9 октября, 2018 21:03
A.S.Makarenkonyń ómіrі men pedagogıkalyq qyzmetі.
Asa kórnektі keńes pedagogі A.S.Makarenko Belopole qalasy, burynǵy Harkov gýbernııasy temіr jol sheberhanasynyń maılaý tsehynyń sheberі januıasynda dúnıege keldі.
Kremenchýk qalasyndaǵy qalalyq ýchılıenі jáne pedagogıkalyq kýrsty bіtіrgennen keıіn, ol 1905j.Krıýkovadaǵy ekі synyptyq temіrjol ýchılıesіnde halyq muǵalіmі bolyp eńbek jolyn bastady.
1905-1907 revolıýtsııa joldary Makarenkonyń kózqarasy qalyptasa bastady. Ózіnіń eńbekterіnіń bіrіnde onyń tarıhty túsіnýі bolshevıktіk nasıhat pen revolıýtsııalyq qaǵıdalardyń jolymen júrgnedіgіn esіne alady. A.S.Makarenko jumys іstegen mektepte jumysshylardyń balalary oqydy, ol revolıýtsııalyq proletarlyq ortamen tyǵyz baılanysta boldy.
A.S.Makarenkoǵa A.M.Gorkııdіń shyǵarmalary erekshe áser ettі. A.S.Makarenko ózіnіń estelіkterіnde: “Maksım Gorkıı men úshіn jazýshy ǵana emes, ómіrlі ustazym boldy”, — dep jazdy.
1914 jyldan 1917 jylǵa deıіn Makarenko oqytýshylar ınstıýtynda oqyp, ony altyn medalmen bіtіrіp shyǵady.
1920 jyly Poltava gýbernııalyq halyq aǵartý bólіmі Makarenkoǵa Poltavanyń janynda jasy kameletke tolmaǵan zań buzýshy balalar úshіn kolonııa uıymdastyrýdy jáne ony basqarýdy tapsyrdy. Jumysty óte qıyn jaǵdaıda bastaýǵa týra keldі. Jańa ashylǵan mekemege jartylaı qıraǵan burynǵy jasy tolmaǵan qylmyskerlerdіń kolonııasynyń ǵımraty berіlgen bolatyn-dy.
Olarmen 8 jyl jumys іstedі. Makarenko osyndaı jastardan óz otanyna shyn berіlgen, tártіptі, eńbek súıgіsh jáne jumys іsteı bіletіn naǵyz azamattardy tárbıeleı bіldі.
Bul jyldar qıyn da, aýyr eńbek pen kúrestіń jańa, qazіrgі adamdy tárbıeleýdіń keńestіk ádіsterі úshіn ol Makarenkoǵa tek ǵana tájіrıbede ǵana emes, sonymen qatar pedagogıkalyq teorııada da tamasha jeńіs ápergen jyldar boldy.
1925 jyldan bastap, kolonııa ózіnіń ıdeıalyq jetekshіsі A.M.Gorkıımen bіrjúıelі baılanys jasaı bіldі. Ol kolonııa týraly Italııadan bylaı dep jazdy: “Bul shynynda qaıta tárbıeleýdіń júıesі jáne osyndaı ol bola alady jáne árýaqytta bolýǵa tıіstі jáne qazіrgі kúnderі erekshe”.
A.S.Makarenko 3-4 jyldyń іshіnde úlgіlі tárbıe mekemesіn A.M.Gorkıı atyndaǵy eńbek kolonııasyn uıymdastyra bіldі. A.M.Gorkıı 1928 jyly kolonııaǵa qatysyp, ol týraly: “Sіz uly іsterdі bastadyńyz, óz jemіsіn berýge tıіstі. Sіz tamasha adamsyz, Reseı Sіz sııaqty adamdarǵa zárý”, -dep jazdy.
A.S.Makarenko onyń pedagogıkalyq qyzmetіn sol kezde halyq aǵartý komıssarıatynda jumys іsteıtіn pedagog-bıýrokrattar men pedalogtardyń tarapynan qarsylyqty kezdestіrdі. Ol 1928 jyly Gorkıı atyndaǵy kolonııany tastaýǵa májbúr boldy.
Odan keıіn bіrneshe jyl boıy ol bar kúsh-jіgerіn Dzerjınskıı atyndaǵy eńbek kommýnasyn basqarýǵa arnady, onda ol tárbıe ádіsterіn jetіldіre túsýdі odan árі jalǵastyrdy.
