдардан бөлінетін жылу;
р– күн радиациясынан бөлінетін жылу, ккал/с.

84

Күн радиациясына

кiргiзiлетiн

жылу,

мына

байланыстан

анықталады

р

(5.4)

мұнда, m =3, бөлмедегі терезелер саны;
F – бір терезенің көлемі F=15 м2;
– әйнек бет арқылы күн радияциясы, яғни әйнек ауданы 1 м2
арқылы 1 сағ шығатын жылу көлемі.

р

ккал/с.

Адамдардан бөлінетін жылу былай анықталады

(5.5)

мұнда,

– бір адамнан бөлінетін жылу көлемі = 100Вт [9];

n –адам саны.

ккал/с.

Жарық беруші құралдардан бөлінетін жылу

ж

ж

,

(5.6)

мұнда, N – жылуға айналатын энергия көлемінің коэффициенті,
N=0,8;

ж – жарық беруші құралдардың саны,

ж

ж

ккал/с.

Онда жылу бөліну құрайды

, ккал/с.

Осыған орай, қажетті ауа алмасу мынаған тең

кк л кг

кк л

кг м

м3/с.

Бiр сағатқа бөлмеге түсетiн ауаның көлемі, бөлменiң көлемiне
қатынасы ауа алмасу еселiгi деп аталады

85

,

(5.7)

К-ауа алмасу еселігі;

мұнда,

– бөлме көлемі

= 10 м3;

м
м

с

с

Салқындатқыштың тиiстi өнiмдiлiгiн табамыз

ө

,

(5.8)

мұнда,

– қор коэффициенті,

=1,32,0;

ө

м с

м3/с.

Бөлмедегі жабдықтардымен бірге есептей отырып, микроклиматтың тиiстi

параметрлерiнiң орындалуы үшiн өнiмдiлiгi кемiнде

м³/с болатын бiр

салқындатқышты бөлмеге орнату керек. Мына параметрлерді Almacom 09,
«H1A»-60HR салқындатқышы қанағаттандырады.

Салқындатқыштың сипаттамалары 5.1 кестеде келтірілген.

5.1 к е с т е — Салқындатқыштың сипаттамасы

Лабораториялық бөлмедегі

кондиционерді

орналастыру

сұлбасы

төменде келтірілген (5.2-сурет).

1 – кондиционер, 2 – есік

86

5.2 сурет – Лабораториялық бөлмеде кондиционерді орналастыру
сұлбасы.
1 Кабина 2 көтергішке ілінген,3-потолок,4-еден, 5-қаптал қабырғалары, 6-
артқы қабырға және 7-есік, еден астында саңылаулары бар 8, және ауа
камерасы-9 саңылаудан кіретін қысымды төмендетіп отырады, жоғарыда 10-
саңылауы және 11-камера орналасқан, еден астында винтеляция қондырылған.

5.2 сурет – ауаның винтеляция арқылы жүруі.

Өмір тіршілігінің қауіпсіздігі бөлімінде лифті кабинасының
бөлмесінің жоспарының сұлбасын салып, лифті кабина бөлмесіне ауа
тазарту жүйесін есептеп салқындатқыш тандалып алынды . Лифті
кабина бөлмесінде емес, адам жұмыс бөлмесіне ғимараттың
87

микроклиматына,

электрқауіпсіздігіне, зақым алу қатеріне, дірілге

тұрақтылығына анализ жүргізіліп, адам ағзасына тигізетін зиянды әсерлері
қарастырылды.

Қорытынды

Берілген дипломдық жобада 4-қабатты тұрғын үйдің жолаушылар
лифтін басқару және жабдықты таңдау қарастырылды. Басты жетектің
конструкциясы, күштік әсер есептелді, және соған байланысты редукто-
моторы және оған қозғалтқыш қарастырылды, электроэнергия шығынын
біршама қысқартты. Сондай-ақ жұмыс барсында Unity Pro бағдарламалық
ортасын үйрендік, ол бағдарламалық топтамаларды құруға рұқсат етеді, нақты
уақытта жүйелік жинауды қамтамасыз етуге арналған, объект мониторингі
немесе басқару бойынша ақпаратты өңдеу немесе көріністеуге рұқсат етеді.
Бұндай бағдарламалық топтама ТП АБЖ-ның бөлігі, ғимаратты
автоматтандыру, ғылыми тәжірибе бөлігі болып табылады және т.б.
Апатты тоқтау, жолаушылар лифтінің еліктеме режімі жұмыс жүрісі
виртуалды зертханалық жұмысқа мысал ретінде жасалды.
Техника-эканомика бөлімінде жабдықтың эксплуатациялық
шығыны,негізгі қор бағасынан амортизациялық аударымды, бағдарламалық
жасаушыларды қолданғанда шығын есептелді; электроэнергияны пайдалану
шығыны; қызмет көрсету және жөндеу шығыны есептелді. 1.4 жылда өзін –өзі
өтейді.

Өмір тіршілік қауіпсіздігі бөлімінде келесі сұрақтар қарастырылды:
діріл сипаттамасы, шум сипаттмасы, лифті кабинасында адам ағзасына
зиянды факторлар. Желдету бойынша есепті шештік.

88

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Яновски Л., аудару И.А. Иноземцева, С.Д. Бабичев «Проектирование
механического оборудования лифтов. Третье издание.»-М.: Шығ. АСВ, 2005.

2. Обухов А. И. «Лифтінің монтажы және арқандық жол».-М.: Шығ,
1983.

3. Москаленко В.В. «Электро жетек».- М., 1991.

4. Цейтлин Л.С. «Электрожетек,

негізгі

басқару

және

электрожабдықтар».- М: ,1985.