3 марта, 2018 18:12
Тіл мен сөйлеу жөнінде лингвистердің пікірлері. Сөііпеу процесіпің оііга ‘іапіысы. Тілдік амалдар. Тіл мен сөйлесім ярекетінің ортақ жуііенің екі буіиін ЧУрамы екендігі.
Лекіиііі максаты: Тіл мен сөйлесімнің ара катысы туралы, сөйлесімні тіл сиякты курделі элеуметтік кұбылыс екендігі жайлы мағлұмат беру
Лекцпи мэгіііі (кыскаша):
Лингвистикада сөйлесім мен тілді бірікітіріп, кос процесс деп санага көзкарастар бар. Сөйлесім мен тіл екі бөлек кұбылыс емес, олар бір процесті екі жагы.
Тіл сиякты сөйлесім де элеуметтік кұбылыс. Өйткені сөйлесімді жеке бі| адам жүзеге асыра алмайды, ол бірнеше адамдардың тілдік түсіністігі аркыль жүзеге асады. Сөйлесім адамдарды біріктіреді, оларды өзара байланыск; түсіреді. Мүндай байланыс коғамның кұрылысына әсер етеді. Тіл мен сөйле\ туралы ерекше концепция -Фердинанд де Соссюр тұжырымы. Ол тілы калыпты, сипаттамалы күбылыс ретінде тани келіп, оны дыбыстык материяны; түтас жүйесі түрінде карастыру керек деп санайды.
Фердинанд де Соссюрдің пікірінше, тіл — дыбыстык материяны; жиынтығы, форма, қарым-катынас кұралы; ал сөйлеу — дыбыстың өзі дыбысталу. Яғни тіл — барлык дыбыстык таңбалардың жиынтығы болса сөйлесім — дыбысталудың жиынтыгы.
Фердинанд де Соссюр тіл мен сөйлеуді ажырата келіп, олардын әркайсысына тэн айырмашылыктарды нактылап көрсетеді.
Автордың айтуынша:
- Тіл әлеуметтік, ал сөйлесім — жеке дара күбылыс.
- Тіл түракты жэне ұзак өмір сүретін процесс, ал сөйлеу түрақсыз және жиі өзгеріп отырады.
- Тіл — адамның миымен, санасымен бірге өзі калыптасатын процесс, ал
сөйлеу — эркімнің өзі дамытып отыратын процесс.
- Тіл адамның карым-катынасында бәріне ортак, ал сөйлеуде автордын
өз колтанбасы болады.
- Тіл — психикалык күбылыс, ал сөйлеу — психофизикалык кұбылыс.
Осы тәрізді бірнеше өзгешеліктерін ажырата келіп, Фердинандде Соссюр
сөйлеу де, тіл де өз алдына күрделі кұбылыстар. Сондықтан екеуін лингвистикада екі гылым: тіл лингвистикасы — тіл кұбылысын; сөйлесім лингвнстикасы -сөйлесім кұбылысын зерттеу керек дейді.
Жалпы И.С.Торопцев, Т.П.Ломтев, Ю.В. Фоменко, Б.В.Беляеев жэне т.б. галымдардың сөйлеу туралы эр түрлі көзкарастары болды Жалпы тіл мен сөйлесімге катысты орыс тілінің энциклопедиясындағы осы үғымдарға берілген аныктамалармен ұштасады.
Қазак совет энциклопедиясында сөйлеуге төмендегідей түсініктеме берген. «Сөйлеу — адамның тіл амалдарын пайдалану аркылы пікір, ой білдіру әрекеті. Сөйлеу — анатомиялык мүшелердің катысуымен іске асканымен. негізінен, кісінін психикалық кабілетіне, коғамдык тэжірибесіне сүйенеді.
Тілдік амалдар — сөз тудыру, сөз тіркестерін, сөйлем қүрау ережелері — көпшілікке ортак, объективті категориялар. Осы сипаты аркылы тіл жүрттын бэріне бірдей түсінікті катынас кұралы ретінде кызмет етеді.
Тілдік катынаска байланысты болатын тіл, ойлау, сөйлесім құбылыстарының бэрі де гылыми тұргыдан толык шешімін тауыгі, бірізге түсе коймаган, арнайы зерттеуді кажет ететін мэселелер.
Тіл мен сөйлесім бір-бірімен байланысты, бірак екі бөлек кұбылыс бола келіп, екеуі де:
а) эрі когамдык-әлеуметтік;
ә) эрі жекелік, дербестік мәні бар;
б) эрі катысымдық кұбылыстар.
Автор публикации