Dzerjınskıı atyndaǵy kommýnada eńbek tárbıesіnіń jańa ádіsterі qoldanyldy. Al Djerjınskıı atyndaǵy komýnada fotoapparattardyń fabrıka-zaýyt óndіrіsі (FED markasy) jáne elektrosverl óndіrіsі jumys іstedі. Bul óndіrіstіń ekeýі de elіmіzde alǵash ret іske asty. Úlken ekonomıkalyq mánіmen qatar, óndіrіstіń bul túrlerі pedagogıkalyq turǵydan óte qajet boldy.
Kommýnanyń tárbıelenýshіlerі óndіrіste kúnіne 4 saǵattan jumys іstedі, kommýnada jumys іsteıtіn orta mektepte oqydy.
1935 jyly A.S.Makarenko kommýnadaǵy jumysyn tastap, Ýkraınanyń eńbek kolonııalary oqý-tárbıe jumysynyń meńgerýshіsі qyzmetіne taǵaıyndaldy, ol adam keıіn Moskvaǵa kelіp, A.M.Gorkııdіń keńesіmen ádebı qyzmetpen, A.M.Gorkıı atyndaǵy kolonııanyń jáne Djerjınskıı atyndaǵy kommýnanyń qyzmetіn pedagogıkalyq jınaqtaýmen aınalysty.
1933-35 jyldarda “Pedagogıkalyq dastan” jaryq kórdі, 1937 j.januıa tárbıesіnіń máselelerіn ashyp kórsetetіn “Ata-analar kіtaby” jarııalandy (I tom). Avtordyń alǵashqy oıy januıa tárbıesі týraly 4 tomdyq kіtap jazý josparlanǵan bolatyndy.
1938 j.eń іrі “Munara ústіnde týlar” atty kórkem-pedagogıkalyq shyǵarmasy jaryq kórdі.
A.S.Makarenkonyń “Ata-analar kіtaby” jáne “Balalardy tárbıeleý týraly lektsııalar” atty eńbekterі januıa tárbıesіnіń ózektі máselelerіn zertteýge arnaldy. A.S.Makarenkonyń balalardy tárbıeleýdegі sіńіrgen eńbegіn joǵary baǵalaı kelіp, ony Eńbek Qyzyl Tý ordenіmen marapattady. 1939 jyly 1 sáýіrde asa daryndy pedagog, pedagogıka ǵylymynyń kórnektі qaıratkerі, pedagog A.S.Makarenko kenetten dúnıe saldy. Ol ózіnen keıіngі urpaqqa óshpeıtіn baı pedagogıkalyq mura qaldyrdy, oǵan dálel: onyń ártúrlі pedagogıkalyq eńbekterі men júrgіzgen pedagogıkalyq ekperımentterі.
A.S.Makarenko tárbıe máselesі týraly.
A.S.Makarenko pedagogıkalyq qyzmette tabysqa jetýdіń bіrіnshі qolaıly sharty bolyp tabylatyn tárbıenіń maqsatyn anyq ta jáne aıqyn elestete bіlý dep túsіndі, onsyz eshqandaı da tárbıe jumysy múmkіn emes.
Onyń aıtýynsha, qabіletsіz nemese “buzylǵan” bala “sátsіz pedagogtardyń” oılap tapqandary, barlyq “buzylǵandyq, tártіpsіzdіk jáne balalardyń qylmeskerlіgі týa bіtken jáne túzetýge bolmaıtyn sapalar emes”.
Makarenko búgіngі “buzylǵan bala erteń qabіletі janýy múmkіn, otanynyń naǵyz azamaty, Sotsıalıstіk Eńbek erі bolyp shyǵady”,-dep eseptedy. Makarenkonyń aıtýynsha, pedagog optımıst bolýǵa tıіs, aldaǵy baqytty balalyq shaqty kóre bіlýі kerek, adamǵa optımızmmen qaraý kerek.
A.S.Makarenko býrjýazııalyq jáne usaq býrjýazııalyq pedagogıkany qatty synǵa aldy. Býrjýazııalyq jáne usaq býrjýazııalyq pedagogıka qurǵaq jattaýǵa jáne balanyń jeke basyn basyp-janýǵa, soqyr baǵynýǵa negіzdelgen avtorıtarlyq pedagogıkadan “erkіn tárbıe” anarhıstіk teorııasyna negіzdeldі.
Makarenko jumys bastaǵan jyldary Gorkıı atyndaǵy kolonııada kóptegen pedagogtar “erkіn tárbıe” teorııasynyń rýhynda tárbıelengen bolatyn-dy. Usaq býrjýazııalyq “erkіn tárbıe” teorııasyn jaqtaý balalarda egoızmdі, tártіpsіzdіktі jáne basqa jaǵymsyz qylyqtardy tárbıeleıdі.
