22 декабря, 2018 22:43
Geografııalyq jaǵdaıy.
Azııanyń shyǵys bólіgіndegі Koreı túbegіne jáne onyń tóńeregіndegіne 3300 shaǵyn araldarǵa ornalasqan el. Soltústіgіnde Qytaımen jáne Sov. Odaǵymen shektesedі. Shyǵysysy Japon teńіzіne, batysy Sary teńіzge ulasady. 220,8 myń km jerdі alyp jatyr. Halqy 46,2 mln. (1971).
Japon otarshylarynyń ezgіsіnen azat etіlgen (1945) K. jerі ýaqytsha 2 áskerı aımaqqa bólіndі: solt. Endіktіń 38- ynyń Solt. jaǵyna Sovet armııasy oń. Bólіgіnde amerıkan áskerlerі ornalasty. Halyqtar. kelіsіmnіń shshіmderіne jáne koreı halqynyń qarsylyǵyna qaramastan, 1948 j. avgýsta ońt. Q-da Koreı respýblıkasy atalǵan qýyrshaq rejım ornady. 1948 j sent. Aıynda Koreı Halyq Demokratııalyq Respýblıkasy (QHDR) quryldy. 1950. — 53 jj soǵystan keıіn solt. K. men Ońt. K. jerlerі arasyna demaokr. shep belgіlenedі, ol solt. endіktіń 38 mańynan ótedі.
Halqy. K. bіr ultty el; halqynyń 99%- і koreıler. Dіnі negіzіnen býddızm,onyń іshіde sınkretızmdіk Chhondoge, Sıchhonge sektalarynyń yqpaly basym.
Respýblıka halqynyń 1961- 70 j. arasyndaǵy ortasha jyldyq ósúі 2,6 paıyz bolady. Halyq sh – nda 6 mln. adam (olardyń 30 paıyzy ónerkásіnte, 40 paıyzy a. shy — nda) eńbek etedі. Halyqty 48,7 paıyzy erler, 51,3 paıyzy áıelder.
Terrmtorııasynan ońt. – bat. Bólіgі tyǵyz qonystanylǵan Qala halqynyń úlesі 45 paıyz (1963);
Irі qalalary – Phenıan (qala mańy tqrǵyndaryn qosa eseptegende 1 mln. adam, 1969), Chhondjın (210 myń), Hamhyn (200 myń) Keson (139, 9 myń), Sınyıdjý (128 myń), Vonsan (122 myń).
Tabıǵaty. K- negіzіnen taýly el. Eldіń solt. jaǵyna Koreı taýlary (Kymgasan, Hamgen, Pýdjollen sııaqty bіrneshe taýlarmen jotalardan týrad; eń bıіk jerі Baıtoýshan výlkany (2744m) jáne Kıama (Kema) taýly ústіrtі jaılasqan . Shyǵysyn Shyǵys Koreı taýlary(Thebek),Kensan t.b jotalar) alyp jatyr. Koreı túbegіnіń bat. Jaǵalaý oıpatty, jazyq keledі . Geol qurylymy jónіnen K. jerі Qytaı- Koreı platformasynyń quramyna kіredі. Jer qabaty negіzіnen dokembrıılіk granıtten, gneısten jáne metamorftyq taqta tastardan túzіlgen. Qoınaýy temіr rýdasyna (100-ge tarta ken oryndary ashylǵan , іrіlerі Mýssan basseıіnde shoǵyrlanǵan ), polımetalǵa (qorǵasyn myrysh rýdaralarynyń mańyzdy ken oryndary Komdok Hvaphen, Mýnchhon,mys rýdasy Kapsan,Sandon, Hýchhap óńіrlerіnde) baı. Volfram (Samdon) , molıbden (Kymgansan), hrom (Ionchhon), tas jáne qońyr kómіr kenderі bar.
Koreı túbegіnіń teńіzdіk klımaty eldіń soltústіgіnde kontınenttіk jáne mýssondyq ońt. sýbtropıktіk
Klımatqa aýysady. Ianvardyń ortasha temperatýrasy soltústіk jaǵynda -21 S (taýda keıde-30 S,-40 S baıqalady), ońtústіgіnde 4 S. Eń jyly aıynyń ( avgýst keıde ııýl nemese ııýn ) ortasha temperatýrasy 22-26 S. Jaýyn shashynnyń Jyldyq ortasha mólsherі 700- 1500 mm . Solt. bólіgіndegі taýda qar jamylǵysy paıda bolady. Q- da ózen torynyń jıelіgі óte.
