22 февраля, 2018 17:47
Кеңестік және қазіргі заманғы қазақстандық оқыту өдістемелерінде әдістемелік редукция дербес әдістемелік төсіл ретінде негізделген жоқ. Сонымен бір мезгілде оқытудағы игерілімділік принципі кез келген қазіргі заманғы оқу пәні үшін де, мамандар даярлаудың кез келген формасы үшін де өзекті болып табылады. Жоғарыда айтылғандай, талдаудың өр алуан түрлерінде сабақтағы жаңа білімдерді игерудің қиыншы- лықтарын анықтауға байланысты, үғымдарға байланысты жөне т.б. операцияларға басты көңіл аударылады. Әдістемелік редук- ция — бүл оқушылардың түсіну деңгейіне сөйкес ғылыми саладағы абстрактылық, теориялық қағидалардың трансформа- циялануы. Демек, әдістемелік редукцияның мақсаты қайта оқытылатын оқу материалының мазмүнын оқушылардың түсінігіне лайықты етіп, қарапайым жөне игерілімді формаға өзгерту болып табылады.
Кәсіптік оқыту өдістемесінде әдістемелік редукцияның төмендегідей төсілдерін бөліп қарастырады:
- оқу материалының лингвистикалық трансформациясы;
- қүрастырылудың вербалдылығы мен метаформалығы;
- оқу материалы мазмүнының маңызды емес қырларының элиминациясы;
- мнемотехника;
- техникалық үғымдарды операциялық анықтау;
- техникалық үғымдарды остенсивті анықтау жөне т.б.
Лингвистикалық трансформация. Оқу материалының линг-
вистикалық трансформациясы — бүл сөздердің, қосынды сөздердің немесе сөйлемдердің берілген конструкциясын оқушылардың түсінуіне жақындатып өзгерту.
Вербалдылық. Вербалдылық ақпаратты репрезентациялау- дың белгілік-рөміздік, вербалды емес формаларын ауызша, өңгімелік формамен алмастыруды білдіреді. Мысалы, демонст- рациялық төжірибелерді бақылау барысында оқушылардың ла- бораториялық жүмыстарды өз бетімен орындау барысында олар сөйкес ауызша нүсқауларсыз, түсіндірмелерсіз зерттеулер жүргізе алмайды. Өзге де мысалдарды келтірейік. Математикалық тең- деу бойынша — электр двигателі жұмысының төсілдерін, алмас- тыру схемасы немесе сурет бойынша электрлік немесе механика- лық жүйелердің процестерін көз алдына келтіру қиын. Оқыту- шы демонстрациялық төжірибелерді жүргізуді ауызша формада жүргізеді, математикалық формулалар мен ондағы үсынылған параметрлердің бағыныштылығын талдайды жөне т.б.
Метафоралық (метафора). Оқу материалының трансформа- циясындағы бүл тәсіл жаңа білімдерді беру мен игерудің жөне “дүние мен заттар өлемін жаңаша көрудің” қүралы ретінде көріне алады. Метафора мөні жағынан тану, ассоциациялау сияқты түсінудің механизміне жақын. Оқушылар метафоралар- ды тура мағынасында қабылдамауы үшін оқытушы оларды саналы түрде іріктеу керек.
Мнемотехника. Мнемотехника кеңінен танымал тәсіл жөне оны XX ғасырдың басында кеңінен қолданды. Мнемотехника- ны қолданудың мақсаты — жасанды ассоциациялар қүру жо- лымен мазмүнды түсінуді жөне есте сақтауды оңайлату.
Операциялық анықтамалар. Операциялық анықтамалар оқу танымының объектілерімен қоса әрекеттің операциялық қүра- мын көрсету арқылы термин мен үғым арасындағы біржақты сөйкестікті бекітуге мүмкіндік береді.
Мысалы, электр тізбектерін зерттеу әдістемесінде токтың күшін ток өлшеуішпен өлшенетін (қарапайым жағдайда — ам- перметрмен) физикалық шама ретінде операциялық түрғыда анықтайды. К.К.Гомоюнов айтып өткендей, “операциялық анық- тама толық болмағанымен, ол белгілі бір затпен практикалық өрекет етуге мүмкіндік береді”.
Остенсивті анықтау. Остенсивті анықтаудың негізін физик- экспериментатор П.У.Бриджмен қалады: “Остенсивті анықта- малар белгілер (сөздер және қосынды сөздер) мен объектілер арасындағы сөйкестікті бекітудің төсілін білдіреді, соның нөтижесінде белгі оқушы үшін мағынаға айналады” /5, 856./. Остенсивті анықтамалар техникалық жүйелердің объектілерінің белгілерін қорыту үшін жөне т.б. жағдайларда техникалық пәндерді зерттеу барысында қолданылады. Техниканы зерттеу барысында пөннің өзінің емес, ауызша түсіндірмелермен жүргізілетін оның схемаларының, сызбаларының, суреттерінің, демонстрациясымен түзілетін жартылай остенсивті анықтама- лары пайдаланылады. Бүл — оқушылар үшін белгісіз сөздің мағынасын түсінікті ететін ең кеңінен таралған және тиімді төсілдерінің бірі. Мүның болашақ көсіби қызметі заттық прак- тикалық әрекеттермен, техникалық практиканың объектілерімен байланысты болып келетін көсіптік-техникалық мектептердің оқушыларын оқытуда ерекше маңызды екендігін ескеру қажетті. Осылайша, оқу материалының өдістемелік редукциясы оқыты- латын нәрсенің ақиқаттылығын, объективтілігін жөне ғылыми- лығын бүзбауы тиіс. Оқу материалын үсыну мен редукциялау- дың тәсілдері оқушылардың үғыну және есте сақтау қабілеттерін ескере отырып, іріктелуі керек.
Автор публикации