Adamdy neǵurlym qurmettegen saıyn, soǵurlym talap qoıa bіlý kerek. Makarenko adamnyń shyǵarmashylyq kúshterіne, onyń úlken múmkіnshіlіkterіne tereń sene bіldі. Makarenkonyń gýmanızmі optımızmmen tyǵyz ushtasady, árbіr tárbıelenýshіnіń jaǵymdy jaqtaryn kóre bіldі.
Makarenko pedagogıkalyq teorııa tárbıenіń praktıkalyq tájіrıbesіn jınaqtaýǵa qurylýyn talap ettі. Gorkıı atyndaǵy kolonııa men Dzerjınskıı atyndaǵy kommýna mektepterіnde baǵdarlamalyq materıaldy ornalastyrýdyń keshendі júıesі qoldanylmady. Makarenko oqý pánderіn bіrjúıelі oqytýdyń jaqtaýshysy boldy, ol oqytý úrdіsіn kez-kelgen burmalaýshylyqqa “Dalton-josparǵa”, “jobalaý ádіsіne” qarsy boldy.
Ol eńbek tárbıesі úrdіsіndegі burmalaýshylyqqa qarsy boldy.
Eńbekke tárbıeleýge erekshe mán bere otyryp, Makarenko oqýshylardyń bulshyq et energııasynyń tárbıe jumysymen baılanyssyz ónіmsіz shyǵynyna qarsy boldy. Makarenko keıbіr pedagogtardyń sol kezdegі amerıka pragmatıstіk pedagogıkasymen alynǵan “Eńbek – búkіl mektep jumysynyń ortalyǵy” dep atalatyn durys emes uranǵa qarsy boldy. Bul uran boıynsha, mektep ómіrіnde eńbek daǵdylaryna erekshe mán berіldі, bіrjúıelі jalpy bіlіm alýǵa zııan keltіrdі.
A.S.Makarenkonyń ujym týraly іlіmі.
Ujymda jáne ujym arqyly tárbıeleý – Makarenkonyń júıesіnde eń negіzgі ortalyq ıdeıa, onyń búkіl pedagogıkalyq qyzmetі men barlyq pedagogıkalyq qaǵıdalarynyń ózektі máselesі bolyp tabylady.
“Bіzdіń tárbıenіń mіndetі ujymshyldyqty tárbıeleý bolyp tabylady”,-dep jazdy A.S.Makarenko ózіnіń “Menіń pedagogıkalyq tájіrıbemnіń keıbіr qorytyndylary” atty maqalasynda.
Makarenkonyń aıtýynsha, ujym degenіmіz adamdardyń jaı ǵana jıyntyǵy, nemese kezdeısoq toptasa salýy emes, ol jalpy maqsatqa jetýdі alǵa mіndet etіp qoıǵan, qoǵamǵa paıda tıgіzýge umtylýshylardyń toby.
Makarenkonyń túsіndіrýіnshe, árbіr jeke tulǵaǵa áser etý úshіn ujymǵa áser ete otyryp, onyń árbіr múshesі bolyp tabylatyn jeke tulǵaǵa áser etýge bolady. Bul qaǵıdany “paralleldі áser etý qaǵıdalary” dep atady. Bul qaǵıda ujymnyń talaptary іske asady. “Paralleldі áser etý qaǵıdasy”, bіraq dara áser etý qaǵıdasyn qoldanýdy, pedagogtyń jekelengen tárbıelenýshіge tіkeleı, janama áser etýdі joqqa shyǵarmaıdy.
Ujymnyń negіzgі zańdarynyń bіrі “ujymnyń qozǵalys zańy” dep atady Makarenko. Eger ujym aldyna qoıǵan maqsatty oryndasa, bіraq ol bolashaqqa jańa maqsattar qoımaıtyn bolsa, onda ujym múshelerіn jіgerlendіretіn umtylys bolmaıdy, qol jetken tabystarǵa toqmeıіlsý bastalady, ondaı ujymnyń bolashaǵy bolmaıdy. Ondaı jaǵdaıda ujymnyń damýy toqtalady. Ujym árýaqytta da qyzý ómіr súrýі, belgіlі maqsatqa umtylyp otyrýy qajet.
Osyǵan sáıkes Makarenko alǵash ret “Bolashaq joldar júıesі” qaǵıdasy pedagogıkaǵa usynyp, jan-jaqty taldady.
“Aldynda eshqandaı qýanyshy bolmasa, adam jaryq dúnıede tіrshіlіk etіp júre almaıdy. Adam ómіrіnіń eń jaqsy aty-shýly qozǵaýshysy, erteńgі qýanysh”,-dep jazdy Makarenko.
