14 февраля, 2018 18:17
Өдістемелік қызмет, әдістемелік шығармашылық педагогтің ойлауын анықтайды. Ол “өмір сүретін” педагогтің өдістемелік ойлауы оқу материалының сабақта дайындай отырып, көптеген қатынастарда өзіндік ерекшелігін сақтайды. Өдістемелік ойлау- дың өзіндік ерекшелігі оқу-танымдық қызметті конструкция- лауға бағытталған қүралдарда, техникалық білімнің мазмүнын көрнекілікпен үсыну қүралдарын іріктеуде аңғарылады. Көсіптік мектептің педагогы графикалық техникалық ақпаратты оқи білуге міндетті, бірақ ол сондай-ақ конструктордың, өнертапқ- ыштың, инженердің, ой еңбегінің нөтижесі ретіндегі техника- лық идеяның мөнін оқушылардың қабылдауына сай келетін түсінігінің айқын, ықшам және үғымды формаларын табу тиіс.
Арнайы таңдап алынған техникалық білімді көрнекілікпен үсыну мәселесі ерекше тілді — өдістемелік қызмет тілін туды- рады. Кешегі күнге дейін педагогтің сөзі оқытудың әмбебап қүралы деп есептеліп келді. Алайда оқыту процесінде техника- лық идеяны сөзбен сипаттау өзінің көмескілігі мен шүбалаңк- ылығын аңғартады. Сөздің көрнекілігі болмайды, сондықтан педагог түсіндіру барысында конструкцияның барлық элементтерін бір мезгілде қамти алмайды және қүрылғы әрекетінің физика- лық принципін толық ашып бере алмайды. Оқытудағы осы жөне өзге де себептердің өсерінен оқу ақпаратын редакциялау мен техникалық идеяның мәнін берудің өр түрлі көрнекілік формаларын қолданады.
Техникалық пәндерді үйрену барысында сызбалар, кесте- лер, диаграммалар, графикалар барынша кең қолданылады. Техникалық білімді көрнекілікпен үсынудың осы түрлерінің оқытушылық маңызын қарастырайық.
Техникалық ойды көрнекі бейнелеудің қүралы ретінде сыз- баны (чертежді) таңдай отырып, оқытушы сызбаның дидакти- калық функцияларына назар аударады. Оқытуда сызба бейнеленетін объектің декомпозициясын іске асырады. Қандай да бір жөне тек сол техникалық объекті біржақты бейнелей отырып, ол (сызба) жаңа білім қалыптастырудың белгілі бір кезеңдерінде зерттеу объекті туралы техникалық ақпараттың өр түрлі кесінділерін береді. Осының арқасында техникалық объект геометриялық қүрылыстардың көмегімен конструкция- ланған, салыстырмалы түрде дербес заттардың қатары түрінде беріле алады. Сызбаның көмегімен физикалық күштердің өзара әсерінің механизмінің пайымдауы жүзеге асырылады және бүл бөлшектердің формаларын есептеудің негізі бола алады. Сон- дықтан сызбаның оқытушылық немесе үйретушілік рөлі маши- налардың, тораптар мен механизмдердің тек сыртқы формала- рын көрнекі бейнелеуден ғана көрінбейді. Мысалы, жиналмалы сызбаларға негізгі элементтердің, тораптардың, механизмдердің арасындағы арақатынастар айқындалғандықтан практикалық әрекеттің орындалу схемасы да бейнеленеді.
Электротехника мен арнаулы технологияны оқып үйрену барысындағы ең көп таралған көрнекі қүралдарға әр алуан схемаларды жатқызуға болады. Өздерінің негізгі қолданыста- рына орай олар мынадай типтерге бөлінеді: блок-схемалар (фун- кционалды), принципиалды жөне монтаждық. Өрбір схема тех- никалық практиканы үйренуде белгілі бір функцияны атқара- ды. Мысалы, тіреу конспектілеріне блок-схемаларды енгізу тех- никалық жүйенің элементтерінің күрамын (бөліктер, негізгі тораптар, блоктар), сондай-ақ негізгі бөліктердің арасындағы өзара байланысты, өзара әсерді көрсетуге мүмкіндік береді. Әрбір торапты немесе техникалық жүйенің блогын, қүрылғы- ны, блок-схемаларды қысқаша атауы бар тікбүрыш немесе шеңбер түрінде бейнелейді. Мысалы, “Трансформатор қызметінің қүрыл- ғысы мен принципі” тақырыбындағы тіреу конспектіне электр энергиясының арақашықтыққа тасымалдануының блок-схема- сын енгізген дүрыс (46-кесте).
Трансформатор деп бір жиіліктегі бір кернеудің ауыспалы тогының энергиясын сол жиіліктегі өзге кернеудің ауыспалы тогының энергиясына өзгерісін жүзеге асыратын электромагнитті аппаратты атайды.
Электр энергиясын қашықтыққа тасымалдаудың
блок-схемасы
- кесте. Электр энергиясының арақашықтыққа
тасымалдануының блок-схемасы
Оқыту ақпараты мазмұнын берудің және таңдаудың құралы ретінде блок-схеманы іріктей отырып, оқытушы прибордың негізгі функционалды бөліктерін, олардың қолданысын және олардың арасындағы өзара байланыстарды айқындайды. Объектілердің бұл сипаттамалары көбіне оқушыларда техника- лық ұғымдармен түсініктер қалыптастырудың бастапқы кезеңінде оларды қүрылғының жұмыс принципімен бірге таныстыру үшін жиі пайдаланады.
