16 мая, 2018 14:51
Жоспары
- Жастар мен жасөспірімдер арасындагы құқық бұзушлық, қылмыстың пайда болуына әсер ететін факторлар
- Кәмелетке толмағандар арасындагы құқық бұзушылықтын алдын — алу
І.Жастар мен жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылық, қылмыстың пайда болуына әсер ететін факторлар
ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ — қоғамға, мемлекетке, тұлғаға кауіпті зиян келтіретін, қоғамға жат іс-әрекет. Құқық бұзушылық түрлері: азаматтық құқық бұзушылык (жеке адамға, азаматтың не ұйымның мүлкіне зиян келтіру), әкімшілік Құқық бұзушылык (мысалы, жол қозғалысының ережелерін бұзу), тәртіптік теріс қылық (жұмысқа келмеу), т.б.Құқық бұзушылықтың ең кауіпті түрі — кылмыс. Құқық бұзушылық заң бойынша тиісінше азаматтық, әкімш., тәртіптік, қылмыстық жауапкершілікке тартылады.
Жасөспірімдердің арасында қылмыстың көптеп таралуы зерттеушілердің көңілін алаңдатып отыр. Бұл қылмыстың таралуының себептерін анықтау мақсатында арнайы зерттеу жұмысын жүргізуге итермеледі. Негізгі себептерін үлкен үш топқа бөлуге болады:
- Социологиялық фактор: Қоғам және мәдениет кұрылымдарына байланысты;
- Психологиялык фактор бойынша: Белгілі адамның мінезінің ерекшелігімен қарым-қатынас ерекшелігіне байланысты;
-Биологиялық фактор: Физикалық және органикалық элементтерінің әсерінен;
-Социологиялык фактор: Қылмысқа әсер ететін, социологиялык факторлардың ішінде, зерттеу нәтижесінде, келесі себептер көп кездескен:
- Төменгі экономикалық — қоғамдық статус;
- Мәдениеттегі зорлық және бұқаралық ақпарат кұралдары;
- Алкоголь және наркотикалық заттар;
- Құрдастарының әсері;
- Отбасындағы психологиялық және атмосфералық жағдай.
Төменгі экономикалық-қоғамдық деңгей және кедейшілік әсер етеді. Көбінде қылмысқа, жұмыс және білім алатын жағдайлары жоқ, өз өміріндегі жағдайларға көңілі толмайтындар барады. Сонымен қатар қылмысты жоғарғы өкілдердің (бизнесмен, бай адамдардың) балалары жасайды. Себебі, олар материалды жағдайдан қиыншылык көрмейді. Тек орташа тұратындардың жасөспірім балалары қылмысқа сирек барады. Бай өкілдердің балаларын көбінде айып төлеп босатса, кедей балалардың ата-аналары айып төлеп, шығара алмағандықтан, олады тұткынға алып жазалайды.
Байлық, мәдени құндылықтар, өмір стилі:
Қазіргі жасөспірімдердің көбінде автокөлігі, калталы ақшасы болады. Яғни, осы ақшаға жасөспірім шылым,алкоголь,наркотикалық заттар сатып алуына мүмкіндігі бар. Олардың өмірі біршама белсенді өтеді — кездесулер; ойын- сауық, би кештері; рок-концерттер; достарымен көкке, табиғатқа барады. Бірақ, бұлардың көбі кешке, түнде болып тұрады. Бұл кезде көшеде көп адам кездеспегендіктен, оларды бақылаушылар аз болғандықтан, жеткіншектер бұзақылық жасап, кейде ойын-сауық үшін кылмыс жасауға шейін барады.
Жасөспірімнің жан дүниесі нэзік,сезімтал болып келеді. Үлкендердің айтқан сөздерін, іс-эрекеттерін, бұкаралык акпарат кұралдарынан (теледидар, газет, журналдардан т.б.) көргенінің барлығын тез кабылдап, шындық көреді. Міне, сондыктан да лас ақпарат көздері мен телехабарларда үнемі беріліп отыратын кылмыс хроникасындағы жағымсыз мәлеметтер жастардың нәзік көңіліне, жан дүниесіне қатыгездікпен жүгенсіздік ұрығын себуде. Акпарат кұралдары катігез кылмыскердің іс-эрекетінің егжей — тегжейін жазып, жасөспірімдерге сабак болар десе, кейбір жасөспірімдер, осы кылмысты жасаған кылмыскер қандай сезімде болды екен деп, сол қылмысты кайталайтыны кездесіп жатады.
