Өндірістік оңыту шеберлерін дайындаудың мәселелері мен келешектері

21 февраля, 2018 20:13

 

Индустриалды-педагогикалық білім орта кәсіптік білім беру жүйесінің буындарының бірі ретінде ертеден-ақ қалыптасты.

Индустриалды-педагогикалық техникумдар мен колледждер үздіксіз көсіптік білім беруге арналған педагогикалық кадрлар- ды даярлайды: өндірістік оқыту шеберлерін (ең алдымен баста- пқы көсіптік білім берудің ағартушылық мекемелері үшін, сондай-ақ кәсіптік білім берудің өзге деңгейлерінің мекемелері үшін де), әлеуметтік педагогтерді, еңбек пен сызу мүғалімдерін, дене шынықтыру мүғалімдерін және т.б. Индустриалды- педа- гогикалық техникумдар мен колледждердегі даярлық орта көсіптік білім беру мамандықтарының Классификаторына сөй- кес жөне оқытудың осы деңгейінің білім беру бағдарламалары бойынша жүргізіледі.

Өндірістік оқыту шеберлерін дайындау жалпы (толық) орта білім негізінде (базасында) жөне сәйкес кәсіптердегі жүмысшы- ларды дайындау барысында қарастырылған біліктіліктен төмен емес деңгейде іске асырылады. Осылайша индустриалды-педа- гогикалық техникумдар мен колледждер үшін қабылданатын абитуриенттердің негізгі көзі бастауыш көсіптік ағартушылық- тың білім беру мекемелері болып табылады. Жекелеген жағ- дайларда жалпы (толық) орта білім алу индустриалды-педаго- гикалық техникумның қабырғасында жүзеге асырылады. Өндірістік оқыту шеберлерін дайындаудың ең үзақ мерзімі 2 жыл 10 айды қүрайды.

Өндірістік оқыту шеберлерін дайындау үш бағыт бойынша жүргізіледі:

• Негізгі дайындық: өндірістік оқыту шебері, қосымша біліктілік — техник;
• Негізгі дайындық: техник, қосымша біліктілік — өндірістік оқыту шебері.
• Орта немесе жоғары кәсіптік білім алғаннан кейінгі өндірістік оқыту шеберлерін дайындау.

ИПК (индустриалды-педагогикалық колледж) бітіргеннен кейін маман оқушыларды көсіптік оқыту мен төрбиелеуді жүргізе отырып, кез келген типтегі көсіптік білім беру мекемелерінде жүмыс істей алады.

Жалпы ғылыми, жалпы көсіптік жөне арнайы дайындыққа сөйкес, мүндай маман үйымдар мен көсіпорындар да төмен- дегілермен байланысты жүмыстарды атқара алады:

• өндірістік бастауыш білімдерінің қызметін басқару;
• маманданудың профиліне сөйкес жабдықтар мен күрделі техникалық жүйелерді басқару жөне эксплуатациялау;
• технологиялық төртіпті бақылау жөне конструкторлық, технологиялық қүжаттамаларды даярлау жөне рөсімдеу;
• шығарылатын өнімнің сапасымен байланысты инженерлік- техникалық жөне басқарушы шешімдерді іске асыру үшін ста- тистикалық, жарнамалық жөне өзге ақпараттарды дайындау мен өңдеу.

ИПК түлегінің көсіби қызметінің негізгі түрлеріне мыналар жатады:

• көсіптік білім беру мекемелерінің білім беру бағдарлама- лары мен мамандандыруға сөйкес кәсіптік білімдер мен шеберліктерге оқыту жөне төрбиелеу;
• үнемі бірлесіп өрекет ету, қажет жағдайда ата-аналармен ағартушылық-педагогикалық жүмыс жүргізу;
• оқушылардың алуан түрлі және мазмүнды өрекеті үшін қолайлы психологиялық-педагогикалық жағдайлар жасау;
• педагогикалық шеберлікті жетілдіру мен біліктілік деңгейін арттыру мақсатында педагогикалық өзіндік жетілу;
• бастауыш еңбек үжымының жүмысын жоспарлау жөне үйымдастыру;
• тапсырмалар мен келісім-шарт міндеткерліктерінің орын- далуын қамтамасыз ету;
• дайындық профиліне сөйкес жабдықтарды эксплуатация- лау мен жөндеу, оларға техникалық қызмет көрсету;
• жаңа технологияларды енгізу;
• негізделген басқарушылық шешімдерді қолдану және олар- дың орындалуын қадағалау.

