10 февраля, 2018 19:45
Басқару процесі циклдік сипатта болады. Бүл оның көпте- ген өр түрлі циклдерден түратынын, олардың әрқайсысының өзінің мерзілімділігінің, өзінің тиесілік саласының, өз міндеттері мен шешілуі төсілдерінің болатынын білдіреді. Жекелеген циклді барынша жалпы күйінде мынадай буындарды қүрамына енгізетін басқару процесінің кесіндісі ретінде білдіруге болады: ақпарат- ты алу жөне талдау, басқарушы шешімді кабылдау, білім беру мекемесінің қызметін жоспарлау, жоспарды орындау бойынша жүмысты үйымдастыру, нөтижелерді есепке алу, бақылау және талдау.
Басқару процесі бастау алатын бірінші функция мақсат қою және жоспарлау болып табылады. Бастауыш кәсіптік білім беру мекемесін басқарудағы (БКБМ) мақсат қоюшылық ал- дыңғы тараушаларда қарастырылды. Жоспарлау үжымнын жүмысын талдау негізінде жүзеге асырылады жөне жүмыстын кестесін жасауды, оның орындалуының сабақтастығы мен уақытын анықтауды, жауапты орындаушыларды айқындауды білдіреді. Білім беру мекемесінің жүмысын жоспарлаудың жүйесі оның қызметінің барлық қырын камтуы тиіс жөне өр түрлі жоспарлардың кешенділігінің талаптарына жауап беретіндей болуы керек. БКБМ жоспарлары оньщ орындалуында бүкіл ңызметкерлер мен оқушылардың белсенді атсалысуын үйғара- тындай шынайы, нақты бола отырып, үжымды үйымдастыру- дьің нағыз өрекетшіл факторы қызметін атқарады.
Басқарудың екінші функциясы — үйымдастыру. Үйымдас- тырушылық-өкімшілік қызметтің кең өрі көп қырлы болып келетін басқару қызметі түсінігімен бірдей емес екендігін ес- керте кеткен жөн.
Әкімшілік қызметті біз бүйрық, жарлық берумен, ағымдық істерді атқарумен, мәселелерді шүғыл шешумен, білім беру мекемесі қызметкерлерінің немесе жекелеген қызметтердің ясүмысын синхронизациялаумен, сондай-ақ қүжаттарды қүрас- тырумен жөне т.б. байланысты жетекшінің үйымдастырушы- лық әрекетінің бөлігі ретінде қарастыра аламыз.
Үшінші функция — бүл үйлестіру (координация) және рет- теу (регулирование). Ол педагогикалық үжымның, жекелеген қызметкерлерінің және қоғамдық үйымдардың әрекеттерін сәйкестендіруді, жағымсыз қүбылыстардың ықпалын жоюды жөне жүмыстың түзетілуін білдіреді.
Басқарудың төртінші функциясы училищенің жүмысын есепке алуды үйғарады. Жоспарда қарастырылған тапсырмалар мен шаралардың орындалуының сандық жөне сапалық есепке тіркелуі жүргізіледі. Есепке алу үшін актілер, мәжіліс, жиналыс хатта- малары, қызметкерлерді аттестациялау бойынша қүжаттар, өндірістік оқыту шеберлері мен оқытушыларының жүмысын талдау журналдары, атаулы кітап, теориялық жөне өндірістік оқыту есебінің журналдары пайдаланылады. Училищенің қар- жылық, шаруашылық жөне өндірістік қызметін есепке алу ерекше тарауда жүргізіледі.
Бесінші функция өз қүрамына жүмысты талдау мен бақы- лауды енгізеді. Бүған үжымның бүкіл барлық қырындағы өрекетінің нөтижелері мен жағдайын бағалау мен тексеру жа- тады: қабылданған қаулылар мен тапсырмалардың орындалу- ын, сондай-ақ қүжаттардың атқарылуын тексеру. Сондай-ақ осы функцияға оқу-төрбие жүмысын қадағалау, үжымның жүмы- сындағы сапалық жөне сандық көрсеткіштерді атап көрсету, Қол жеткен нөтижелерді белгіленген мақсаттармен салыстыру Да жатады. Бақылау мен талдау барысында кері байланыстар Жүзеге асады. Алынған ақпараттың негізінде жаңа шешімдер Қабылданады, мақсаттар анықталады, жоспарлар белгіленеді.
Басқару цикліндегі аталмыш функцияларды бөліп көрсету басқарылатын объект ретіндегі білім беру мекемесінің ерекшеліктерімен сипатталады. Олардың жиынтығы басқару процесінің бүкіл мазмүнын бейнелейді.
