27 апреля, 2018 16:29
Мақсаты: Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясының гылым ретінде қалыптасуы жөніне мағлұмат беру
1 Лексикология курсы, онын зерттеу нысаны. максаттары мен міндеттері.
- Қазак тілінің фразеологиялык жэне типологнялык белгілері.
3 Қазак тілі -ҚР мемлекеттік тілі.
Лексикология тілдің сот байлыгын карастыратын тіл білімінің бір саласы.
Создердін лексикалык жүйеде алатын орнын, шыгу төркінін. колданылу өрісін. күнделікті карым-катынастагы корінісін, сан килы стильдік мэні мен снпатын карастыратын гылымды лексикология (гректің 1ехікоз-сөздік+Іо§о5-ілім) дейді. Қазак тілінін
лексикологиясы — казак тілінің сөздік кұрамын (лексикасын) тексеретін ғылым.
Лексикологияның негізгі зерттеу нысаны-соз. Белгілі бір заттың, окига, іс-әрекет, кимыл, түр-түстің жэне тагы да баска ұгымнын атауын соз дейміз. Соз белгілі бір тілде сөйлейтін халыктың барлыгына бірдей ортак, түсінікгі болады. Адам озі түсінген, таныган заттарына, ұгымдарына атау береді. Тілдегі әрбір соз белгілі бір ұгымның, түсініктін агауы болады. Тілдік бірлік болып табылатын сөздің кыр-сыры мол. Сондыктан да
лексикологияның бір-бірімен тыгыз байланысты бірнеше салалары бар: семасиология. этимология, фразеология, ономасиология, лексикография.
Қазак тіл білімінің лексикология саласы 1950 жылдан бастап жан-жакты зерттеле бастады. Қазак тілінің лексикасын диахронды, сннхронды түргыда тілшілер І.Кеңесбаев, Н.Сауранбаев, С.Амапжолов, Ғ.Мұсабаев, К.Аханов, Ә.Болганбаев, Р.Сыздык. Т.Жанұзаков, Ғ.Қалиев, Б.Хасанов т.б. еңбектерінде карастырды.
Қазак тілі генеологиялык жагынан түркі тілдер тобына. кыпшак тіліне жатады. Қыпшак тілдері өз ішінен кыпшак-бұлғар, кыпшак-половец, кыпшак-ногай топтары болып бөлінеді. Қазак тілі кыпшак-ногай тілдері тобына кіреді. Мүнда казак тілі, ногай, каракалпак жэне өзбек тілінін кыпшак диалектісі енеді. Бүл топтагы тілдердің өзіне тэн ерекшеліктері болады: Ч дыбысының болмауы, оның орнына ш, ш дыбысының орнына с дыбысы колданылуы, мысалы, аш-ач, кыс-кыш, тогыз дауысты болуы, олардын жуан-жіңішке болуы. ерін үндестігінің болуы, дыбыс үндестігінің эсерінен косымшалардын бірнсше варианты болуы сиякты сипатымен аныкталады.
Қазак тілінін түркі тілдеріндегі орны мен өзіне тэн ерекшеліктерін аныктау мэселесі барлык түркіганушы еңбектерде карастырылган. Түркітану жіктемелерінде казак гілі түркі тілдерінің эртүрлі тобында карастырылган. В.В.Радлов дыбыстык белгілеріне карай казак тілін түркі тілдерінің батыс тобына, Ф.Е.Корш дыбыстык-морфологиялык ерекшеліктеріне карай солтүстік түркі тілдер тобына, осы екі жіктемені негізге алып, тарихи сипатта карастырган А.Н.Смойлович кыпшак, ягни солтүстік-батыс тобына жаткызады.
Типологиялык белгілеріне карай жалғамалы тілдер тобына жатады. Мысалы. адамгершілік, басшылык, онімсіз, колда т.б.
Қазіргі казак тілі ҚР мемлекеттік тілі болып табылады. Қазак тіліне мемлекеттік мэртебе беру мэселесі кеңес дэуірінде де көтерілгенмен, ол тек кагаз жүзіне гана болды. 1920 жылғы Қазак АССР кеңестерінін 1 Қүрылтай съезіндегі шешімі, 1924 жылы Қазакстаннын I Конституциясында казак жэне орыс тілі республикада мемлекеттік тіл ретінде көрсетілсе, ал 1938 жэне 1978 жылдардагы Конституцияда казак тілі жайлы ашык айтылмаган, 1989 жылы кабылданған Қазак ССР-інің Тіл туралы Заңында берілген мемлекеттік мэртебесі де кагаз жүзінде ғана болды. Ана тіліміздің мемлекеттік мэргебеге іс жүзінде ие болуы- тэуелсіздігіміздің нэтижесі. Қазакстан Республикасынын Конституциясынын 7-бабынын бірінші тармағында: «Қазакстан Республикасындагы мемлекеттік тіл — казак тілі». Тіл туралы заңының 4-бабында: «Қазакстан Республикасының мемлекеттік тілі — казак тілі»,- десе, осы Заңның 9-бабында мемлекеттік органдардын актілерінде, 10-бабында мемлекетгік органдар жүйесінде күжаттама жүргізуде, 11-бапта мемлекеггік және мемлекегтік емес ұйымдарда азаматтардың өтініштеріне жауап беру, 13-бапта сот ісін жүргізу мемлекеттік тілде жүргізілетіні көрсетілген. Ал осы Заннын 81-бабында Тіл туралы заңды бұзганы үшін жауапкершілік корсетіліп, заң бұзтаны үшін айлык көрсеткіштін 10-20 дейінгі мөлшеріндегі айыппүл салынатыны айтылады.
Осы Занды кұжаттардың негізінде эрі когамдык кажетгілікке орай елімізде ана тіліміздің өрісі кеңейіп, сөздік коры молая тусуде.
Автор публикации