Өткен ғасырдың сексенінші жылдары, кандай-да бір кылмыс түріне катыстыктары болмаса да, айғай — шулы әрекеттерімен түнгі тыныштықты бұзатындары үшін үлкендерді жиі дүркілендіретін «хипперлер”, “металистер”, “мотоциклистер” сияқты бейресми топтардың жағымсыз кылыктары баспа сөз беттерінде әртүрлі пікірталастарын туғызып, олар туралы белгілі бір қоғамдық пікірді қалыптастырып жататын. Яғни, жағымсыз қылықтарына жасөспірімдердің тэртібі, мінез-кұлқы, тұлға ретінде қалыптасу мәселелері көпшілікті ойландыратын. Көп болып, олардың жаман жолға салынып кетпеуіне ат салысатын (5, 148-151 б.).
Қылмысты ішімдік және наркотикалык заттар әсерінен жасайтындар көптеп кездестіндіктен, арнайы зертгеу жүмысын жүргізген. Олардың біреуінің нәтижесі бойынша, егер жасөспірім бұрын тұтқынға алынса, наркоман адамдармен карым-қатнаста болса, кылмысты ішімдік, есірткі ықпалын жасайды. Яғни, есірткі кабылдау мен қылмыстық іс-әрекеттер бір-бірімен тығыз байланыста болады.
Құрбы-кұрдастарынын әсері. Жасөспірімдерді заң бүзуға, қылмыс жолына итермелейтін фактордың бірі. Заң бүзу мен есірткі қабылдау кезінде, жасөспірімнің антикоғамдық тэрбиесімен кұрдастарының арасында тығыз байланыс байқалады. Социализациялану үрдісі кезінде жеткіншектер арасында кылмыстық іс-эректке даярлану басталады. Жеткіншектерге кұрбы — күрдастарының айтқан ойы, әсері үлкен, себебі бүл кезде олар бір-біріне еліктегіш болып келеді.
Әсер етуші келесі фактор — тұрғылықты спецефика әсері. Арнайы территорияларда, белгілі бір аудандарда, қылмыскерлердің деңгейі ерекше жоғары болады. Бірақ сол жерде өскен жасөспірімдердің барлығы қылмыскер болмаса да, бұл жердегі жас балалардың занды бұзу, қылмыс жасау пайызы баска аудандарға карағанда бірнеше есе жоғары болады.
Жасөспірімдер қазіргі кезеңде тез өзгермелі мәдениетте, хаос және тұрақсыз, кұбылмалы ортада өмір сүреді. Мұның өзі қылмыстың жоғарылауына әсер етеді. Бұрынғы баға жетпес құндылықтар күмәндану, сенімсіздік сезімдерін тудыра бастады. Мысалы, отбасы ертеректе, сенімді, кауіпсіз ошақ болса, казіргі кезде, жанұядағы келіспеушілік, түсініспеушілік әсерінен үлкен мәселелерге (өз-өзіне қол жұмсау, қылмысқа бару, т.б.), итермелуші себептерінің біріне айналып отыр. Көптеген экономикалық — саяси мәселелердің пайда болуы, сенімсіздіктің тууына, көптеген наразылықтарға әкеліп соқтыруы мүмкін.