Мүның үстіне өндірістік оқыту шеберлері көсіптік қызметтің мынадай түрлеріне де бейімделе алады:

• өндірістік жоғары білікті жүмысшы;
• дайындықтың профиліне сөйкес өндірістегі бригадир, шебер, техник, аға шебер.

Бітіруші түлектің өзінің білімін сәйкес профильдегі жоғары кәсіптік білім берудің жоғары оқу орындарында жалғастыруға мүмкіндігі бар.

Мамандардың міндеттеріне қойылатын жалпы талаптар.

Жалпы мөдени білімділігі бойынша түлек мынадай талапта- рға жауап береді:

• табиғат пен қоғам дамуының жалпы заңдылықтарын біледі;
• адамның адамға, қоғамға, қоршаған ортаға деген қатына- старын анықтайтын этикалық жөне қүқықтық нормаларды біледі жөне сақтауға дайын; адамзаттың ортақтастық принциптеріне деген қүрмет, этносаралық төзімділік көрсете алады;
• қоғамдық және педагогикалық процестер мен қүбылыс- тар туралы, олардың өзара шарттылығы мен өзара байланысы туралы түтастай түсінігі бар, педагогикалық ықпал етудің мүмкіндігін түсінеді және көсіби міндеттерді шешу кезінде оптимизм мен педагогикалық сенім сезіміне ие;
• Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілін — қазақ тілін біледі, оқыту жүргізілетін тілді еркін меңгереді;
• денсаулықты қүндылық ретінде сезінеді; өмір қамының Қауіпсіздігі мен денсаулықты сақтау бойынша білімдер мен Дағдыларға ие болады.

Оқу-танымдық әрекеттің өдістерін меңгеру мен кәсіби білгірлік бойынша мынадай талаптарға жауап береді:

• өзінің болашақ көсібінің мөні мен өлеуметтік маңызын түсінеді, қалыптасқан көсіби мүдделері бар, кәсіби қызмет са- ласындағы негізгі мөселелермен таныс, өз еңбегінің нөтижесі үшін көсіби жауапкершілік сезіміне ие;
• бала қүқықтары туралы Халықаралық конвенцияны, “ҚР Білім туралы” заңын; көсіптік оқыту мен тәрбиелеу мөселелері бойынша әдістемелік кеңес қүралдары мен оқу-бағдарламалық жөне негізгі нормативтік қүжаттамаларды біледі, оқушының түлғалық қүқықтарын қорғауға қабілетті.
• шетел тілінің лексикалық минимумын меңгерген, оны үйренуді жалғастыруға жөне бөтен тілдік ортада көсіби қызметін іске асыруға қабілетті;
• техниканың дамуы мен өлеуметтік практиканың қүбыл- малылығы жағдайында жинақталған тәжірибені қайта бағалауға, өз мүмкіндіктерін талдауға қабілетті, қазіргі зама- нғы технологияларды пайдалана отырып, жаңа білімдерді ала біледі;
• оның көсіптік қызмет саласында қолданыс табатын ақпа- ратты жинау, сақтау жөне өңдеудің компьютерлік өдістерін меңгерген;
• кәсіптік функцияларды іске асыру барысында шешімдердің белгілі алгоритмдегі міндеттерін шешуге дайын;
• дайындықтың профиліне сөйкес жүмысшы көсіптердің бірінің дағдыларын игерген;
• өз еңбегін рационалды үйымдастыра алады; жалпы еңбек дағдылары мен шеберліктерін (жүмысты жоспарлау, атқарыл- ған жүмысты талдау, жүмыс орнын үйымдастыру жөне т.б.) меңгерген;
• өзінің еңбек процестері мен нөтижелерін өзіндік талдауға, көсіптік өзін жетілдіру саласындағы міндеттерді қоюға жүзеге асыруға, қүбылмалы талаптарға өзінің кәсіптік қызметінің сөйкестігін бекітуге қабілетті;
• өзінің кәсіптік қызметінің сипаты мен түрінің өзгерісіне әдістемелік және психологиялық түрғыда дайын.

