25 апреля, 2018 11:04
“Үйірлі мүше” деген термин қазақ тіл білімінде де, түркі тіл білімінде де таңсық емес. Үйірлі мүше жайлы өз көзкарасын білдіріп, құнды пікір айткан —
С.Жиенбаев. Алайда С.Жиенбаев оларды құрмалас сөйлем компоненті ретінде таниды. Қ.Шаукенов те “Үйірлі мүшелер, оларды окыту методикасы” деген еңбегінде үйірлі мүше туралы былай дейді: “Мұндай мүше өзара субъект- предикаттык ыңгайда келеді. Тіпті оның құрамында бұлардан да баска сөздердің болуы мүмкін (66 ,4).
Ал С.Аманжолов, М.Балакаев, Т.Қордабаевтар сөйлем мүшесі деп таниды. С.Исаев: «Сөйлемде күрделі мүше тэрізді бір сөзге катысты болып, бір сұраққа жауап беретін, бірак өз ішінде сөйлемдік қасиеті бар сөздердің синтаксистік тобы үйірлі мүше деп аталады”,-деп ( 29,136) накты, дұрыс анықтамасын береді.
Жалпы үйірлі мүше жасауда жиі колданылатын катар тұрған, бір мағынага ие сөздер тізбегінің өзара субъект-предикаттык ыңгайда жұмсалуы болса, екінші ерекшелігі үйірлі синтаксистік топ кұрамында барлык сөз таптары кездеседі. Тіліміздегі әр сөйлем үйірлі болып колданыла береді.
Үйірлі бастауыш. Үйден жүгіре шыққандар біраз уакыттан кейін колдарын бұлғап, қалып койды.
Үйірлі баяндауыш.
Үйірлі анықтауыш. Орамалын бұлгап келе жатқан кыз бірдеңеге шалынысып, құлап түсті.
Үйірлі толықтауыш. Біз Жәкемдердің келуін канша күн тостык десеңізші.
Үйірлі пысықтауыш. Түс ауа бергенде аудан орталыгынан шыккан каралы шеру бір сәт шетінеген жок.
Автор публикации
