19 февраля, 2018 20:09
Инспекциялау тек кемшіліктерді белгілеуді ғана емес, істің жағдайын ашып көрсетуді білдіреді. Педагогикалық инспекциялауды жүргізу — бүл жүмысқа ықпал ету, әсер ету жөне жаңашылдықтың өркендерін тауып, оны қүбылту. Инспекциялау оқу процесін үйымдастырудағы қажетті практикадық көмек көрсете білуде тексерушілерге деген жоғарғы талапты өз бойына үстауы қажет.
Қалыпты тәжірибесі бар инспекторлардың (тексерушілердің) жүмысының материалдарымен танысу инспекциялаудың әдістері мен тәсілдері туралы белгілі бір пікір айтуға мүмкіндік береді. Инспектор оқу орнына шығып кетпес бүрын инспекциялаудың алдын ала дайындығын мүқият іске асырады. Бүл дайындық өз бойына мыналарды жинақтайды:
- алдыңғы кезеңдегі тексерудің нөтижелері бойынша үсы- ныстар мен түжырымдарды зерттеу;
- кәсіптік мектептердің соңғы үш-бес жылдағы жүмысы туралы статистикалық мәліметтермен танысу;
- бағдарламалардың түсіндірме жазбалары мен негізгі әдістемелік нүсқаулық материалдарды зерттеу; көсіптік мектептің сабақтар кестесімен танысу; бақылау жүмыстары жүргізілетін пөндер мен курстарды анықтау; бақылау жүмыстарының мәтіндерін және олардың орындалу нөтижелерін талдаудың кестесін дайындау;
- оқушылардың білімін ауызша тексеруге арналған сүрақ- тарды, оқушылардың практикалық жүмыстарын тексеруге ар- налған материалдарды және т.б. инспекторлық бригаданың мүшелерімен бірге іріктеу жөне талдау;
- кәсіптік мектептің жүмысын фронтальды тексеру үшін жоспар мен жадынаманы қүрастыру;
- инспекторлық бригаданың мүшелер арасында міндеткер- ліктерді бөлу.
Кәсіптік мектепті тексеру әдетте директормен, директордың орынбасарларымен, аға шебермен, оқу ісінің меңгерушісімен өңгімеден басталады. Әңгіменің барысында көсіптік училищедегі оқу-төрбие жүмысын, жекелеген пөндерді оқытудың деңгейін, әдістемелік бірлестіктердің жүмысын және т.б. жетекшілердің өздері қалай бағалайтыны айқындалады. Кейінірек, инспекци- ялау процесінде инспекторлар көсіптік училище жетекшілерінің бағаны қаншалықты дүрыс бергенін, өздеріне сеніп тапсырыл- ған мектептің мән-жайын қаншалықты жақсы білетінін түжы- рымдайды.
Қатысқан сабақтарын оқытушылармен қосылып талдай оты- рып, олар оқытудың қандай да бір әдістері мен төсілдерінің анағүрлым сөтті қолданғандарын атап өтеді, сыни ескертпелер жасайды, өзге оқытушылардың жүмыс төжірибелері туралы өңгімелейді, соған сөйкес үсыныстар береді. Инспекторлар пе- дагогикалық кеңестердің жүмысына қатысады, жиылыстарда, конференцияларда баяндамалар оқып, дөрістер өткізеді, көсіптік училищелерде сабақтар жүргізеді, баспасөзде жарияланып түрады. Олар “мүғалімдердің мүғалімі” болғандықтан оқытушыларға үлкен өдістемелік көмек көрсетеді. Мысалы, мүғалімнің біліктілігінің жеткіліксіз екендігіне көзі жеткен жагдайда, инспектордың өзі сабақты қалай өткізудің, оқушыларды қалай оқыту мен төрбиелеудің мысалын көрсете алады.
Инспектордың маңызды жағымды қасиеті өзінің пікірлесін — көсіптік мектептің жетекшісін, ата-ананы, оқытушыны шы- дамдылықпен тыңдай білу, өкімшілік ету емес, түсіндіре білу, сендіре білу болып табылады. А.В.Луначарский жазып кеткен- дей, өрбір инспектордың қажетті сапасы ашықтық пен беделділік болып табылады, ал егер ол оның үстіне қосымша, білімнің жеткілікті мөлшеріне ие болса, онда ол өз қызметін тамаша атқарады.