Жалпы гуманитарлық жөне өлеуметтік-экономикалық пөн- дер циклі бойынша маман мыналарды біледі:

• гуманитарлық және өлеуметтік-экономикалык білімдер дамуының маңызды кезендерін;
• қазіргі заманғы жағдайларда түлға қалыптасуынын өзгешеліктерін;
• адамзат өмір қамындағы мөдениеттің маңызын, мөдениеттің формалары мен типтерін, негізгі мәдени-тарихи орталықтарды, Қазақстанның мәдени тарихын, өлемдік өркениеттегі оның ор- нын;
• шаруашылық жүргізу формаларының, меншіктің эконо- микалық және қүқықтың аспектілерін;
• ұлттық кірістің көрсеткіштерін, сондай-ақ экономикалық мемлекеттік секторы дамуының негіздерін;
• адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын;
• отандық қүқықтық жүйе мен заң шығарушылықтың негіздерін, көсіптік қызмет саласындағы құқықтық жөне әлеу- меттік-этикалық нормаларды;
• еңбек заңдылығының негіздерін, көсіптік қызметке қаты- сты нормативті жөне құқықтық құжаттарды.

Оның үстіне, маман қауымдастар мен өлеуметтік топтардың пайда болу табиғаты туралы ғылыми түсінікке ие; әлеуметтік жөне саяси процестерді жоспарлау мен басқарудың мөселелерін біледі, қоғам өміріндегі экономиканың рөлі туралы, өндірістің факторы мен мүмкіндіктері туралы біледі.

Маман мыналарға қабілетті:

• өлеуметтік қатынастардың жөне индивидуалдар мен топ- тар арасындағы өзара әрекеттердің мәнін түсінуге;
• қазіргі қоғамдардағы саяси өмірді, саяси жүйені, саяси режимдерді, мемлекеттік билік үйымдасуының принциптерін таңдауға;
• өлемнің ғылыми, философиялық жөне діни картиналары- ның негіздері туралы, адамзат білімі формаларының алуан түрлілігі, этикалық қүндылықтар туралы, олардың шығарма- шылық пен күнделікті өмірдегі маңызы туралы хабары мен біліміне;
• нарықтық қатынастардың сипаты мен түрлерін ажырата білуге;
• бизнестің үйымдастырылуын біледі, маркетинг пен ме- неджмент туралы түсінігі бар;
• шетелдік тілдердің ең болмағанда бірінің лексикалық минимумын игереді және оқытудың ауызша жөне жазбаша формаларын үйрету үшін қажет грамматикалық минимумдар- ды меңгереді;
• сөздікті пайдаланып шетел тіліндегі өдебиетті оқиды, мөтіндерді сөздікпен аударады;

Жалпы көсіби пәндер циклі бойынша маман мыналарды біледі:

• конструкторлық қүжаттаманың түрлері, сызбалар мен кестелерді рөсімдеу бойынша ЕСКД стандарттарының талапта- рын, сызбалардағы кескіндердің шарттылыгын;
• технологиялық жабдықтар туралы негізгі мәліметтерді;
• электронды техника, электрлік машиналар мен аппарат- тардың, электротехниканың негіздерін;
• конструкциялық материалдардың, қоспалардың, металдар- дың негізгі қасиеттерін және олардың қолданысын;
• статиканың, кинематика мен динамиканың негізгі заңда- рын;
• беріктік, қатаңдық жөне түрақтылық конструкциясын- дағы элементтерді есептеудің өдістемесін, деформация түрлерін;
• жүмысқа қабілеттіліктің критерийлерін, негізгі өлшемдерді, конструкцияны, тораптардың, агрегаттар мен типтік бөлшектеудің жобалау жөне есептеу өдістемесін;
• өлшеуіш қүралдардың әрекеті принципін, өзара алмасу- шылық туралы негізгі мөліметтерді;
• менеджмент пен маркетинг негіздерін;
• технологиялық процестерді жобалау мен жүзеге асыруда еңбекті ғылыми үйымдастырудың негізгі талаптарын;
• өндірістік санитария мен өрттен қорғаудың, қауіпсіздік техникасының, еңбекті қорғаудың ережелері мен нормаларын;
• қоршаған ортаны қорғау мен өндірістің экологиялық та- залығын қалыптастыру мен үстау бойынша шараларды;
• еңбек заңдылығының негіздерін.