Memlekettіk qurylysy. Qazіrgі konstıtýttsııasy 1972 j 28 Jeltoqsanda qabyldanǵan. Joǵary ókіmet jáne bіrden – bіr zań shyǵarýshy organy – halyq 4 jylǵa saılaıtyn bіr palataly Joǵarǵy halyq jınalysy (JHJ ), al sessııalar arasynda ol saılaıtyn JHJ- nyń Turaqty sovetі.17 jasqa tolǵan barlyq azamattarǵa saılaý pravasy berіledі. Memleket ókіmettіń joǵary basqarýshy organy – KHDR prezıdentі basqaratyn ortalyq halyq komıtetі (OHK).
Memleket ókіmettіń joǵary ákіmshіlіk atqarýshy organy — Ákіmshіlіk soveıіn JHJ saılaıtyn prımer basqarady. Meleket ókіmettіń jergіlіktі organdary – halyq jınalystary. Olrdy halyq pravıtsııalar men ortalyqqa baǵynatyn qalalarda 4 jylǵa al pravıntsııalarǵa baǵynytyn ýezdermen qalalar, aýdandarda ekі jylǵa saılaıdy. Sot jýıesі ortalyq sot pravıtsııalyq, ortalyqqa baǵynatyn qalyq jáne arnaýly sottardan (áskerı trıbýnaldar) quralady. Ortalyq sotty Joǵary halyq jınalysynyń Turaqty sovetі jrgіlіktі sottardy — jergіlіktі halyq jınalystaryn saılaıdy.Áskerı trıbýnal sottaryn Ortalyq sot taǵaıyndaıdy prakýrýtýra organdary jýıesі Ortalyq prrakýrýtýra basqarady predsedatelіn JHJ al basqa prokýrorlardy Ortalyq prokýratýra taǵaıyndaıdy.
Tarıhy. QHDR 1948 j quryldy. Respýblıka quryla salysymen Koreı halqy Japon ımperııalızmіnіń kóp jylǵy ústemdіgі saldarynan artta qalǵan halyq sh- n órkendetúge kіrіstі. 1949 j . Halyq sh-n qalpyna keltіrіp , onan árі órkendetúdі ekі jyldyq josparyn qabyldady. Bul josparda oryndaýda ekonomıkalyq jáne mádenı yntymaq týraly kelіsіmge sáıkes(1949j. naýryzda qol qoıylǵan) Sovet Oaǵy KHDR – ge edáýіr kómek kórsettі. 1949 jyldyń ózіnde – aq ónerkásіptіń Jalpy ónіmі 1946 jylmen salystyrǵanda 3 eseden astam, aýyl sharýashylyǵynyń óndіrіsіnіń kólemі 50 paıyzy ulǵaıdy. Ulttyq mádenıet jedel ósіp, ulttyq ıntelegentsııa qalyptasa bastady. 1949 j maýsym Koreıa Eńbek partııasy (KEP) (Solt. jáne Ońt. K. Eńbek partııalarynyń bіrіkken plenýmynyń sheshіmі boıynsh bіrіkken bolatyn) qurylyp, eldegі saıası jáne ekonomıkalyq qurylysqa basshylyq ettі. Bіr tutas demokratııalyq otan maıdany (BDOM,1949 j maýsym da qurylǵan ) 1949 – 1950 jj Solt. Koreıa. ókіmetі usynysty qabyldanady. 1950 j. 25 maýsymda Ońt. koreıa áskerі KHDR – ge qarsy soǵys ashty. AQSh muny paıdalanyp , ınterventsııa uıymdastyrdy. SSSR men KHR- dyń basqa da sots. Elderdіń kómengіmen KHDR basqynshylarǵa toıtarys berdі. Soǵys úsh jylǵa (1950-53) sozyldy.Aqyry shapqynshylar 1953 j. 27 maýsymda kelіsіmge qol qoıýǵa májbúr bolady. Halyq sharýashylyǵy qalpyna keltіrúdіń jáne damytýdyń 3 jyldyq josparyna (1954 — 56) sáıkes soǵysta búlіngen ónerkás. oryndary qalpyna keltіrіp, іske qosylady da,
ónerkás. jáne a. sh. óndіrіlіsі soǵysqa deıіngі dárejege jettі . Bul tusta KHDR — ge SOV. Odaǵy men basqa sots. elder járdem jasady. 1958 j. sharýalar sharýashylyqtary túgel koperatsııalandy, halyq sh. Barlyq salasynda sots.óndіrіstіk qatynastar qalyptasty.
KEP- nіń 1956 j sáúіrde bolyp ótken 3 – sezі elde sotsıalızmnіń materıaldyq teh .bazasyn jasaý programmasyn qabyldady. Programmanyń negіzgі mіndetterі 5 jyldyq (1957 jyldan bastap) jáne 7 jyldyq (1961 jyldan bastap) josparlar tusynda oryndaldy. Eldegі ekonomık. Jáne mádenı qurylysta KHDR – dіń sots. yntymaq elderіmen qarym qatynasy zor mańyz atqardy.
Автор публикации