Инспекциялау процесі оқу-тәрбие процесін ғылыми үйымда- стыру принциптерін ескерту негізінде қүрылады. Ол принцип- терге мыналар жатады:
- оқу-тәрбие процесінің жоспарға сай ағымдылығы мен ырғақтыл ығы;
- оқытуды озат педагогтердің тәжірибелерін пайдалану ар- қылы үйымдастыру;
- жүмыс жасау үшін қолайлы жағдайларды қалыптастыру жөне оларды оңтайландыру;
- оқушыларды төрбиелеу;
- мамандарды дүрыс орналастыру.
- Оқу-тәрбие процесінің жоспарға сәйкестігі мен ырғақты- лығы.
Бүл принцип педагогика ғылымының болжамдарын ескеруді, қызметтің нөтижелерін жоспарлы түрде жөне жүйелі түрде талдау, жүмыстағы кемшіліктерді айқындау жөне оқу жүмы- сына арналған ұсыныстар даярлау. Мүндай жүмысты жүргізуді мектептерде калыптасқан істің жағдайын талдаудан және қажетті үсыныстар даярлаудан бастау қажет. Сонымен бір мезгілде, перспективалық жоспарды дайындау барысы оқу-тәрбие процесін ғылыми үйымдастырудың талаптарына қаншалықты сай келетіндігін, яғни жоспардың тарауларының қалай дайындалғ- анын, оған дейін қандай талдау жасалғанын, қандай мәліметтер қолданылғанын қадағалау маңызды. Перспективалық жоспар- дан басқа өндірістік жөне теориялық оқытуды жоспарлау жүйесі зерттеледі: оқу-өндірістік жүмыстар тізімінің бағдарламаның талаптарына сөйкестігі, оқу-өндірістік қызметті жоспарлау, бағ- дарламалық материалды үйретудің тақырыптық жоспарлануы, өндірістік оқыту шеберлері мен оқытушылардың сабақ жоспар- лары, кабинеттер жүмысының жоспарлары, сондай-ақ сабак кестесі зерттеледі. Сабақ кестесін зерттеу барысында, онда оку пәндерінің қиындық деңгейіне қарай орналасу төртібі ескерілген- ескерілмегені, сабақ кезі мен үй жүмысындағы оқушыларға берілген тапсырманың көлемі тексеріледі. Сондай-ақ шеберлер мен оқытушылардың оқу жылы мен апталық оқу жүктемелері. сабаққа дайындалу үшін қолайлы жағдайлардың болуын анык- тау мақсатында мектептің инженерлік-педагогикалық қызмет- керлерінің уақыт бюджеті, сыныптан тыс жүмыстың жүргізілуі, іскерлік біліктілікті арттыру жөне т.б. тексеріледі.
Шешілетін мәселелердің өзектілігі мен мақсаттылығын анық- тау үшін сондай-ақ педагогикалық кеңес пен әдістемелік ко- миссиялардың жоспарлық және есеп берушілік қүжаттамасы да мүқият талданады.
Өндірістік оқыту шеберлері мен оқытушылардың жүмыс орнының жоспарлануы жөне оның қүралдармен, жиһазбен жабдықталуы; оқу-көрнекілік қүралдар мен техникалық қүрал- дардың болуы мен олардың жағдайы, оларды сақтау мен тақы- рыптар жөне сабақтар бойынша бөлудің жүйесі; оқу қүралда- рын пайдалану мен көрсетуге арналған қүрылғылардың болуы; жүмыс орнын үйымдастыру төсілдерінің оқу уақытына жүмса- латын шығынға жөне оқытудың нөтижелілігіне ықпалы.
