28 января, 2018 18:42
Теориялық білім берумен қатар өзіндік тура бағыттағы бағ- дар ретінде төжірибелік оқытудың да білім беру саласында алатын өзіндік орны бар. Төжірибелік білім берудің кең көлемдегі педагогикалық қызметі (функциясы) адамның өзін қоршаған орта объектілерімен қарым-қатынастарының төжірибелік қасиеттері мен қабілеттерін қалыптастыра білуімен сипатталады. Кәсіптік педагогикалық дайындық түрғысынан алып қарас- тырғанда төжірибелік оқудың пөні — кәсіптік қызметтің қыр- сырларын оның өзіндік логика аймағында игеру болып санала- ды. Басқаша айтқанда, белгілі бір мамандықты ойдағыдай иге- ре білу үшін тек қана көсіптік білімдерді (техниканы, технологияны, экономика мен өндірісті үйымдастыруды және т.б. білу) оқу жеткіліксіз, сондықтан да бүған қосымша көсіптік қызметті жан-жақты игеру барысында алатын мамандығына сай мол төжірибе де жинақтай білу керек. Мүндай дәрежеге мамандық- ты тек қана теориялық жолмен оқып жетуте өсте болмайды, өйткені сан-салалы көсіптік төжірибені игерудің өзі, шын мөнісінде, сол көсіптік қызмет барысында ғана жүзеге асыры- лады. Міне, сондықтан да кез келген мамандық иесін дайын- дау процесінде теориялық пөндермен қатар төжірибелік білім беруге ерекше мән беріліп отырады.
Сонымен, адамның шындық объектілерімен қарым-қатынас жасай білу қабілеті төжірибелік білім берудің ең басты жемістерінің бірінен саналады. Адамның бойындағы мүндай шеберліктің қалыптасу деңгейі өртүрлі болып келеді. Осы се- бепке байланысты айтылған, төжірибе жүзінде екі үғым (іскерлік пен дағды-төжірибе) кеңінен қолданылады жөне олардың өзіндік мөн-мағыналары да одан өрі айқындала түседі. Мысалы, іскерлік дегеніміз, ол — адамның өзіне тапсырылған жүмысты өрі уақытын- да, өрі сапалы орындап шығуы болатын болса, ал дағды дегеніміз — берілген тапсырманы адамның автоматтық деңгейге дейін жеткізе білу қабілеті.
Төжірибелік жөне теориялық оқу — білім берудің жекеше өзіндік тура жолдары болып саналғандықтарымен де, олардың арасында қалыптасқан сан-салалы байланыстар білім беру жүйесінің заңдылықтарына айналған. Олардың өрқайсысының дамуында өзіндік ішкі логика өрекет етеді және сонымен бірге олар қалыптасқан жағдайларға байланысты өзара түйісу айма- ғын қүрайтындықтан, тығыз қарым-қатынастар мен төуелділік жағдайында өмір сүреді. Өз кезегінде зертханалық-төжірибелік сабақтар (ЗТС) (11-кестені) жалпы жөне арнайы білім берудің тура жолдарының түйісуіне де, одан қалды политехникалық білім беру саласының тек қана өзіне тән бағыт-бағдарын айқ- ындауға да себепкер бола алады. (3-кестені караңыз).
- кесте. Теориялық және практикалық оқытудың
арақатынастары
Басқа жағынан алғанда, теориялық және төжірибелік білім берудің ара қатынастарын қарастыра отырып, мүндай бөліністің белгілі жағдайларға байланысты шартты сипат алатындығын ескерте кеткен жөн болар. Өйткені кез келген теориялық білім, сөзсіз, іскерліктің элементін өз бойына сіңіре білуімен қатар, взінің тәжірибелік жағын немесе өзіндік бағыт-бағдарын үнемі айқындап отыруға мүдделі болады жөне осы әрекетінің арқа- сында іскерліктің (оның бастапқы хабарламалық сатысын) қалып- тасуына айтарлықтай ықпал жасайды. Немесе, керісінше — кез келген іскерлік білімсіз өмір сүре алмайды (мысалға, қызмет алгоритмі білімінсіз) және олар өзіндік теориялық компонент- терге ие болады. Сондықтан да, ЗТС-тың даму жолдарын қара- стыра отырып, оның шын мөнісінде де теориялық оқу курста- рының тәжірибелік бөлімі (жағы) болып саналатындығын жөне ЗТС-тың өз басының зертханалық-тәжірибелік сабақтармен қатар зертханалық, өрі тәжірибелік сабақтардың белгілерін де өз бой- ына сіңіретіндігін ерекше атап өтуіміз керек (12-кесте)
- кесте. Зертханалық, зертханалық-тәжірибелік және
практикалық сабақтардың арақатынастары
Төжірибелік білім беру де, дәл теориялық білім беру сияқты оқушылардың оқу-төжірибелік қызметінің біртіндеп даму саты- лары комплексін қамти отырып, өзінің жан-жақтылығымен ерекшеленетін күрделі жүйені қүрайды. Олай дейтініміз, бүл жүйе өзінің мазмүндылығымен ерекшеленеді, өйткені бүл ара- дағы өңгіме тәжірибелік дайындықты қамтамасыз ететін, яғни іскерлік пен төжірибені қалыптастыруга тікелей әсерін тигізетін ең қажетті өдістер мен формаларды таңдап алуда болып отыр.