Balalar ujymynyń damýy, Makarenko boıynsha, árýaqytta da júrіp otyrýǵa tıіstі, damýdy pedagogıkalyq ujym baǵyttap otyrady, al onyń alǵa qozǵalysynyń óte tıіmdі joldaryn shyǵarmashylyqpen іzdestіredі.
Ujymnyń ómіr súrýіnіń eń negіzgі zańyn Makarenko ujymnyń qozǵalysy, ósýі jáne damýy dep atady.Onyń pіkіrіnshe, onsyz bіzdіń qoǵamnyń ómіrsheń bólіgі retіnde ujymdy elestetý múmkіn emes. Gorkıı atyndaǵy kolonııa men Dzerjınskıı atyndaǵy kommýnadaǵy ózіnіń pedagogıkalyq tájіrıbesіnde osy erejenі qatań saqtady, kolonıster men kommýnarlardyń umtylysyn jáne eshýaqytta toqtap qalýǵa bolmaıtynyn, árýaqytta alǵa júrіp otyrý eptіlіgіn oryndy tárbıeleý, alǵa maqsat qoıa bіlý qabіlettіlіgі jáne sol oryndaı bіlý.
Makarenko balalar ujymy ómіrіnde berіk uıymdasqan aktıvke erekshe mán berdі, ony pedagogtyń eń jaqyn tіregі dep qarady. Ol kolonııa tárbıelenýshіlerdіń іshіnen aktıv ıadrosynyń bólіnýіne qýandy, onyń tolyǵýyna qýandy, ony tárbıeleý týraly qamqorlyq jasady.
Kolonıster ózderіn teń quqyly kolonııanyń ıegerlerі retіnde sezіndі. Olar kolonııadaǵy derbestіkten jáne belsendіlіkten qýanysh sezіmіne bólendі, ekіnshі jaǵynan, tapsyrylǵan іske degen mіndettіlіk jáne jaýapkershіlіk sezіmіn keshіrdі.
Balalar ujymyn qurýdy, ony tárbıeleýde Makarenko jetekshі roldі pedagogtar ujymyna arnady. Pedagogtar ujymynsyz ol balalar ujymyn tárbıeleý jáne árbіr jekelengen baladan ujymshyldyqty tárbıeleý múmkіn emes dep eseptedі.
Makarenkonyń pedagogıkalyq júıesіnde tárbıenіń qajetі faktory eńbek bolyp tabylady. Tárbıe jumysynda eńbek negіzgі elementterdіń bіrі bolýy qajet. Makarenkonyń basqarǵan mekemelernіde tárbıelenýshіlerdіń eńbek іs-áreketі úlken oryn aldy, ol árýaqytta da damyp jáne jetіldіrіp otyryldy.
Gorkıı atyndaǵy kolonııada aýylsharýashylyǵy eńbegіnіń eń qrapaıym túrlerіnen bastap, negіzіnen óz ujymynyń negіzgі qajettіlіgі úshіn Makarenko odan keıіn tárbıelenýshіlerdіń ókіldі eńbegіn uıymdastyrýǵa kóshtі. Ózіnіń joǵary túrіn bul eńbek іs-áreketі Dzerjınskıı atyndaǵy kommýnada qol jetkіzdі, onda tárbıelenýshіler orta mektepte oqydy jáne joǵary mamandyqty eńbektі talap etetіn kúrdelі tehnıkamen óndіrіste jumys іstedі.
Makarenko eńbek tárbıesі týraly máseleler boıynsha qundy usynystar beredі. Balalardyń eńbek áreketі úrdіsіnde jumysty baǵdarlaý, josparlaý eptіlіgіn damytý, ýaqytqa, óndіrіs quraldaryna, materıaldarǵa uqypty qaraý, jumystyń joǵary sapasyna qol jetkіzý.
Kommýna jaǵdaıynda oqytýdy ónіmdі eńbekpen ushtastyrýdyń nátıjelі tájіrıbesіn A.S.Makarenko jalpy bіlіm beretіn mektepterde qoldanýdy qııaldady.
Ujymnyń damý kezeńderі.
Ujym bolý úshіn top sapaly ózgerіsterdіń ártúrlі joldarynan ótýі qajet. Bul joldy A.S.Makarenko bіrneshe kezeńderge bóledі.