Оқушылардың жүмыс орнын үйымдастыру жоспарлаудың, қүрылғылардың және жабдықтаудың оқу процесінің талапта- рына, сондай-ақ эстетикалық, психо-физиологиялық жөне са- нитарлық-гигиеналық талаптарға сөйкестігін анықтау мақса- тында талданады. Оқушылардың жүмыс орындарында қүрал- дардың, жабдықтардың, қүрылғылардың, материалдардың, тех- никалық қүжаттаманың рационалды үйымдастырылуына (олар- дың уақытты мейлінше аз жүмсай отырып, қолданудың қолай- лылығын ескертілуіне) үлкен көңіл бөлінеді.
Онан ары оқушылардың алған білімдері, олардың дағдыла- ну деңгейлері, оқу жоспарлары мен бағдарламалардың орында- луы, оқыту өдістері, оқу жүмысын бақылаудың жағдайы тал- данады.
Инспектордың жүмысында қүжаттарды талдау үлкен орын алады: шеберлер мен оқытушылар жүмыстарының жоспарла- ры, сынып журналдары, педагогикалық кеңес хаттамалары, кітапханадағы каталогтар, алфавиттік (өліпбилік) кітаптар жөне басқалары. Әрине, өрбір жағдайда қандайда бір қүжаттың қан- дай мақсатта талданып отырғанын дөл анықтау қажет, онсыз көп уақытты босқа жіберуге болады.
Мысалы, сынып журналын талдау бірқатар сүрақтарға жа- уап табуға мүмкіндік береді: бағдарламалар қалай орындалады; лабораториялық жүмыстар мен практикалық сабақтар өткізіле ме; үй тапсырмаларының көлемі қандай; оқушылардың өткізген бақылау жүмыстарының нөтижелері қандай; сауалнама қалай үйымдастырылды; сабаққа қатысу мен сабақтан қалудың себептері қандай. Сынып журналындағы оқушылардың тізімін алфавиттік кітаптағы жазбалармен салыстырып, оқушылардың контингенті туралы мәселелердің барлығына тез әрі нақты жауап тауып алуға болады.
- Оқытуды озат педагогтердің тәжірибесін пайдалану арқ- ылы үйымдастыру, оқу жүмысының жаңа формалары мен өдістерін қолдану арқылы оқу сабақтарының анағүрлым раци- оналды қүрылымын қамтамасыз ету.
Инспектордың берген объективті бағасы педагогтердің ба- сым көпшілігі үшін өз қызметін талдаудың шығармашылық ізденістің бастамасының ынталандырушысы екендігін ескеру қажет. Сонымен бірге инспекторлық материалдардағы озық тәжірибенің сипатталуы көп жағдайда оны қорытындылау мен таратудың бастамасы болып табылады.
Көптеген оқытушылар мен өндірістік оқытудың шеберлері тек дайын білімдерді жеткізіп беріп қана қоймай, оқушылар- дың ой еңбегін үйымдастырады, олардың шығармашылық белсенділіктерін дамытады. Сондықтан оқытушы олардың оқушы- лық әрекетін өз қүрамына нені енгізетінін, бүл өрекеттің моделін (үлгісін) білуі тиіс жөне осының негізінде өз жүмысының нор- масына айналдыруда болып отыр.
Инспекторлар оқытушылар мен шеберлерді сабақ өткізудің жаңа әдістері мен төсілдерін дүрыс ғылыми негізделген таңдау жасауды, оқу-төрбие процесінің жоғарғы тиімділігіне қол жеткізу үшін бүл өдістерді шығармашылық түрде пайдалануды үйретеді.
- Оқу-тәрбие жүмысына арналған қолайлы жағдайларды қалыптастыру және оларды оңтайландыру.
Оқу жүмысын қалыпты үйымдастыру үшін тек эстетиканың талаптарына ғана жауап беретіндей емес, еңбектің қауіпсіздік жағдайларын да қалыптастыратындай, жақсы жабдықталған оқу шеберханалары, кабинеттер, лабораториялар қажет. Ңалыпты оқу-өндірістік ортаны қалыптастыру оқу процесін қазіргі зама- нғы үйымдастырудың үнемі өсу үстіндегі талаптарына жауап беретін оқу қүрал-жабдықтарының болуын, вибрацияны болдыр- мауды, желдету қүрылғысын, рационалды жарық беруді білдіреді.