Мектептегі үлгерім заң бұзуға, қылмыс жасауға итермелейтін фактордың бірі болып табылады. Данхем және Алперт мектепті тастап кеткен жүз отыз жеті жасөспірімді зерттей келе, мектепті тастаудың он төрт себебін көрсеткен. Бұларға, мектептегі баланың тәртібінің нашарлығы, оқуға деген ынтаның болмауы, сынаптастарының кері әсері және ата-анасымен қарым- қатынасының нашарлығы, түсініспеушіліктің болуы, мектептегі жетістіктерінің төмендігі, нашар бағалар, сыныптағы тәртібінің жамандығы,мектеп программасын алып жүре алмауы, мұғалімдермен және ата-анасымен ортақ тіл табыса алмауы — бұның барлығы осындай оқушылардың қылмыска, заң бұзушылығына итермелейтін факторлар. Бұлар оқушылардың психикасына кері әсер етеді. Осы кезде бұл жасөспірімдерді “тыныштық бұзушылар” болып табылады. Мұғалімдер мен әкімшіліктің кері әсері, жасөспірімнің жаман тәрбиесін әрі карай шиеленістере түсіп, жеткіншектің сабақ босатуының жиіленуіне, алкоголь мен есірткінің қабылдауына итермелейді.
Жасөспірімнің тұлға ретінде дамуына, қоғамда жүруіне — жанұядағы психологиялық жағдай жэне атмосфераның әсері үлкен. Ажыраскан отбасылардағы жанұя мүшелерінің бір-бірімен аддекватты емес карым- катынаста болуы жасөспірімді кылмыс жолына итермелейді.
Қылмыстың психологиялык факторы:
Қылмыс жасауға итермелейтін себептердің бірі — ажырасқан отбасылардың көптеп кездесуі. Яғни, осындай жанұядан шықкан жасөспірімдердің қылмысы. Бірақ айырылыспай әрқашан ұрсыс-керісте болатын жанұя жасөспірімдеріде қылмыс жасауға жақын болып келеді. Сондықтан, басты болып, жанұядағы атмосфера болып табылады. Жасөспірімдер ата-анасының қамқорлығы мен қадағалауынан тыс қалады. Көп жағдайда екі түрлі жынысты жасөспірімдер анасына жакын болып келеді. Бірак, экесі жағынан жақындықтын аз болуынан қылмыстық іс-әрекетке барады, әсіресе ұл балалар. Бұл мәселеге байланысты жүргізілген сауалнама нәтижесі бойынша, сексуалды кылмыс жасаған жасөспірімдердің отбасы тату емес, аралары ыстық болмағанын көрсеткен. Сонымен қатар ата-анасының тәрбиелеу моделі де өз ықпалын тигізеді. Мысалы, әке-шешесі бір-бірімен ұрсысып, қарсыласып жүрген отбасынан екі жасөспірім қыз балалар өздерінің агрессивтілігмен және салмақсыздығымен өз құрдастарынан ерекшеленген. Қыздар өз ата-анасының іс-әрекетін кайталаған. Сонымен қатар, қылмыс жасауға тұлғалык факторларда әсер ете ала ма деген сұрақка жауап іздеген. Арнайы жүргізілген зерттеу бойынша қылмыс жасағандар:өздеріне сенімді, кұкық қоргау органдарына ұнатпаушылықпеғ карау, тез ренжігіштігімен, өзін басқара алмаушылығымен, жаушылык каситтерімен ерекшеленген. Алайда, кейбіреулерінде, өзі туралы бағасыныи төмен болуы, өзін жек көру сияқгы қасиеттері кездеседі. Осындай адамдар тобы өз істеген іс-эрекетін мойындамай, барлығын коршаған орта мен адамдардан көріп, кінэлайды. Кей жағдайда заң бұзу невроз симптомы, коркыныш, мазасыздык жемісі болып келуі мүмкін. Сондай-ақ эртүрлі формадагы және деңгейдегі психопотологиядан зардап шегеді. Кейбіреулері жүйке бұзылуымен ауырады, оны психиаторлар “іс-эрекетіндегі салмаксыздық“ деп атайды.
Зерттеу нэтижесіндегі себептердің бірі — балалық шағынан бастап қамқорлык, мейірімділіктің жетіспеушілігі. Кей жағдайларда заң бұзушылық іс- әрекетке эмоционалды жағынан сау балалар; тек кері, кате тәрбиеленгендер баратыны да кездеседі.