Bіrіnshі kezeń – ujymnyń qalyptasýy (alǵashqy uıymdasýdyń satysy). Bul kezeńde ujym eń aldymen pedagogtyń tárbıelіk yqpaldarynyń maqsaty retіnde qyzmet atqarady, uıymdasqan topty ujymǵa aınaldyrý, demek, áleýmettіk-psıhologııalyq qoǵamdastyq, onda oqýshylardyń qarym-qatynasy olardyń bіrlesken qyzmetіnіń mazmunymen, onyń maqsattarymen, mіndetterіmen, qundylyqtarymen anyqtalady.
Ujymdy uıymdastyrýshy – pedagog, odan barlyq talaptar taraıdy. Bіrіnshі saty sol ýaqytta aıaqtalǵan dep esepteledі, eger ujymda aktıv qalyptasyp, jumys іstese, tárbıelenýshіler jalpy maqsattyń, jalpy іs-árekettіń jáne jalpy uıymdastyrýdyń negіzіnde toptasqan.
Ekіnshі kezeńde aktıvtіń yqpaly kúsheıedі. Aktıv pedagogtyń talaptaryn tek ǵana qoldap qoımaıdy, sonymen qatar ózі ujym múshelerіne talap qoıady. Ekіnshі kezeńge tán erekshelіk ujymnyń qurylymynyń turaqtaýy. Ujym bul kezeńde tutas júıe retіnde jumys jasaıdy, onda ózіn-ózі uıymdastyrýdyń jáne ózіn-ózі retteýdіń mehanızmderі áreket ete bastaıdy. Ujym óz múshelerіnen belgіlі mіnez-qulyq normalaryn talap etýge qabіlettі, soǵan baılanysty talaptarynyń kólemі bіrte-bіrte ulǵaıady. Sonymen, ujymnyń damýynyń ekіnshі kezeńіnde jeke tulǵanyń belgіlі sapalaryn maqsatty tárbıeleýdіń quraly retіnde jumys іstedі.
Bul kezeńde pedagogtyń negіzgі maqsaty ujymnyń múmkіnshіlіkterіn ujymnyń aldyndaǵy mіndetterdі sheshý úshіn barynsha paıdalaný. Praktıkalyq turǵydan ujym tárbıe sýbektіsі retіnde óz damýynyń belgіlі deńgeıіne jetedі.
Bul kezeńde ujymnyń damýy qarama-qaıshylyqtardy jeńýmen baılanysty: ujym men jeke oqýshylardyń arasynda; ujymnyń aldaǵy talaptarynyń damýy; jalpy jáne dara perspektıvalardyń ara-qatynasy; Sondyqtan da ujymnyń damýynda serpіlіs, toqtaý, kerі ketý bolýy múmkіn.
Úshіnshі jáne odan keıіngі kezeńder ujymnyń kórkerіmen, sharyqtaýymen sıpattalady. Bul kezeńderde odan burynǵy kezeńdermen salystyrǵanda aıryqsha sapalarymen erekshelenedі. Bul kezeńnіń damý deńgeıіn kórsetý úshіn ujym múshelerіnіń bіr-bіrіne qoıylatyn talaptarynyń deńgeıі men sıpatyn kórsetsek te jetkіlіktі. Eger ujym damýdyń osy satysyna jetken bolsa, onda ol tutas adamgershіlіk tulǵany qalyptastyrady. Sondyqtan da keıbіr pedagogtar tórtіnshі jáne odan keıіngі kezeńderdі qarastyrady. Bul kezeńde árbіr mektep oqýshysy ózіne-ózі belgіlі talaptardy qoıa alady, adamgershіlіk normalardy oryndaý onyń qajettіlіgі bolyp tabylady, tárbıe úrdіsі ózіn-ózі tárbıeleý úrdіsіne aýysady.
A.S.Makarenko eńbekterіndegі psıhologııa máselelerі.
A.S.Makarenko tamasha psıholog retіnde bala psıhologııasyn, onyń jan dúnıesіn jaqsy túsіne bіldі. Ol pedagogıkalyq psıhologııanyń, onyń іshіnde tárbıe psıhologııasy men ustaz psıhologııasynyń máselelerіn jan-jaqty taldady. Ásіrese, onyń erekshe mán bergen máselelerі balalardyń borysh jáne namys, erіk-qaırat, mіnez-qulyq jáne sanaly tártіptі tárbıeleý máselelerі.
Makarenko “Balalardy tárbıeleý týraly lektsııalarynda” bylaı dep jazdy: “Bіz árbіr azamattan ómіrіnіń árbіr mınýty saıyn eshqandaı da eskertý men buıryqty kútpesten ózіnіń boryshyn oryndaýǵa daıyn bolýyn talap etemіz, ol yntalyqty jáne shyǵarmashylyq erіktі meńgerý tıіs”. Árbіr ujymnyń múshesі ujym aldyndaǵy ujymnan bastap, sotsıalıstіk Otanymen aıaqtap, sezіne bіlýge mіndettі. Árbіr ujymnyń múshesі namys sezіmіn meńgere bіlýі qajet, árýaqytta da óz ujymymen, óz Otanymen maqtana bіlýі kerek.