Алайда блок-схема бойынша трансформатордың конструк- циясы мен өрекет ету принципін үйрену мүмкін емес. Бұл үшін құрылғының принципиалды схемаларын пайдалану қажет. Техникалық ұғымдарды қалыптастыру процесінде принципиал- ды схемаларды пайдалану мыналарға жағдай жасайды:
- электротехникалық құрылғының элементтік базасын қарастыруға;
- элементтердің арасындағы қосылыс түрлерін анықтауға;
- қарастырылып отырған қүрылғының кіріс, шығыс параметрлерін бекітуте;
- техникалық объект қызметінің принципін қарастыруға.
Көрнекілік қүрал ретінде қолданылатын құрылғының прин-
ципиалды схемасы элементтердің шартты белгілерін мазмұн- дауы тиіс және бүл жағдайда ГОСТ-тың талаптары сақталуы қажет. Көрсетілген талаптарды трансформатордың принципиал- ды схемасының мысалымен қортындылайық (47-кесте).
Техникада жасақталған көрнекілік қүралдардың келесі түрі электротехниканы оқытудың өдістемелерінде кеңінен қолданы- латын диаграммалар болып табылады. Электр тізбектерінің параметрлер арасындағы күрделі функционалды бағынышты- лықтарды потенциалды, уақыттық жөне векторлық диаграмма- лар арқылы қарастырмай түсіндіру мүмкін емес.
Диаграммаларды қүрастырудың негізіне сол арқылы электр тізбегінің қандайда бір параметрі айқындалатын өлшеу әдісі жатады. Сигналдардың параметрлерінің мөлшерлік қырын бей- нелей отырып, диаграмма оларды өзара салыстыруға, заңды- лықтарды айқындауга жөне түжырымдар жасауга мүмкіндік береді. Уақыттық жөне векторлық диаграммалар электротехни- калық қүрылгылардағы қүбылыстар мен процестердің мөнінің түтас түсінігінің формалары болып табылады. Тілдік құралдар- дың бүл түрлері бірін-бірі толықтырады. Векторлық диаграмма қарастырылып отырған параметрлердің өрекетінің маңызы ту- ралы, кернеу мен ток сигналдарының тербелістерінің арасын- дағы фазалардың ығысуы мен ауытқушылықтарының бастапқы бүрышы туралы жөне т.б. ақпараттарды сүрыптаудың форма- сын білдіреді. Уақыттық диаграмма уақыт ағымындагы сигнал- дың сәттік мәнінің өзгерісін білдіреді. Екеуі де бір физикалық процесті бейнелей отырып, уақыттық және векторлық диаграм- малар тек бір гана параметрдің өртүрлі мәндері туралы ақпарат береді. Сондықтан “Электр тізбектері” тақырыбы бойынша оқу ақпаратын түтастай көрнекілікпен үсыну үшін оқытуда уақыт- тық және векторлық диаграммалар бірге қосылып көрсетіледі.
Техникада жасақталған көрнекілік қүралдардың келесі түрі электротехниканы оқытудың әдістемелерінде кеңінен қолданы- латын диаграммалар болып табылады. Электр тізбектерінің параметрлер арасындагы күрделі функционалды бағынышты- лықтарды потенциалды, уақыттық жөне векторлық диаграмма- лар арқылы қарастырмай түсіндіру мүмкін емес.
Диаграммаларды қүрастырудың негізіне сол арқылы электр тізбегінің қандайда бір параметрі айқындалатын өлшеу өдісі жатады. Сигналдардың параметрлерінің мөлшерлік қырын бей- нелей отырып, диаграмма оларды өзара салыстыруға, занды- лықтарды айқындауға жөне түжырымдар жасауға мүмкіндік береді. Уақыттық жөне векторлық диаграммалар электротехни- калық қүрылгылардагы қүбылыстар мен процестердің мәнінің тұтас түсінігінің формалары болып табылады. Тілдік қүралдар- Дың бүл түрлері бірін-бірі толықтырады. Векторлық диаграмма қарастырылып отырған параметрлердің әрекетінің маңызы ту- ралы, кернеу мен ток сигналдарының тербелістерінің арасын- дагы фазалардың ыгысуы мен ауытқушылықтарының бастапқы бүрышы туралы жөне т.б. ақпараттарды сүрыптаудың форма- сын білдіреді. Уақыттық диаграмма уақыт ағымындағы сигнал- Дың сәттік мөнінің өзгерісін білдіреді. Екеуі де бір физикалық процесті бейнелей отырып, уақыттық және векторлық диаграм- малар тек бір ғана параметрдің өр түрлі мөндері туралы ақпа- рат береді. Сондықтан “Электр тізбектері” тақырыбы бойынша оқу ақпаратын түтастай көрнекілікпен үсыну үшін оқытуда уақыттық жөне векторлық диаграммалар бірге қосылып көрсетіледі.
Автор публикации