Қылмыстың биологиялык факторы:
Қылмыстардың көбі сырткы себеп бойынша жасалады. Бірак, кей жағдайлар да органикалық және биологиялық факторлары тікелей жэне жанама эсер етуі кездеседі. Мысалы, кылмыс жасаған жасөспірімдер арасында бас миының маңдай жазыгының дамымай артта қалуы жиі кездесетінін көрсеткен. Бұның өзі нейрофизиологиялық бұзылыстарына, өз іс-әрекетіне жауап бермеуіне әкеледі. Бірак, бұл танымдық процестің бұзылуы дегенді білдірмейді, тек бұндай жасөспірім өзіндегі білімді пайдаланып қана іс-әрекет жасай алмайтынлығын білдіреді.
Биологиялық фактордың қылмыс жасауға кандай рөлі бар екенін зерттей келе, ұрпақтан ұрпакка берілуі мүмкін екендігін анықтаған. Сондықтан, жанұяның комплексті әсері өзіне қоршаган орта факторымен гентикалык факторды коса көрсетеді.
Заң бұзушы адамның анатомия-жүйелік жүйенің бұзылысы зан кызметкерлеріне қарағанда ақырын калпына келеді. Сондыктан да жазалаудан кейін өз тәрбиелерін өзгерте алмайды
Н. Ф. Кудряцева, В. Е. Эминова еңбектерінде бұл себеп, біз білетіндей эрбір адамда өзіне тэн темпераменті болады. Сондықтан да бұл кейбір жағдайда
Ту;кым куалаушылык фактор жэне де бала туа сала жаман тәрбиеге жакын 5олуы мүмкін. Егер бұны ата-анасы калай жеңуді білмесе, жөндемесе, жасөспірімдік кезенде эртүрлі психикалык бүзылыстарға үшырауы мүмкін.
ЦІеппард көзқарасы бойынша органикалық себептер эр кылмыскердің 25% күрайды. Мысалы, ол 10-15 жасар қыз бапа туралы айтады. Ол инсулиннің я<етіспеушілігінен зардап шеккен, яғни канының кұрамында канттың мөлшері өте аз болған. Жасөспірім кұбылмалы көңіл күйімен, импульсивтілігімен, агрессивтілігімен ерекшеленген. Дұрыс емделу мен диета толык емделуге мүмкіндік берді. Ол басқа да адамдар туралы әңгімелеген. Мысалы, заң бұзушылар кереңдікмен, көзі дұрыс көрмеушіліктен зардап шеккендер. Органикалык себептер сонымен катар босануға дейінгі және кейінгі аскынулардан болуы мүмкін.
Қ. Р. Ішкі Істер Министрлігі Оңтүстік Қазақстан облысы тәртіп сактау баскармасының насихат бөлімі Шымкент каласында кылмыстык топтарға қатысушыларға немесе оларға еліктеуші жасөспірімдерге әлеуметтік зерттеулер жүргізген.
Зерттеу сауалнама, сұхбат, салыстырмалы талдаулар сияқты тэсілдерді колданды. Бұл зерттеулердің статистикалық мэнділіктеріне сүйенсек Қазакстанның оңтүстік аймағында заң бұзушы жасөспірімдер 1,5 ұрлыкты наркотикалық зат әсерінен істеген. Барлық ұрлыкты 2/3 топталып жасалі ан. Барлық тартылған жас кылмыстың 30,6% бір рет ұрлык жасап жауапка тартылса, калғандары, яғни 1/3-і бұрын бірнеше рет қылмыс жасап, жазаларын өтеп үлгергендер болып келеді. Егер бір аптаның ішінде 3-4 ұрлык жасалса, оның 17% жасөспірімдер. Ал, үш айда он ұрлык жасалса, оның 20,7% жасөспірімдер үлесінде. Жасөспірімдерден тұратын кылмыстык топтардың көбеюі барлык Дүние жүзі адамдарын алаңдатуда. Акпараттар жүйесінде біз жиі-жиі катаңдықпен жасөспірімдер топтарының адамды өлтіруі туралы окимыз
- С. Жадбаев бойынша бұл топтардың өкілдері болып 16-17 жасар ұл балалалар саналады. Бұл балалалардың осы топтарға енуіне бірнеше себептері бар. Мысалы, жолдастарына деген еліктеушілік, корғаныш іздеумен, гереосексуалды және ерекше сезімдерді сезіну максатында. Жасөспірімдердің кылмыстык топтарына кіруіне итермелейтін себептерінің бірі — жанұядағы түсініспеушілік мэселесі. Егер жасөспірімдер өздерінің эмоционалды жэне жанұядағы социалды қажеттіліктерін канағаттандыра алмаса, ол кылмыстық топтардың кұрамына еніп, өзін сол жерден табуға тырысады. Қылмыстык топқа енген соң, жасөспірім жалғыз өзі жүрсе ешкашан қолы бармайтын кылмыстарды жасайды. Бұл топтар барлық қоғамға коркыныш, қауіп тудырып отыр.