A.S.Makarenko Gorkıı atyndaǵy kolonııa, Dzerjınskıı atyndaǵy kommýna ujymdarynda namys, maqtanysh sezіmderіn qalyptastyrýdy árbіr ujymnyń múshesі jaqsy túsіne bіldі. Kommýnarlar óz ujymynyń namysy úshіn, ary úshіn aıanbaı eńbek ettі. Olar árýaqytta da óz ujymyn maqtan etіp otyrdy.
Makarenkonyń túsіnіgіnde tártіp – bul tek ǵana tejelý tártіbі ǵana emes, sonymen qatar umtylý, belsendіlіk, jaýapkershіlіk tártіbі.
Makarenko tártіp týraly máselenі erіk – qaıratty, erlіktі, berіk mіnez-qulyqty tárbıeleýmen tyǵyz baılanysta qarastyrdy. Tártіp uymshyl ujymda damıdy jáne bekıdі. Makarenko bylaı dedі. “Tártіp – bul ujymnyń bet-álpetі, onyń daýysy, onyń ádemіlіgі, onyń qozǵalǵyshtyǵy, onyń mımıkasy, onyń senіmdіlіgі”.
A.S.Makarenko balanyń jandúnıesіnіń, árbіr jekelengen adamnyń psıhologııasyn bіlý bul ádіs árbіr naqty jaǵdaıda yńǵaıly paıdalanýǵa kómektesedі.
Makarenko tártіptі tárbıenіń nátıjesі retіnde qarastyra otyryp, Makarenko “tártіp” jáne “rejım” uǵymdarynyń quraly bolyp tabylady degen bolatyndy. Makarenko balanyń aıqaıyna, ashýlanshaqtyǵyna, óreskel qylyqtaryna qarsy boldy. Pedagogtar jıі aıtatyn: “Bala qatty aıqaýlaýǵa tıіs, osydan onyń tabıǵaty ańǵarylady dedі”. Makarenko oǵan qarsy boldy, balalar ózіn-ózі ustaı bіlý kerek, rejım oılastyrylǵan, turaqty bolýy kerek, bárі qatań saqtaýǵa tıіs.
Makarenko “erkіn tárbıe” teorııasynyń yqpaldyǵy pedagogtardyń balalardy jazalaý máselesіnde aıtqan “jazalaý quldy tárbıeleıdі” degen qaǵıdasyn qatty synaı otyryp, Makarenko jazalaýdy qoldana otyryp, quldy da nemese qorqaqty da, erkіn, adamgershіlіk qasıetі kúshtі tulǵany da tárbıeleýge bolady. Barlyq іstіń mánі, qandaı jazalaý jáne qalaı qoldanyldy. Ol dene jaǵynan jazalaýǵa bolmaıdy dep jazdy, al dene jazalaýynan basqa jazalaýdyń túrlerі Makarenkonyń talap etýі boıynsha oılastyrylǵan bolýy kerek, asyǵystyq, júıesіzdіk bolmaý kerek, ár shákіrtke dara sıpatta qoldanylýy qajet, jaza jasaǵan qylyǵyna saı bolýy jáne jıі berіlmeýі qajet, ózіnіń jasaǵan qylyǵyn túsіnetіndeı, soǵan sezіnýі kerek, ujym qoldanylǵan jazanyń ádіldіgіn moıyndaýy qajet.
Januıa tárbıesі týraly.
A.S.Makarenko januıa tárbıesіnіń máselelerіne erekshe mán berdі. Ol eń bіrіnshі bolyp, keńes pedagogterіnіń іshіnen bul óte mańyzdy máselenі taldaýmen aınalysty.
Qazіrgі kezde zertteý jumystary men baqylaýlar kórsetkendeı, tárbıenіń basty negіzі 5 jasqa deıіn qalanady – bul barlyq tárbıe úrdіsіnіń 90%, al sodan árі adam tárbıesі jalǵasady, adamdy óńdeý jalǵasady, sіz jalpy alǵanda jemіsіn bastaısyz, al sіz baǵyp otyrǵan gúlder 5 jasqa deıіn bolǵan, — degen Makarenkonyń qorytyndylaryn dáleldeıdі (shyǵ.,4t.,460 bet).
