Жалпы білім беру

26 января, 2018 18:39

Жалпы білім берудің феномені қүрылымдық жағынан екі жақты болып келеді:

• сөздің өзіңдік мағынасында жалпы білім беру ретіңде қабылданылуы, яғни арнайы білім берумен қатар жылдар мен сатылар бойынша өрістеген жеке адамның қалыптасуының үздіксіз тура жолы;
• білім берудің ең алғашқы үш сатысын қамтитын базалық кезеңі, яғни политехникалық жөне арнайы біліммен үштаса- тын жалпы орта мектептегі білім беру, мүнда жалпы білім берудің тура жолына сай келетін дәл осындай “бөлік” басым- дылық танытады.

Жалпы білім берудің екі жақты көрініс табуы енді ғана мойындала бастады, сондықтан да болар олар осы уақытқа дейін нақты терминологиялық анықтамаға ие де бола қойған жоқ. Мысалға, кейбір ғалымдар “жалпы білім беру” деп білім беру жүйесінің тек қана бағыт-бағдарлық жолын атап, ал оның базалық сатысын “мектептік білім беру” деген үғыммен ғана шектей салуға болады деген пікірді жақтайды. Сонымен қатар “жалпы білім берудің бағыт-бағдарлық тура жолын жалпы білім берудің инварианттық бөлігі деп ату керек” деген үсыны- стың да жаны бар сияқты болып көрінеді. Мүндай жағдайда мектептік білім берудің атын “жалпы білім беру” деп сол қалпында қалдыруға әбден болатын да болар. Қалай болғанда осы мөселе төңірегіндегі айтыс-таластар өлі де болса толастар емес, сөйтіп олар бүгінгі күні де өз жалғасын табуда. Жеке адамның қалыптасу процесінде адамдық қасиеттер мен белгілердің үш тобы ерекшеленіп көрінеді. Олар; психика механизмдері (хабарларды қабылдау, ойлау мен сөйлеу, есте сақтаушылық, психоматорика, “мен” механизмі), жеке адамның өзіндік төжірибесі (білім мен қабілеттілік, жеке адам мәдениетінің компоненттері) және типологиялық қасиеттер (мінез-қүлық, темперамент (қызуқандылық), талап пен қабілеттер) (8-кесте).

Жеке адамның қалыптасу процесін мүқият қадағалау мен талдаудың нөтижесінде біздің көзіміз мынаған анық жетіп отыр: адамды түтастай алған кезде оның өзіндік сапалық қасиеттерінде адамдық қызметтің кез келген түрін атқаруға қажетті бейне бір инвариантты бөліп алып қарастыруға болады. Мүндай жағ- Дайда инварианттықтың критерийлері (өлшемдері) бірнешеу болып келеді: қызметтің рөлдік, көсіптік және т.б белгілері бойынша бағалау. Жалпы білім берудің мақсаты және оның басты қызметі — жеке адамның өзіндік қасиеттерінің жоғарыда атап көрсетілген инварианттық жағын қалыптастыру болып табылады.

В.С.Ледневтің еңбектерінде теориялық оқудың қүрылымын илдын ала айқындайтын жүйелі екі детерминаттың болатын- Дьіғы атап көрсетіледі:

~ қызмет қүрылымы;

~ зерттеу объектісінің қүрылымы.

Жалпы білім беру жағдайында бірінші детерминат ретінде (Қьізмет қүрылымы) қызметтің нағыз жалпы бөлімі көрініс ®^ерсе, ал екінші детерминант (зерттеу объектісі) ретінде бар- ^ЛЫҚ объективтік шындық қылаң береді.

Қызмет қүрылымының детерминат ретінде көрініс табуы- ның басты себебі — адамның өз қасиеттерін қызмет саласында көрсете білу қабілеттеріне байланысты болар, өйткені қызмет қай уақытта болса да зерттеу объектісімен тығыз байланыста болады.

Бүл детерминаттардың қызметі 8-кесте түрінде беріледі. Қүбылыстардың сан-салалығына байланысты бүл кесте оныц кейбір жақтарын ғана қамтиды.

Жалпы білім беру мазмүнының қүрылымы қүрылымдық компоненттерді (оқу пөндері) жөне олардың өзара байланыста- рын жан-жақты қамтиды. Өз кезегінде олар білім берудің бүкіл жүйесіне дөнекер бола аларлықтай қасиетке ие жөне бейнелеп айтсақ, оны “кристалл тор” деп айтуға өбден болады. Материя мен қызметтің жалпы қүрылымдарының өзара ықпалдасу зона- лары (аймақтары) аталмыш торлардың (оку пөндерінің) түйіндері болып табылады. Бүл түйіндердің (оқу пөндерінің) көрініс та- буының формалды критерий, ол — қызмет пен оқу пөні құры- лымдары компоненттерінің арасындағы өзара түйісу фактісі екендігі даусыз (13). Бүл түйісулерді жоғарыда берілген кесте- ден анық байқауға болады. Сонымен, жалпылама алғанда жал- пы білім берудің тура бағыт-бағдарын айқындайтын пөндердің тобы төмендегідей болып келеді:

• философия,
• ауызша пәндер (ана тілі, мемлекеттік және шет тілдері, әдебиет),
• математика,
• физика мен астрономия,
• химия,
• география,
• кибернетика мен информатика,
• биология,
• антропология,
• тарих пен қоғамтану,
• еңбекке баулу (“технология”),
• этика,
• көркемдік мөдениет (өнер),
• дене тәрбиесі мәдениеті.

Аталып өткен пәндердің тобын өлі де болса толық деп айтуға болмайды

Білім берудің әрбір сатысына жоғарыда көрсетілген пөндердін белгілі бір бөлігі оқытылып отырады (бүл жағдай 9-кестеде көрсетілген).

Мүндай бөлудің ерекшеліктері төмендегідей болып келеді:

а) ең жоғарғы пәндік дифференциясының сатылары болып есептелетін барлық пәндер (философияны қоспағанда) білім берудің екінші жөне үшінші сатыларында көрсетілтен;

б) білім берудің ең алғашқы сатысында жекелеген оқу пөндері ретінде жеке адам мәдениетінің базистік жақтарына сөйкес

келетін пөндер, оның ішінде математика оқытылады. Ал қалғ- ^{ан пө}ндердің барлығы да “қоршаған орта” деп аталатын ком- нлексті пөннің аясында оқытылады.

в)  жоғары оқу орындарында мамандыққа байланыссьіз төмендегі жалпы білім беретін пөндер оқытылады: математика, философия, қоғамдық ғылымдар, информатика, шет тілі мен дене тәрбиесі мөдениеті. Қалған оқу пөндері жалпылама түрде философия курсында оқытылады. Жоғары оқу орындарында арнайы пөндерді тереңірек игеруге ықпал ететін жалпы білім беретін пөндерді оқытуға да баса назар аударылады. Мысалы, инженер мамандығын алатын факультеттерде физика мен хи- миядан дөріс беріледі. Аспирантурада екі жалпы білім беретін пөндер оқытылады. Олар: философия мен шет тілдері.

Автор публикации

не в сети 4 года

Tarazsky

6

Комментарии: 0Публикации: 982Регистрация: 14-11-2017