Кәсіптік білім берудің бөлінбес қүрамдас бөлігі болып есептелетін тәжірибелік білім беру өзінің педагогикалық функ- циясын орындау барысында жетілген мамандар бүл арадағы ең басты педагогикалық қызметі (функциясы) — оқушыларды кәсіптік қызметті тікелей жүзеге асыра білуге жан-жақты дай- ындау болып табылады. Ол міндеттерді былайша сипаттауга болады: көсіптік іскерлік пен дағдыны (төжірибені) қалыптас- тыру, алган білімді одан өрі тереңдету, қажетті көсіптік қаси- еттерге тәрбиелеу, қогамдық пайдалы жүмыстарға тарту, көсіптік жүмысты орындай білуге дайындау. Шын мөнісінде, осы атап өтілгендердің барлығы да төжірибелік білім берудің барлық сатыларына да төн болып келеді. Алайда олар өрбір даму сатысында өзіндік ерекшеліктерге ие болады (13-кестесі)
Төжірибелік оқу жүйесі өзінің ішкі логикасы — кәсіптік шеберлік пен дағдылардың қалыптасу процесі логикасына ба- гына отырып, теориядан тәжірибеге көшуді, кәсіптік білімдер жүйесін игеруден жекелеген шеберлікті қалыптастыру мен кәсіптік қызметті түтастай меңгеруді қамтамасыз ететін дөйекті, өзара байланыстағы сатыларды педагогикалық түрғыдан қарас- тырады.
Өз кезегінде, өрбір саты тәжірибелік оқудың қүрамдас бөлігі болып саналатындықтан өзіне төн міндеттерді нақты шешуге талпыныс жасап отырады.
| Білім беру функциясының өтпелі
кұрамдастары |
Практикалық оқытудың сабақтас сатыларына қатысты білім беру функциялары көрінісінің ерекшеліктері | |||
| ЛПЗ | Оқу
практикасы |
Өндірістік практика | ||
| Техноло-
гиялық |
Диплом
алдындағы (стажерлық) |
|||
| Көсіптік дағдылар мен шеберліктерді қалыптастыру | Зерттелетін қүбылыстарды, заттардың қасиеттерін жөне т.б. қадағалау жөне талдау, техникамен жүмыс жасаудың бастапқы төсілдерін қалыптастыру | Жүмысшы көсіпті практика- лық игеру | Өндірістік
жағдайларда жүмыс көсіптері бойынша дағдылар мен шеберліктер- ді бекіту |
Мамандық бойынша жүмыстың дағдылары мен шеберліктерін қалыптастыру |
| Білімдерді бекіту жөне тереңдету | Теориялық
курстар бағдарлама- ларының шеңберінде |
Сөйкес
оқу пөндерін үйрену барысында алынған- дарды |
Арнайы
пөндерді үйрену барысында алынған- дарды |
Алдыңғы
оқыту процесінде алынған білімдерді қорыту жөне жетілдіру |
| Қабілетті дамыту мен көсіптік маңызды қасиеттерді төрбиелеу | Дамыту мен тәрбиелеудің ерекшелігі (спецификасы) практикалық оқытуды жүзеге асырудың үйымдастырушылық-педагогикалық жағдайларының, атқарылатын жүмыстың мазмүнымен сипатына қарай анықталады | |||
| Қоғамдық пайдалы еңбекке баулу | Егер бүл басқа мін- детке сай келетіндей оқу проце- сінің логи- касын сақ- таганда мүмкін болса | Нақты
өндіріс жағдайында қоғамдық пайдалы еңбекке қатысу |
Үйренуші (стажер немесе ақы төленетін қызметкер) ретінде қоғамдық пайдалы еңбекке қатысу | |
| Вітіруші білік- тілік (квали- фикациялық) жұмысты (дип- ломдық жоба) орындауға дайындық | Оқу
практика- сына дайындық |
Өндірістік
техноло- гиялық практикаға дайындық |
Өндірістік
диплом алдындағы практикаға дайындық |
Дипломдық
жобаны орындауға дайындық |
- кесте. Практикалың оқыту мен оның сабақтас
сатыларының білім беру функцияларының өтпелі
қүрамдастарының арақатынасы