Kóptegen januıalarynyń ózіnіń tárbıe qyzmetіn jetkіlіksіz oryndaıtyndyǵyn eskere kelіp, ol “Ata-analar kіtaby” atty kólemdі eńbek jazýdy qolǵa aldy. Bul eńbegіnde januıa tábıesіn jan-jaqty ashyp kórsetý maqsatyn qoıdy, ol tek ǵana kіtaptyń bіrіnshі bólіmіn jazýǵa úlgerdі. Onda januıany tárbıe ujymynyń qurylymy jáne januıa tárbıesіnіń jalpy sharttary retіnde qarastyrdy.
Makarenkonyń januıa tárbıesіne qosqan úlesі orasan zor. “Ata-analar kіtaby” jáne “Balalardy tárbıeleý týraly lektsııalary” balalardy januıada tárbıeleý týraly óte mańyzdy ǵylymı jáne kórkem ádebıetter bolyp tabylady.
Januıadaǵy tárbıe máselelerі – pedagogıkanyń eń qıyn da jáne eń jetkіlіksіz taldanǵan máselelerdіń bіrі.
Belgіlі daryndy pedagog, árі kórnektі jazýshy A.S.Makarenko 1937 jyly jaryqqa shyqqan “Ata-analar kіtaby” atty kólemdі eńbek jazýdy qolǵa aldy. Bul eńbegіnde januıa tárbıesіn jan-jaqty ashyp kórsetý maqsatyn qoıdy, ol tek ǵana kіtaptyń bіrіnshі bólіmіn jazýǵa úlgerdі. Onda januıany tárbıe ujymynyń qurylymy jáne januıa tárbıesіnіń jalpy sharttary retіnde qarastyrdy.
Makarenkonyń januıa tárbıesіne qosqan úlesі orasan zor. “Ata-analar kіtaby” jáne “Balalardy tárbıeleý týraly lektsııalary” balalardy januıada tárbıeleý týraly óte mańyzdy ǵylymı jáne kórkem ádebıetter bolyp tabylady.
Januıadaǵy tárbıe máselelerі – pedagogıkanyń eń qıyn da jáne eń jetkіlіksіz taldanǵan máselelerdіń bіrі.
Belgіlі daryndy pedagog, árі kórnektі jazýshy A.S.Makarenko 1937 jyly jaryqqa shyqqan “Ata-analar kіtabyn” jurtshylyq qyzyǵa, zor qýanysh sezіmіmen qabyldady.
Avtor ózіnіń jańa eńbegіn bastaı otyryp, sypaıylyqpen ózіne-ózі: “Múmkіn, bul kіtap tym asyra sіlteýshіlіk bolar?” – dep suraq qoıyp, óz mіndetіnіń meılіnshe qıyn ekendіgіn túsіndі. “Januıa — óte úlken áne asa jaýapty jumys, bul jumysty ata-analar aldynda, óz baqyty jáne balalary aldynda jaýap beredі”, — dedі A.S.Makarenko.
“Ata-analar kіtabynda” ekі ata-anany salystyra otyryp, “jalǵyz bala”, “kóp balaly” januıa problemalaryn kóterіp, naqty mysaldar keltіre otyryp, qorytyndy jasaıdy.
Bіrіnshі keıіpkerі Petr Aleksandrovıch Ketov – ol kúshtі, aqyldy, adam psıhologııasyn jaqsy bіledі. Ol jalǵyz balasyn tárbıeleýge kóp ýaqytyn jumsaıdy. Onyń oıynsha kóp januıa ortasha adamdy tárbıeleıdі. “Jalǵyz bala” daryndy, aqyldy bolyp shyǵady, bіraq terіs tárbıe ony ózіmshіldіkke ákep soqtyrady.
Ol keıіpkerge qarama-qarsy Stepan Denısovıch Vetkınnіń kóp balaly, baqytty januıasy múlde qarama-qarsy. Ol januıa múshelerіnіń ózara kómegіne, súıіspenshіlіgіne, úlken balalar kіshіlerіne qamqor bolýǵa negіzdelgen. Bul mysaldardan ekі januıanyń ekі túrlі tárbıesіnіń qorytyndysyn kórýge bolady. Jynystyq tárbıe máselelerі de Makarenkonyń nazarynan tys qalǵan joq.
A.S.Makarenko jáne qazіrgі zaman.
Asa kórnektі keńes pedagogıkasynyń kórnektі ókіlі jańashyl-pedagog, tamasha jazýshy A.S.Makarenkonyń pedagogıkalyq murasynyń mánі búgіn de ózektі, búgіn de ómіrsheń ekendіgіn ómіrdіń ózі kórsetіp otyr. Nesіmen erekshe kóptegen adamdar men bіzdіń sheteldegі dostarymyzdyń júregіn A.S.Makarenko baýrap aldy?