Маманның қолынан мыналар келеді:

• кешенді сызба кескіндерді (түрлерін, көлемдерін, кесін- ділерін), шартты белгілерді қолдану арқылы бүралмалы қосын- дылар мен тістемелі байланыстарды, бөлшектердің эскиздерін орындау;
• қарапайым бөлшектердің, машиналар мен агрегат торап- тарының сапасын басқару мен бақылау үшін приборлардың типін таңдау.

Маман мынадай дағдыларды игерген:

• механизмдердің, тораптар мен бөлшектердің конструкци- ясын;
• проекциялық сызбаны;
• есептеу техникасын пайдалануды.

Кәсіби дайындық бойынша маманның білімі мен дағдысына қойылатын талаптар үш қүрамдас бөліктермен беріледі:

• медициналық-биологиялық дайындық пәндері бойынша;
• психологиялық-педагогикалық дайындық пәндері бойынша;
• арнаулы пәндер циклі бойынша.

Медициналық-биологиялық дайындық пәндері бойынша ма- ман мынадай білімдерге ие:

• адам ағзасы мен түтастығы, биологиялық табиғаты ту- ралы;
• салауатты өмір салты мен оның негіз қүраушы принциптері туралы;
• түрғылықты халықтың ерте мүгедектігі мен өліміне өкелетін анағүрлым көп таралған ауру-сырқаттар туралы, адам өмірінің әртүрлі кезеңдерінде олардың төуекелдік факторлары мен про- филактикасының негізгі өдістері туралы;
• балалар мен жасөспірімдердің анатомиялық-физиология- лық ерекшеліктері туралы, олардың ағзаларының дамуы тура- лы, балалықтың әр түрлі кезеңдеріндегі функционалды кеміс- тіктері мен олардың түзетілуі туралы;
• денсаулыққа зиян келтіретін әдеттердің коррекциясы (түзетілуі) мен профилактикасы туралы, әлеуметтік ортаны қолайсыз ықпалынан қорғаныс туралы;
• табиғи, техногенді жөне әлеуметтік тектегі мекен ету аймағындағы қауіпті және төтенше ахуалдар туралы;
• өмірқамы қауіпсіздігінің құқықтық, нормативті-техника- лық және үйымдастырушылық негіздері туралы;
• азаматтық қорганыстың құрылымы, оның мақсаты мен міндеттері туралы.

Мұнан өзге ол балалар мен үлкендерге алғашқы медицина- лық көмек көрсетудің дағдыларын меңгереді.

Психологиялық-педагогикалық дайындықтың пәндері бой- ынша маман мыналарды игереді:

• білім сапасы, білім беру процестерінің мәні, мазмұны және құрылымы туралы білім жүйесін;
• пәндік өдістемелер мен психологиялық-педагогикалық концепциялардың тарихы мен қазіргі даму үрдістері туралы білім жүйесін;
• әлеуметтік факторлары туралы білім жүйесін;
• психикалық дамудың зандылықтары туралы, түлғаның өсіміне ықпал ететін факторлар туралы білім жүйесін игереді, түлғаның өзін-өзі дамытуын, өзін-өзі тәрбиеленуіне бағыт береді;
• индивид пен түлғаны басқарудың төсілдері мен қарым- қатынас заңдылықтары туралы білім жүйесін, педагогикалық қарым-қатынастың дагдыларын;
• білім беру процесінде компьютерлік техниканы колдану- дың негізгі психологиялық-педагогикалық критерийлерін;
• психологиялық-педагогикалық диагностика дағдыларын;
• білім беру процесін жобалау, жүзеге асыру, багалау және түзету дагдыларын;
• оқу-бағдарламалық күжаттамаларды даярлаудың негіздерін жөне оларды оқытудың мазмүнын қалыптастыруда пайдалануды;
• оқу-өндірістік жүмыстардың мазмүны мен қүрылымын жобалаудың әдістерін, сабақты дидактикалық көркемдеудің төсілдерін;
• оқушылардың кәсіби дагдылары мен шеберліктерін қалыптастыру мен жетілдірудің өдістерін; түлганың түрақты көсіби багытын қалыптастыру өдістемесін игереді.

Мүнан өзге маман дамуында ауытқушылықтары бар бала- лардың ерекшеліктерін, білім беру мекемелері жүйесі мен оны басқарудың негіздерін, кәсіптік білім беру саласындағы төжі- рибелік әксперименталды жөне зерттеушілік жүмыстарды үйым- дастырудың негіздерін біледі. Сондай-ақ ол оқушылардың өндірістік еңбегі мен оқудан тыс қызметін, өр түрлі өлеуметтік- мөдени жагдайлардагы білім беру процесін үйымдастыра ала- Ды, оқу жабдыгын таңдауды, бүтіндей педагогикалық процестің заңдылықтары туралы, қазіргі замангы психологиялық-педаго- гикалық технологиялар туралы білімдер жүйесін меңгереді, дамушы оқыту технологияларын игереді.

