11 января, 2018 18:10
Білім берудің сан-саласына айтарлықтай ықпалын тигізіп отырған педагогика ғылым саласы ретінде біртұтас білім жүйесінің табиғи деңгейіне байланысты өзіндік салаларға бөлінеді. Сондықтан да болар, төжірибелік сөз қолданыстарында мектеп- ке дейінгі педагогика, жалпы білім беру мектептерінің педаго- гикасы, бастауыш кәсіптік, арнайы орта, жоғары білім беру, үлкендерге білім беру педагогикасы сияқты үғымдар кеңінен қолданылады.
Көсіптік педагогикалық білім беру деп (ең көп қолданысқа түскен үғымдарды пайдалана отырып) адамның жасымен қатар оның бүған дейінгі қалыптасқан білім дәрежесіне, еңбек жөне көсіптік қызметінің сипаты мен саласына, қызмет объектілеріне қарамастан, адамды көсіптік түрғыдан дайындаудың барлық жүйесіне кеңінен таралатын ғылыми білімнің теориялық жөне төжірибеге негізделген саласын айтуға болады.
Ерте ме, кеш пе кез келген адамға өзінің сүйген көсібін немесе мамандығын таңдап алуына тура келеді. Ал бүгінгі таңдағы еңбек бөлінісі болашақ білікті мамандар мен жүмыс- шылардың өрқайсысының өздеріне ғана тән ерекшеліктерін ескере отырып, оларды замана талабына сай мыңдаған кәсіптер мен мамандықтар бойынша дайындау қажеттігін туындатып отыр. Өз кезегінде дөл осындай көсіптік қызметтің сан-саласы- ның осыншалықты көп болуының адамның көсіптік түрғыдан қалыптасуының барлық кезеңдерінде де оқушыларға білім беру, төрбиелеу жөне оны дамыту мөселесін шешуді одан өрі күрделілендіре түсері сөзсіз. Мүндай қалыптасып дамудың элементтері жас сәбидің өзін қоршаған ортаға икемделуінің ең алғашқы қадамдарынан-ақ аңғарыла бастайды. Олай болса, баланың жанүяда, мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде, жалпы білім беру мектептерінде алған ең алғашқы білімдерінде, өдеттері мен төжірибесінде оның өзінің жеке басының мақсаты мен қабілеттерін болашақта қай салада жүзеге асыра алатын- дығына қарамастан оларда белгілі бір көсіптік компоненттердің, сол адамның болашақ еңбек қызметінің нышандары жатқанды- ғын жоққа шығаруға болмайды.
Қалыптасқан мүндай жағдай жалпы білім жүйесінде жеке адамның қалыптасуын одан өрі айқындауда көсіптік педагоги- каның рөлі мен орнын мүлде жаңаша бағалауды қажет етіп отыр. Демек, көнігілікті (профессионалды) қалыптастыру оның тек қана соңғы сатысында орын алатын үрдіс деп санаушы- лыққа негізделген. Өкінішке орай, өлі де болса көсіптік педа- гогиканы бейне бір білімдердің қолданбалы жүйесі ретінде қара- стыратын қағидалардан арылатын кезең келген сияқты. Бүл арадағы ең басты нөрсе — көсіптің белгілі бір саласын таңдап алған маманның немесе жүмысшының көсіптік деңгейін қажетті деңгейге дейін жетілдіру болып табылады. Жоғарыда атап көрсетілген кәсіптік педагогиканың алатын орнына байланыс- ты қалыптасқан өрісі тар көзқарас, өлі де болса қажетті болып саналатындығы мен өзінің маңыздылығын толық жоя қойма- ғандығына қарамастан бүгінгі күннің талаптарына сай деп ай- туға тағы да болмайды.
Егер біз шын мәнісінде көсіптік педагогика мен көсіптік білім беруді дамытудың басым бағыт-бағдарын (стратегиясын) нақты айқындағымыз келетін болса, онда сөзсіз көсіптік педа- гогиканың алатын орнын негіздеуде Философиялық-өдіснамалық (философиялық-методологиялық) негіздерге назар аударумен қатар, білімнің бүл саласының тиімділігін арттыру мен оны нәтижелі түрде пайдаланудың жалпылама ең алғашқы шартта- рын қарастыруға мән беруге тура келеді. Ал оның астарында көсіптік білім берудің нақты және тек өзіне ғана төн проблема- ларының жатқандығы аян.