Жоғарыда біз зертханалық төжірибелік сабақтардың (ЗТС) ! теориялық оқу курстарының төжірибелік жағын қамтитындьь ғын атап өткен болатынбыз. Зертханалық сабақтар барысында зерттелетін құбылыстар мен заңдылықтардың, түрлі заттардың қасиеттерін жөне т.б бақылау мен талдау жасауға бағытталғаң зертханалық төжірибелер жасалынса, ал төжірибелік сабақтар. да — оқушылардың бойында техниканы пайдаланудың, есепте- су операцияларының жөне т.б кейбір тәсілдерін қолдана білудіқ ең алғашқы дағдылары қалыптастырылады. ЗТС-тарда теория- лық сабақтарда алынған білім төжірибе жүзінде бекітіледі. ЗТС-ты білім беру жүйесінің басты элементтерінің бірі ретінде сипаттай отырып, олардың теориялық оқудан төжірибелік оқуға қарай жасалатын алғашқы қадам екендігін жөне олардың өз араларын тығыз байланыстыра отырып, оқу жүйесіне кажетті сабақтастықты қамтамасыз ететіндігін ерекше атап өткіміз келеді.
Оқу төжірибесі — ЗТС-тан кейінгі теориялық оқудан кейін тәжірибелік қызметке көшудің басты бір кезеңі болып табыла- ды. Оның жоғары оқу орындарындағы тәжірибелік оқудың басқа да түрлерімен салыстырғандағы ең басты ерекшелігін айқындайтын міндеттерді былайша сипаттауга болады:
- Жүмысшы мамандығын төжірибелік түрғыдан игеру — ең басты мақсаттардың бірі болып табылады.
- Мамандардың шеберліктері мен дағдыларын қалыптасты- рудың жүйелі түрде жүзеге асырыла бастауы.
- Оқушыларды өндірістік тәжірибеден өткізуге дайындау.
- Қоғамдық пайдалы жүмыстарға қатынасу.
- Оқушылардың теориялық курстарда алған білімдерін одан әрі тереңдету.
Өндірістік технологиялық практика нақты өндірістік жағ- дайлармен тығыз байланыста өткізіледі (осы орайда, өндірістік технологиялық практиканы кей жағдайларда өндіріске жақын- датылған жағдайларда да (оқу шеберханаларында, полигондар- да жөне т.б) өткізіле беретіндігін атап өткен жөн. Сонымен практиканттар өндіріс процесіне тікелей қатысып қана қоймай, өндірістің штаттық қүрылымында нақты жүмыс орнына да ие бола алады. Қалыптасқан бүл жағдай төмендегі міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:
- өндіріс жағдайында жүмысшы мамандығы саласындағы іскерлік пен қабілеттілікті дамыту және жүмысшыларды қоғам- дық пайдалы жүмыстарға барынша тарту;
- тікелей өндіріс орындарында жүмысшыларды өндірісті үйымдастыру тәсілдерімен, технологиялық процестермен, эко- номика мен басқару жолдарымен таныстыру;
- оқушыларды өндіріс саласында туындайтын түрлі жағ- дайларды шеше білуге дайындау жөне олардың өздерінің ма- мандығын терең игере білулеріне қолайлы жағдайлар туғызу;
- арнайы пөндерді оқу кезінде алынған білімді одан өрі тереңдету;
- тәжірибелік оқудың шешуші кезеңі тікелей өндіріс ор- ьінда жүргізілетін диплом қорғау алдында өткізілетін практи- а болып есептелінеді. Мүнда практиканттар, стажерлер (сы-
наК мерзімінен өтушілер) ретінде мамандардың жүмыс орында- пьінда сыннан өтеді (өздерінің дайындықтарының саласы бой- ьініна). Олардың мамандықтарына сай (тәжірибелік дайындыққа қосатын ерекше үлестері) міндеттері төмендегідей болып келеді:
- дайындықтың дөрежесі мен саласына сай келетін маман- дыК бойынша атқарылатын жүмысқа қажетті іскерлік пен дағ- дыларды (тәжірибені) қалыптастыру;
- оқу процесінде қол жеткізілетін іскерлік пен дағдыларды корытындылау жөне оларды одан өрі жетілдіру;
- диплом жүмысын жобалауға өзірлік жасау.
Автор публикации