- Кәмелетке толмагандар арасындагы күкык бұзушылықтың] алдын — алу
Жасөспірімді коғам жагынан қадағалау кажет. Отбасы жасөспірімдік кылмыстың алдын алуға мүмкіндік беретінін естен шығармау қажет. Себебі, көбінде жанұя коғамдық кадағалауды жүзеге асырады. Қадағалаудың екі түрі бар. Біріншісі, тікелей кадагалау — бүл сырткы болып табылады, оған шектеулер жэне жазалаулар жатады. Ата — аналары баланың уакытында сабақтан келуін, жолдастарымен карым-катынаска түсетін кіші топтарды кадағалап, тексеруі жатады. Сонымен қоса уакытында баланы жазалап, көмектеседі. Екінші түрі, коеымша кадағалау — бұл сыйластық жэне махаббат. Жасөспірім ата- анасына жэне баска да адамдарға осы сезімдерді сезінеді. Олардың тэрбиесі мен іс-эрекетін махаббат басқарады. Ата-анасына жэне басқа адамдарға махаббат, сыйластыкпен қараған бала көп жағдайда кылмысқа бармайды. Себебі, жасөспірімдерге үміт артып,сенетін адамдарды ренжітіпі көңілін қалдыргысы келмейді.
Кэмелетке толмағандар арасындағы кұкық бұзушылыктың алдын алу, коғамдағы қылмыстың алдын алудың аса маңызды аспектісі болып табылады. Заңды, әлеуметтік пайдалы қызметке және коғам мен өмірге ізгілікті көзкарас калыптастырып, жастарды кылмыстык кызметке жол бермейтін қағидаларға тэрбиелеу кажет.
Қазакстан Республикасында кэмелетке толмағандардың арасында кұкық бұзушылыктың алдын алу жэне балалардың қадағалаусыз жэне караусыз жүруінің алдын алу жөніндегі заңнаманы калыптастыру жэне дамыту жұмысы колға алынған. Бұл «Неке жэне отбасы туралы», «Отбасылык үлгідегі балалар деревнялары жэне жасөспірімдер үйлері туралы», «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы», «Еңбек туралы», «Қазакстан Республикасындағы арнайы мемлекеттік жэрдемақы туралы», «Дене тәрбиесі жэне спорт туралы» заңдары, кәмелетке толмағандар жөніндегі комиссиялардың, кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі ішкі істер органдарының қызметін реттейтін нормативтік кұкыктық актілер және т.б.
Кэмелетке толмағандар кұкық бұзушылығының алдын алуды тікелей не| жанама көздейтін кұкықтың қайнар көздерінің осылайша көп болуы қоғамдық катынастардың кез келген саласында кәмелетке толмағандар тұлғасының дамуын қамтамасыз ететін қолдау жүйесіннің көзделгендігін көрсетеді. Әсіресе бұл қауіпті жағдайда тұрған жэне ерекше корғау мен қолдауға мұқгаж жасөспірімдерге кажет. Балалар мен жасөспірімдерді тэрбиелеу мен оқытуда отбасының маңызы зор. Осыған орай мемлекеттіміз отбасының, соның ішінде кеңейтілген отбасының тұтастығын сақгауға аса назар аударып отыр.