Қолданыс тауып жүрген “философиялық-әдіснамалық” атты сөз тіркесін жай ғана қарапайым сөз тіркесі деп қабылдауға болмайды. Көп жағдайларда біз тек қана әдіснамалық (методо- логиялық) проблемаларды қарастырумен ғана шектеліп қала- тын сияқтымыз. Мүндай кезде өдіснамалық білімге негізінен мөлшерлік білім сипаты беріледі, сөйтіп теория саласында да, төжірибе саласында да күткен нөтижелерге қалай жөне қалай- ша жетудің жолдары көрсетіледі. Әрине, мүндай мөлшерлік білімнің, өсіресе, педогогика ғылымы үшін, ал көп жағдайлар- да көсіптік педагогика үшін ерекше маңызы бар екендігі дау- сыз. Өйткені ол білім беру үрдісін мақсатқа сай тиімді үйым- дастыра білу мақсатында қолданыс табатын технологиялық жөне төжірибелік бағыттағы, ал ең соңында методологиялық нүсқа- улармен тікелей байланысты болып келеді. Алайда қажеттілік жайындағы білімге мөлшерлік реттеудің аймағына кіруге тиісті объектілердің нақтылық, сапалық, мөнділік ерекшеліктері дө- некер болуы шарт. Сондықтан да қалыптасқан белгілі бір педа- гогикалық жағдайдә қалай өрекет жасау керек деген сүраққа жауап беру үшін педагогикалық басқарудың үйлесімді объектілері жайында мүмкіндігінше толық түсінігіміз болуы қажет. На- қтылық, мөнділік жайындағы білім педагогикалық шындық- тың қүбылыстары мен объектілерін жүйелі, пөнаралық деңгей- де зерттеуді, қарастырып отырған күбылыстар мен үрдістердің өзіндік ерекшеліктерін бейнелейтін ең жалпы инварианттары мен сипаттамаларын айқындауды көздейді. Бүл жағдайда білім беру жүйесінің, дәлірек айтқанда, өрісі осыншама кең болып келетін аталмыш жүйенің ішінде, әсіресе, өзінің сан-салалығы- мен ерекшеленетін кәсіптік білім беру саласының жалпы және негізгі мөселеріне назар аударудың маңызы өте зор. Дөл осы проблемаларды нақты айқындай білудің арқасында білім беру жүйесінің қандай да болсын белгілі бір саласының өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, алға қойған ең басты мақсаты- мызды ойдағыдай жүзеге асыруға мүмкіндік аламыз.
Сондықтан да болар, соңғы жылдары жалпы білім берудің көкейтесті мәселелерінің мөні мен сипаты жайында біртүтас үғымдар қалыптастыруға мүмкіндік беретін, ғылыми білімдердің интегративтік, пөнаралық саласы болып саналатын — білім философиясын дамытуға ерекше көңіл бөлініп отыр. Олай бол- са, ерте ме, кеш пе көсіптік білім беру жүйесі де философия- лық-білім аймағына кіреді деп пайымдауға болатын болар. Бүл мақсатты жүзеге асырудағы алғашқы қадам көсіптік білім беру саласындағы бүрыннан жинақталған мол тәжірибені ой елегінен қайта өткізу, яғни философиялық-әдіснамалық білімді басты бағыт-бағдарымызға сай қалыптастыру болып табылады.
Осы орайда дөл осы сарындағы пікірлердің таза теориялық, ал кей жағдайларда тіпті схоластикалық болып көрінгендігіне қарамастан, олардың кәсіптік педагогиканың теориялық қана емес, сонымен қатар төжірибелік және қолданбалы сипаттағы проблемаларына мүлде жаңаша көзқараспен қарауға мүмкіндік беретіндігіне баса назар аударуымыз керек. Олай болса “жақсы теория мен төжірибеден артық ештеңе де жоқ” деген қағиданы естен шығармаған абзал. Бүдан шығатын қорытынды: қандай тәжірибелік сипаттама болсын, ол қалай болғанда да нақты теориялық пайымдауларға арқа сүйеп отырады. Ал керісіше болған жағдайда субъективизмге бой үрамыз да, нәтижесінде білім саласында өлі де болса жойыла қоймаған жалған жаңа- лықтарға, одан қалды былыққа батқан жалған шығармашы- лықтың ырыққа көнбейтін стихиясына жол беріп аламыз.
Автор публикации