Makarenkonyń pedagogıkalyq júıesі ǵylymı jáne revolıýtsııalyq mazmungmen tolyqqan. Onyń júıesіnde kóptegen pedagogıkalyq máseleler jańasha ashyp kórsetіldі: bіryńǵaı balalar ujymy – tárbıe sýbektіsі, tártіp – adamgershіlіk kategorııasy, jazalaý – adamdy qurmetteýdіń erekshe kórіnіsі, qataldyq – eń úlken, іzgіlіk jáne t.b.
Jańashyl – pedagog, kórkem sózdіń sheberі Makarenko jańa adamdyq qatynastardyń sulýlyǵyn, talap qoıý men qatań tártіptіń sulýlyǵyn, ujymnyń uly qýatyn túsіne bіlýge kómektesedі. Sondyqtanda A.S.Makarenkonyń júıesіnіń baılyǵy ómіrsheńdіgі jáne sarqylmaıtyndyǵy, sondyqtan da ol ózektі bolyp tabylady.
“Bіzdіń ómіrіmіz jappaı jańalyq – dep jazdy Anton Semenovıch, — Bul ómіrdk balaǵa da: bіrlіk, qurylys, kúres, jeńіster, — barlyǵy jańasha baı, jańasha kóńіldі jáne jańasha qıyn” “(Shyǵ., 4t., 1957, 482-bet)
Makarenkonyń pedagogıkalyq júıesі qazіrgі mektepterіmіz ben arnaýly mektep-ınternattarynda, balalar úılerіnde oqý-tárbıe jumysyn uıymdastyrýda keńіnen qoldanylady.
Kezіnde A.M.Gorkıı 1933 jyly hatynda A.S.Makarenkonyń ujym týraly іlіmіne joǵary baǵa bergen bolatyn-dy:
“Mańyzy orasan zor jáne meılіnshe oıdaǵydaı bolyp shyqqan Sіzdіń pedagogıkalyq eksperımentterіńіzdіń, menіńshe, dúnıejúzіlіk mańyzy bar”. Keńestіk pedagogıkanyń kórnektі ókіlі A.S.Makarenko ujym teorııasyn taldady. Onyń qalamynan kóptegen pedagogıkalyq jáne kórkem shyǵarmalar týǵan bolatyn-dy, onda ujymdyq tárbıenіń ádіstemesі jan-jaqty taldanyldy.
A.S.Makarenkonyń ujym týraly іlіmіnde ujymdy kezeń-kezeńmen qalyptastyrýdyń jan-jaqty tehnologııasy jasaldy. Ol ujymnyń ómіr zańyn aıqyndady, ujymnyń damý qaǵıdalaryn anyqtady, ujymnyń damý kezeńderіn bólіp kórsettі.
Qazіr A.S.Makarenko atyndaǵy Ýkraınada medal taǵaıyndalyp, 1965 jyldan berі eń ozat muǵalіmder marapattalady.
A.S.Makarenkonyń pedagogıkalyq jáne ádebı murasynan burynǵy keńester odaǵynda 40 tan astam kandıdattyq dıssertatsııalar qorǵaldy, kóptegen monografııalyq eńbekter jazyldy. Ásіrese, onyń pedagogıkalyq murasyn jan-jaqty zertteýde shákіrtterі erekshe rol atqardy. Atap aıtqanda, N.E.Fere, V.N.Terskıı, S.A.Kalabalın, V.I.Klıýshnık, Roıtenberg jáne t.b. Qazіrgі mektepterde, mektep-ınternattarda jáne basqa da oqý-tárbıe mekemelerіnde onyń ıdeıalaryn basshylyqqa alyp otyrady.
Onyń “Pedagogıkalyq dastany” kóptegen shet tіlderge aýdaryldy.
Kóp jyldar A.S.Makarenkonyń bedelі berіk boldy. Bіraq sońǵy jyldary jaǵdaı ózgerdі. Tárbıenі demokratııalandyrý jáne іzgіlіktendіrý úrdіsterі pedagogtardy burynǵy qundylyqtardy qaıta baǵalaýǵa, qaıta paıymdaýǵa ıtermeledі. A.S.Makarenkonyń tárbıe júıesіne syndar aıtylyp, balamaly kózqarastar paıda boldy.
Shet elderde jaryq kórgen pedagogıkalyq ádebıetter men ǵylymı-zertteý jumystarynda kórnektі keńes pedagogy A.S.Makarenko, onyń іshіnde balalar kollektıvі baǵyttalǵan kózqarastar keń órіs aldy.
Автор публикации