Кәмелетке толмағандар құкык бұзушылығының алдын алудың ең маңызды алғы шарты болып табылатын, отбасындағы берекені сақтаудың негізінде, субъективтік себептерден баска, өтпелі кезеңнің элеуметтік- экономикалык жагымсыз құбылыстары жатыр. Ол ата-анасының материалдык жағдайының нашар болуына байланысты балабакша мен мектептерге бара алмауы нәтижесінде, соңғы жылдары караусыз, тастанды, үй-жайы жоқ, сөйтіп күкык бұзушылык жасауға баратын балалар саны көбейіп отыр.
Қазакстан Республикасы Президентінің Қазакстан халкына Жолдауында жаһандык дағдарыска карамастан мемлекеттің элеуметтік саясаты — ең алдымен жұмыс орындарын көбейтуге, камкоршылары баланы оқытуға, жағдайы келмеген кезде кәмелетке толмағандарға мемлекеттің есебінен жогары жэне арнайы орта білім алу мүмкіндігін камтамасыз етуге, мұғалімдер мен дәрігерлердің жалакысын өсіруге бағытталып отыр.
Кәмелетке толмағандардың арасында кұкык бұзушылыктың жэне балалардың кадағалаусыз, ата-анасының карауынсыз калуының алдын алу жөніндегі мемлекеттік саясаттың кеЛесі бір бағыты білім беру саласындағы заңнаманы жетілдіру, оның дэл жэне біркелкі колданылуына тиісті бақылау жэне кадағалау жасауды камтамасыз ету болып табылады.
Оку орындары, кәмелетке толмағандарға медициналык, кеңестемелік жэне баска да көмек көрсететін, атап айтқанда осындай жәрдемге мұктаж немесе қатыгездік кұрбаны болған, ата-анасының мейірімін көрмеген жэне кудалау мен канауға душар болған жасөспірімдерге қолұшын беретін базалык жэне аныктама орталықтарына айналуы тиіс. Нормативтік кұжаттарда мектепке бару ережесін сактау киынға соғатын, сондай-ак мектепті тастап кететін кәмелетке толмағандарға арнайы көмек көрсетілетіні көзделіп, жастар арасындагы қылмыстың жэне кәмелетке толмағандар кұкык бұзушылығының алдын алудың тиімді жолдарын табуға қатысты, ғылыми-зерттеу жүргізуде білім беру жүйесінің барлык буындарының арасында ынтамактастык болуын ынталандыруға, сондай-ак осындай зерттеулердің кең таралуы көзделуге тиіс. Осындай зерттеу нэтижелерінің негізінде білім баскармалары кэмелетке толмағандарға, заңға сәйкес мінез-кұлык калыптастыруға бағытталған бағдарламалар мен әдістемелік құралдар эзірлеп, білім беру мекемелерінің жұмыс тэжірибесіне енгізу керек. Жасөспірімдер арасындағы заңға кайшы мінез-кұлықтың алдын алудың неғұрлым тиімді шарасы девиантты мінез- кұлқымен ерекшеленетін кэмелетке толмағандарды, әсіресе қоғамға карсы бағдарланған жасөспірімдер топтарының лидерлерін дер кезінде анықтауға және олардың айнападағы адамдарға теріс ықпал жасауына жол бермеу болып табылады. Тэжірибе көрсетіп отырғандай, осындай жасөспірімдерді арнайы оқу-тәрбие мекемелеріне орналастыру мүмкіндігі болганда бұл жұмыстың пәрменділігі артады. Осының өзі кұкық бұзушылықтың қайталануын
болдырмауға, сондай-ак оларды ересек адамдардың тарапынан болатын теріс әсерден окшаулауға мүмкіндік береді. Кэмелетке толмагандардың арасында Кұқық бұзушылықтың және балалардың кадағалаусыз, караусыз калуының алдын алу жөніндегі мемлекеттік саясаттың тағы бір бағытты эр түрлі коғамдық ұйымдардың, бірлестіктердің, клубтардың жэне т.б. кызметін реттейтін заңнаманы жетілдіру болып табылады, себебі кэмелетке толмағандар кұкык бұзушылығының алдын алу көбіне жасөспірімдердің бос уакытын да ұйымдастырылатын эр түрлі қызметтердің жұмыс сапасына байланысты.