Оқу интерьерінде түс климатының қандай маңызды рөл ойнайтыны жақсы белгілі: түс жабдықтың жекелеген түрлеріне және оның бөліктеріне көңіл аударуға көмектеседі, көздің және жалпы шаршауды төмендетеді немесе жоғарылатады, түс көз үшін қолайлы жағдайлар туғызады, оқу процесінің интенсифи- кациясына септігін тигізеді.
Оқу процесін жетілдірудің көрсеткіштерінің бірі оқу уақытын рационалды пайдалану болып есептеледі.
Сабақтағы уақытты үнемдеуге, сондай-ақ оқу процесінің тиімділігін арттыруға сыныпта қолданылатын механикаланды- ру қүралдары көп жағдайда ықпал етеді: механикалық перде- лер, эпидиаскоптар мен киноапараттарды дистанциялық басқа- ру, қозғалмалы сызғыш, тез жиналатын экран, электрлендірілген жарық қалқандары, әмбебап демонстрациялық сөрелер, қозғал- малы тақталар.
Үжымдық жүмыстың маңызды формасы, оқушыларды тәр- биелеу мен оқу-педагогикалық процесті үйымдастырудың фор- масы, жиналыстар, кеңестер, мәжілістер, конференциялар бо- лып табылады. Алайда егер олар нашар дайындалған болса және жиі өткізілетін болса, бүл уақыттың, күш пен қүралдар- дың шығынына өкеледі. Жиналыстар, мөжілістер мен кеңестер өткізуді рационалдандыру мөселелеріне үлкен көңіл бөлу қажет.
Осылайша, оқу-өндірістік процесті ғылыми үйымдастыру оқу-төрбие процесінде оңтайлы нөтижені беретіндей және кең шығармашылық бастама мен іскерлікке негізделген оқу орны жүмысының стилін анықтайтындай жағдайларды туғызады. Көсіптік техникалық білім беру жүйесіндегі оқу орындары жүмысын инспекциялауда мүның барлығы ескерілуі қажет.
- Оқушы жастарды тәрбиелеу.
Бүтіндей алғандағы оқу процесі, әрбір сабақ адамгершілікке тәрбиелеуге, оқушылардың саналы тәртібінің орнығуына, оқушы- лардың қоғамдық белсенділігіне, үжымшылдық сезіміне толық деңгейде жағдай жасауы керек.
Кәсіптік оқу орындарын инспекциялау барысында мектеп- терде төрбиелеу шараларының жүйесі іске асырылатынын не- месе өткізілмейтінін айқындау маңызды.
Төрбие жүмысының төжірибесін зерттеу және инспекциялау барысында жекелеген оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу процесімен танысуы қажет, сондай-ақ озат оқушылардың, шеберлердің және көсіптік училишенің өзге де қызметкерлерінің озық тәжірибесін талдауы, үжымдар мен оқу топтарын зерттеуі, оқушылардың кәсіптік-техникалық училишелердің адамгершілік және тәрбиелік деңгейін айқындауы, төрбие жүмысының ерекшеліктерін айқындауы қажет.
- Мамандарды, ең алдымен жетекші және инженерлік-тех- никалық қызметкерлерді дүрыс орналастыру, олардың біліктілігін жүйелі түрде жоғарылату.
Инспекциялау барысында ең алдымен жетекші қызмет- керлердің оқытушылар мен шеберлер жүмысының жүйесін қалай қадағалайтынын, олардың үсыныстары мен түйіндері оқу-төр- бие процесіне қойылатын ғылыми-педагогикалық талаптарға қаншалықты сай келетінін анықтап алу қажет.
Жетекші қызметкерлердің міндетіне мыналар жатады:
- мамандарды іріктеу мен орналастыру, олардың қызметтері мен функционалдарын рационалды бөлу;
- шығармашылық еңбекті үйымдастыру (оқыту мен тәрбиелеудің жаңа жолдарын іздестіру, есепке алу, нормалау, жоспарлау);
- жеке педагогикалық қызмет;
- қоғамдық қызмет;
- оқу-төрбие жүмысына жетекшілік ету;
- сабақтарды дайындау, талдау және оларға қатысу;
- дөптерлерді, сынып журналдарын, күнделіктерді жөне өзге қүжаттамаларды қарап шығу;
- оқытушылар жөне шеберлермен, ата-аналар жөне оқушы- лармен әңгімелесу;
- жиналыстар өткізуге дайындалу;
- уақыттың белгілі бір кезеңінде нөтижелерді қорытынды- лау, жүмысты талдау және жоспарлау.