Арнайы пәндер циклі бойынша білімдер мен дагдыларга Қойылатын талаптар өндірістік оқыту шеберін дайындау жүзе- ге асырылатын мамандандыру саласына сөйкес қалыптасады.

Осылайша, өндірістік оқыту шеберін дайындаудың мазмүны екі қүрамдас бөлікке ие болады: орта көсіптік білім мамандық- тарының Классификаторындағы нақты мамандық бойынша кәсіптік оқыту жөне осы көсіптік мекеменің түлегіне болашақ педагогикалық қызметі үшін қажетті дағдылар мен білім жүйесіне ие болуға мүмкіндік беретін психологиялық-педагогикалық дай- ындық.

Өндірістік оқыту шеберін дайындаудың өр түрлі нүсқалары- на қарамастан, негізгі көсіптік білім беру бағдарламасының минимумы міндетті түрде іске асуы тиіс.

Орта жалпы (толық) білім базасындағы гуманитарлық және өлеуметтік-экономикалық пөндер циклінің қүрылымы өз қүра- мына мыналарды енгізеді:

Негізгі пәндер 544
Философия негіздері
Экономика негіздері

Өлеуметтану мен саясаттану негіздері қүқық негіздері 160

Шетел тілі 128

Денешынықтыру (аптасына 4 сағ) (256)

— Негізгі жалпы білім базасындағы гуманитарлық жөне
өлеуметтік-экономикалық пөндер циклі қүрылымына мыналар

енеді:

Негізгі пөндер 1046
Тарих 132
Өдебиет 184
Шетел тілі 204

Денешынықтыру (аптасына 4 сағ) (366)

Философия негіздері
Экономика негіздері

Өлеуметтану және саясаттану негіздері қүқық негіздері 160

Шетел тілі 128

Денешынықтыру (аптасына 4 сағ) (256)

Жалпытехникалық жөне жалпыкөсіптік пөндер бойынша, сондай-ақ мамандандыру пөндері бойынша мазмүнның міндетті түрдегі минимумы сол мамандықтың стандартына сөйкес бекітіледі.

Төменде психологиялық-педагогикалық цикл бойынша оқыту мазмүнының міндетті түрдегі минимумы келтіреді.

Педагогика 100 сағ. Психология 90 сағ.

Жас физиологиясы жөне гигиена 30 сағ.

Өндірістік оқытудың үйымдастыруы мен өдістемесі 120 сағ. Оқытудың техникалық қүралдары мен оқытудың жаңа ақпа- раттық технологиялары 70 сағ.

Төрбие жүмысының үйымдастырылуы мен өдістемесі 60 сағ.

Қазіргі заманғы жағдайларда индустриалды-педагогикалык техникумдар мен колледждер үшін базалық (іргелі) дайындық- ты да, профильдік дайындықты да жетілдіру міндеті өзекті

г

болып табылады. Өндірістік оқыту шеберін базалық дайын- дауға гуманистік философия, адамтану, әлемдік рухани мәде- ниет бойынша дербес оқу курстарын енгізу дүрыс көрініп отыр. Өндірістік оқыту шеберін дайындауға гуманистік төрбиелеудің қазіргі мазмүнының базалық негізі маңызды мөнге ие болып отыр. Ол мыналарды қүрайды:

• Жалпыадамзаттық қүндылықтарды саналы түрде игеруді үсынатын гуманистік дүниетанымды тәрбиелеу;
• Өмірқамының негізгі салаларын меңгеру;
• Жалпыадамзаттық және үлттық мөдениеттерді игеру;
• Азамат ретіндегі жүріс-түрысты қалыптастыру;
• Өзіндік талдау, өзіндік бағалау жөне өзіндік төрбиелеу, жүріс-түрысты өзіндік жетілдіру мен өзіндік реттеудің өзге де төсілдері.

Төрбиелеудің базалық мазмүнын жас ерекшелік, индивиду- алды-түлғалық, үлттық жөне діни белгілері бойынша түзету қажет.