Бастауыш кәсіптік білім беру мекемелерін басқарудың фун- ҚЦиялары тек өкімшілік-үйымдастырушылық сипатта ғана бол- майды. Онда міндетті түрде өлеуметтік-психологиялық аспект °Рын алады.
БКБМ басқару ұжымға, оның буындарына, жекелеген қыз- меткерлер мен оқушыларға ықпал ету төсілдерін анықтаумен байланысты. Өңгіме басқарушы субъектінің басқарылатың объектіге мақсатты түрде ықпал ету төсілдерінің жиынтығы ретіндегі басқарудың өдістері (методтары) туралы болып отыр. “Мазмүнды принцип” бойынша басқарушылық өсер етудің мақ- саттарынан шыға отырып, бүкіл қолданылатын өдістерді үщ топқа бөлуге болады: психологиялық-педагогикалық, үйымдас- тырушылық-бүйырушылық және экономикалық.
Психологиялық-педагогиялық өдістер — бүл білім беру мен төрбиелеудің қүралы ретіндегі оқытудың мақсаттарына жетуге бағытталған педагог пен оқушылардың (педагогтың жетекшілік рөлі барысындағы) арасындағы өзара әрекеттің белгілі бір тәсілдері. Өдістердің бүл тобына көзқараспен, жеке үлгімен ықпал етуді, мадақтау мен жазалауды, сын мен өзіндік бақы- лауды қолданумен байланысты әдістер, педагогикалық жина- лыстар, көсіби қарым-қатынас, конкурстар, келешекті (перс- пективалық) багыттарды, дөстүрлерді алға тарту, одақтастық бірлестік жатқызылады.
Үйымдастырушылық-бүйырушы өдістер педагогикалық үжым- ның мүшелерінің жауапкершілігін, алга қойған міндеттерді орындаудагы олардың дайындықтарын жогарылату мақсатында қолданылады. Оларға мыналар жатады: директива, бүйырушы- лық, регламентация, инструкциялау, міндеттерді бөлу, біртүтас талаптар.
Экономикалық әдістер — бүл инженерлік-педагогикалық мамандар (кадрлар) мен оқушылардың еңбектерін бағалаудың өлшемдеріне (критерийлеріне) негізделген олардың қызметінің нөтижелерін материалдық ынталандырудың төсілдері.
Өр алуан үйымдастырушылық-педагогикалық өдістерді ба- рынша әрқилы үйлестіктерде қолдану оқу орнының қызмет ету жағдайларына, жетекшінің көсіби біліктілігіне жөне жагдайла- рга төуелді. Жетекшінің міндеті нақты жағдайларды ескере отырып, анағүрлым тиімді әдістерді таңдауымен сипатталады.
Басқарудың әдістері үғымымен жетекші еңбегінің техноло- гиясы туралы үғым тығыз байланысты. Мүндағы мөселе жетекші әрекетіндегі тізбекті операциялар мен этаптардың жүйесімен, сондай-ақ міндеттер, өдістер, тәсілдер жүйесі мен оның іске асырылу қүралдарымен байланысты болып отыр.
Әрбір кезеңді (этапты) нақтылау сөйкес міндеттерді шешудін мақсатты түрдегі үйымдастырушылық-педагогикалық техноло- гиясын даярлауды білдіреді. Бүл, өз кезегінде, жетекші жүмы- сын үйымдастырудың, басқару техникасының белгілі бір деңгейін талап етеді. Оған мыналарды жатқызуга болады: ақпаратты өңдеу және үйымдастырушылық-педагогикалық шешімдерді дай- ындау процедуралары, жеке жүмыстың нөтижелерін жоспарлаУ жөне талдау, уақыт бюджетін қызметтің багыттары бойыніна бөлу, жетекшінің еңбегін дербес ЭЕМ қолдану арқылы автомат- тандыру жөне техникалық жабдықтау. Мұның соңғысы ақпа- раттандырудың дамытылуы жағдайында ерекше өзекті. Басқа- ру қызметінде ДЭЕМ (дербес электронды есептеуіш машинала- рын) қолдану мынадай мүмкіндіктерге жол ашады:
- Шешім қабылдаушы қызметкерге, оның сипатын ескере отырып шүғыл ақпарат берудің дөл уақыттылығы.
- Дер кезінде аналитикалық ақпаратты жеткізу.
- Қажетті деңгейдегі шынайы ақпараттың оңтайлы көлемін беру-
- Шешімдер таңдау бойынша үсыныстар беру жөне шешім қабылдау процесінің ұзақтығын қысқарту.
Автор публикации
