15 февраля, 2018 19:54
Түлғааралық қатынастар эмоционалдық-бағалаушы сипатқа ие болатын адамдар арасындагы психологиялық байланыстар- ды білдіреді. Оны түлға қандай да бір мөлшерде “бастан кешіреді”. Қатынастардың болмауы (психологиялық мағынада) селқостық- тан аңғарылады. Қатынастар өзінің бойынша жалпы түрінде симпатия (тартымдылық) және антипатия (тартымсыздық) арқ- ылы білдіріледі.
Түлгааралық қатынастар өр түрлі функцияларды орындай- ды. Олардың ең бастысы қүндылықтық. Барлық өзге функци- ялар сонымен байланысты.
Жер бетіндегі ең үлкен қүндылықтың адам екендігі белгілі. Біз үшін өзіміздің сүйікті адамымыздан артық тірі пенде жоқ. Дөл осы сүйіспеншілік, етжүрек жақындық, нәзіктік, қадірлеушілік, шабыттанушылық жөне басқа да қасиеттер жа- қын адамыңды ең жогаргы қүндылық етеді. Онан айырылу — өмірдегі ең үлкен қайгы тіпті өмірдің мәнін де жогалтып жібереді.
Бұл функцияның екінші қыры тұлғаның эмоционалдық тонусы, оның өзін-өзі жақсы сезінуі немесе біз бақыт деп атап жүрген қүндылықтық ең алдымен тұлғааралық қатынастардың жағдайына тәуелді екендігімен сипатталады.
Еңбек өрекеті, адамдардың, өсіресе, шағын өлеуметтік топ- тардағы (мысалы, отбасындағы) күнделікті жүріс-түрысы, ең алдымен түлғааралық қатынастармен мотивацияланады (қала- нады). Бүл көсіптік мектепте де айқын көрінеді. Зерттеулер көрсеткендей, педагогикалық қызметтің сапасына өсер ететін сыртқы мотивтердің (ниеттердің) арасында алдыңғы екі орынға оқушылар арасындағы беделін сақтау ниеті мен өз табыстары- на өріптестерінің тілектестік назарын тарту қойылса, ал қалыпсыз ынтаның арасындағы ең жағымсызы — үжымның айыпталуына түсу.
Кейінгі уақыттардағы көптеген зерттеулерде адамдармен болатын қолайсыз қатынастардың адам ағзасының барлық деңгейлерінде — соматикалық, жүйкелік-физиологиялық, пси- хикалық деңгейлерінің бөрінде едәуір дисфункциялар тудыра- тыны дәлелденген. Онымен көптеген аурулар тығыз байланыс- ты: жүрек-қан тамырлары, асқазан-ішек, жүйке-психикалық аурулар, жамбас-қозгаушы салалардағы кемшіліктер және т.б.
Адами қатынастар адамдардың өзара әрекетінің “катализа- торлары” түрінде көрінеді. Өзара өрекеттің типтері (үстемдік, бөсекелестік жөне одақтастық) қатысушыларда карым-қатынас- тың спецификалық мотивациясын қалыптастыратын түлгаара- лық қатынастардың белгілі бір типіне негізделеді.
Адамдарға ықпал етумен байланысты қызметтің көптеген түрлерінде (басқаруда, жарнамада, насихатта, медицинада жөне т. б.) оған қатысушылардың арасындагы психологиялық байла- ныстың үлкен мөнге ие болатыны белгілі. Психологиялық бай- ланыс — бүл адамнан адамға берілетін психологиялық ақпарат- тың — ойлардың, сезімдердің, көзқарастың, еріктердің жөне өзгелерінің мүмкіндігін анықтайтын адамдар арасындагы руха- ни байланыс. Бүл — психологиялық ықпалдың энергаясын ба- сқа түлғаға өткізетін өткізгіш. Байланыстың негізіне сенімге ерекше рөл тиесілі болатын түлғааралық қатынастар жатады. Сенім — бүл соның арқасында өзге түлганың сөздері, багалауы мен іс-әрекеті ешқандай объективті дөлелдемесіз дүрыс, ақиқат деп қабылданатын эмоционалдық багалаушы қатынас.
Сенімге кірген түлғалардың қателіктері мен кемшіліктері әдетте ескерілмейді және болмашы нөрсе болып көрінеді, және керісінше сенімнің жоғалған жағдайында адамның барлық сөздері мен іс-әрекеттері күмөн тудырып отырады. Оның ойлары — терең емес, таяз, қайырымдылығы астыртын мәнге ие, шы- найы емес болып көрінеді; ақыл-кеңестері жеңілтек және компетентті емес сияқты болады. Оның өрекеттерін жағымсыз мәнде, олардың бағасын түсіруде кез келген сылтау қолданады. Бүл ортақ іспен айналысуының мүмкін еместігіне, қақтығыстарға әкеледі. Сондықтан сенім тудырмайтын жетекшілер мұғалімдерге тиімді ықпал етуге және олармен бірге қызмет етуге қабілетеіз болады.Үжымдагы эмоционалдық бағалаушы қатынастар — тұлғаның моральдық қалыптасуының маңызды факторы. Қолдау көрсету және айыптау, мадақтау мен жаман- дау, таңдану мен ескермеу, ирония (төлкек) мен мысқыл, В: сүйіспеншілік пен жек көрушілік, талап қоюшылық — барлық бұл жағдайлар үжым мүшелерінің әрекеттері мен қылықтары- на, олардың сезімдері мен өзін-өзі бағалауына ықпал етеді. I Адамның өзінің абыройлы іс деп есептеп мақтанатыны, оның неден ұялып қысылатыны — мұның бөрі ең ақырында өзге адамдардың, ұжымның қоғамдық пікірінің қандай өрекеттері мен қылықтарын, қандай қасиеттерін қолдауымен немесе ай- ыптауымен анықталады.
Автор публикации