Директордың немесе олардың орынбасарларының жүмысы- ның тиімділігін, көсіптік мектеп жүмысының жағдайы мен нөтижелілігіне олардың өрқайсысының жеке ықпал ету деңгейін мектептің қызметін сипаттайтын жалпы мөліметтерді айқында- лудан бастап анықтауға кеңес беріледі. Бұл оқу-төрбие процесінің деңгейін бағалауға жөне бұл жұмыстың қай қырына басты назар аудару керектігін, қандай мөселелерді бірінші кезекте шешу керектігін, еңбекті ғылыми ұйымдастыруды қайда енгізген анағүрлым тиімді бола алатындыгын анықтауға мүмкіндік береді.
Инспекциялау процесінде көсіптік техникалық білім беру жүйесі қызметкерлерінің барлық категориялары үшін еңбекті ғылыми ұйымдастыру негіздерін зерттеудің қалай жүргізіле- тіндігін, оқытудың жаңа технологияларының қалай енгізілетінін, училищенің шығармашылық бригадаларының, кеңестердің жұмыс тәжірибелерімен алмасу жөніндегі конференциялар мен жина- лыстардың қалай өткізілетіндігін, бұл жұмыстың өзге училище- лердегі жағдайы қалай зерттелетінін анықтаудың маңызы зор.
Ғылым мен техниканың шапшаң дамуы гасырында теория- лық оқытудың барған сайын практикалық сипат ала бастаға- нын атап өту керек. Осыған орай, оқытушылар мен шеберлердің оқу жабдықтарымен, оқытудың техникалық қүралдарын қан- шалықты меңгере алатынын, оқытудың техникалық қүралда- рын пайдалануда оларда дағды қалыптасқандыгын, олардың өз жұмыс орындарын ұйымдастыруды қаншалықты жетілдіре ала- тынын анықтап алған дұрыс.
Инспекциялауға қойылатын негізгі талаптарды, осылайша, қысқаша сипаттауға болады.
Ол талаптар: оқу-тәрбие процесінің барлық қырын қамти- тындай жан-жақты; жоспарлы және жүйелі, яғни жоспарлы- реттелуші жүйе болуы тиіс; мақсатты, яғни нақты міндеттерді іске асыруға бағытталуы; объективті және дәлелді; оқу процесі ғылымның қазіргі жағдайының талаптарына жауап беруі және оқу-төрбие процесін ғылыми ұйымдастыру бойынша міндеттерді табысты орындауға қызмет етуі тиіс болғандықтан, талап қой- ғыш болуы тиіс. Инспекциялау айқындалған кемшіліктерді жою бойынша шаралар қабылдаумен және нұсқаулардың орын- далуын онан кейінгі тексерілуімен үйлестікте болуы керек. Осыған байланысты фронтальды және оперативті (шүғыл) тексеріс барысында инспектордың жасаған барлық ескертпелері мен ұсыныстарын жазып алу үшін өрбір кәсіптік училищелерде “Инспекциялаушы тұлғалардың ұсыныстары мен ескертпелері кітабын” жүргізгені дұрыс. Мұндай кітапты енгізу қандай да бір кемшіліктерді қалай жоюды қадағалауға мүмкіндік береді.
Оқу процесін ғылыми үйымдастыруға қол жеткізу үшін инспекциялық қызметтің деңгейін жоғарылату қажет. Инспек- торлар мен әдіскерлер озық өндірістік тәжірибенің және педа- гогикалық ғылымның жаңа жетістіктерімен қарулануы керек.
Көсіптік білім беру органдарының жұмысын оқу-тәрбие процесін ғылыми ұйымдастырудың принциптері негізінде ұйым- дастыру әрбір шебер мен оқытушының жұмыс жүйесін қүруға, халық шаруашылығының барлық салалары үшін білікті жұмыс- шыларды сапалы дайындауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Автор публикации