Мәдениет, ойын-сауық, спорт және туризм мекемелерінің, әлеуметтік қауіпті жағдайда тұрған кәмелетке толмағандарды көркемөнер, техникалық, спорт және т.б. үйірме, секцияларында үйренуге тарту, оларды отандық және дүниежүзілік мәдениет құндылықтарына баулу басты бағдарлама болуы тиіс.
Кәмелетке толмағандарды тәрбиелеуде бұқаралық ақпарат құралдары зор рөл атқарады. Бірақ, бұл істе айтарлықтай кемшіліктер бар екендігі барлығымызға белгілі. Мысалы: теледидар арқылы адам өлтіру, қатыгездіқ, қанкұйлы оқиғалар, алдап-арбау, эротикалық мағанадағы журналдар, фото суреттер, жарнамалар мұнын өзі келешек ұрпақтың мінез құлқының қалыптасуы мен даму процестеріне зиян келтіретіндігі айтпаса да түсінікті. Осы жағдайға байланысты бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңда, жастарға арналған тиісті қызметтер мен мүмкіндіктерді БАҚ-ы арқылы тарату қажеттігі туралы норма императивті түрде баяндалу керек. Заңда бұқаралық ақпарат кұралдарын есірткімен, зорлықпен байланысты материалдар көрсетуді мейлінше азайтуға, сондай-ақ зорлық пен қанауды жағымсыз жағынан көрсетуге мүдделі ететін, осыған ынталандыратын нормалар көзделуі тиіс.
БАҚ-ы өз бағдарламаларын дер кезінде түзетуі аса қажет, олардағы ақпарат балалар мен жасөспірімдердің ақылын кемітпей, қатыгез етпей, дұрыс бағдар беруі тиіс. Сонымен қатар есірткі мен алкогольді пайдаланудын алдын алудағы, бұл заттардың зияны туралы ақпаратты барлық деңгейде таратудағы рөлі мен жауапкершілігі заң жүзінде анықталғаны жөн. Жоғарыда айтылғандай, кәмелетке толмагандардың құқық бүзушылық жасауының себептеріне кәмелетке толмағандар істері жөніндегі комиссияның, прокурорлық қадағалау, полиция, сот-тергеу органдарының қызметін жетілдіру шаралары көзделіп, кәмелетке толмағандар күқық бұзушылығының алдын алудың тиімділігін арттыру үшін барлық құқық қорғау, мемлекеттік баскару органдарының, балалар мен жасөспірімдер мэселелерімен айналысатын жастар жэне қоғамдық үйымдар мен мекемелердің өзара ықпалдасуын, қызметтерін үйлестіру жөнінде кешенді шараларды әзірлеу қажет. Осы мақсатта үйлестіруші орган, балалар мен жасөспірімдер күқық бұзушылығынын алдын алу іс шараларын жүзеге асыру кезінде жинақталатын ақпарат, тәжірибе, білім мен мемлекеттік және мемлекетаралық деңгейде алмасуды жандандыруға тиіс. Осы орайда айта кететін бір жағдай, кэмелетке толмағандар істері жөніндегі комиссиялар, білім басқару мекемелері, ішкі істер органдары, балалар мен жасөспірімдердің жалпы элеуметтік нормалар мен кұндылықтарға сай келмейтін мінез-кұлқы, көп жағдайда есею процесімен байланысты болатындығын және есейген сайын олардың мінез-қүлқы өзгеретіндігін, ал жасөспірімдерді тәртіп, қүқық бұзушы немесе бастап келе жатқан кұкык бүзушы деп анықтау көп жағдайда жастардын бойында тұрақгы жағымсыз мінез-қүлық калыптасуына экеліп соғатындығын да терең ескерілуі қажет деп ойлаймын.
Автор публикации
