28 апреля, 2018 9:55
Осы шақ сөйлеп тұрған сэтпен байланысты қимылдын, іс-эрекеттің болып жатканын, өтіп жатканын білдіреді.
Осы шақ болатын етістіктердін мағыналык белгілері:
- Сөйлеп тұрган кездегі іс-эрекетті білдіреді.
- Әр дайым кайталанып тұратын дағдылы іс-әрекетті көрсетеді.
Басқа шак түрлеріне қарағанда осы шактың жасалуында кейбір ерекшелік бар. Ол калып етістіктерінің отыр, тұр, жатыр, жүр негізгі етістік мәнінде немесе негізгі етістіктің көсемше (-а, -е, -й, -ып, -іп, -п) тұлгасына калып етістіктерінің көмекші етістік мэнінде тіркесіп тікелей жіктеліп барып жасалуында, бұлар грамматикаларда нақ осы шак деп беріледі. Осыдан анык көірінетіндей, осы шактың бұл түрі казіргі кезде арнайы грамматикалык тұлғалар аркылы жасалмай, қалып етістіктерінің негізінде немесе көмекші етістік мәнінде жіктеліп келуінен жасалады.
Осы шақтыц түрлері. Осы шақ магынасы мен түрлеріне қарай нақ осы шак және ауыспалы осы шақ болып екі түрге бөлінеді.
Нақ осы шақ қимылдың, іс-эрекеттің сөйлеп тұрған сәтте істеліп, болып жатқанын білдіреді. Нақ осы шак етістіктің кұрамына қарай жалаң жэне күрделі болып екіге бөлінеді.
а) Нақ осы шактың жалаң түрі отыр, тұр, жатыр, жүр калып етістіктерінің жіктелуі аркылы жасалады.
Нақ осы шақтың жіктелуі:
|
| II | Отыр-сың, тұр-сың Отыр-сыз, тұр-сыз | Отыр-сыңдар, тұр- сыңдар
Отыр-сыздар, тұр- сыздар |
| III | Отыр, тұр, жатыр, жүр | Нөлдік тұлға |
ә) Нақ осы шақтың күрделі түрі етістіктің а, -е, -й, -ып, -іп, -п түлғалы көсемше түрімен отыр, түр, жатыр, жүр деген қалып етістіктерінің көмекші етістік мэнінде тіркесінен жасалады.
Күрделі нақ осы шақтың жіктелу үлгісі:
|
Ауыспалы осы шақ қимыл іс-эрекеттің дағдылы калыпта болып тұруын білдіреді^-а^е^ -йтүлғатьі көсемшенің жіктелуі арқылы жасалады.
Ауыспалы осы шақтың болымсыз түрі етістікке -ма, -ме, -ба, -бе, -па, — пе жұрнактарының жалғануы аркылы жасалады.
Ауыспалы осы шақтың жіктелу үлгісі
| жақ | жекеше | көпше |
| і | Айтамын | Айтамыз |
| н | Айтасың | Айтасыңдар |
| Айтасыз | Айтасыздар | |
| ш | Айтады |
Автор публикации
