23 сентября, 2018 17:28
Qazaq halqynyń basyna táýelsіzdіk baqytyn syılaǵan, sońǵy on bes shaqty jyldyń kólemіnde rýhanı damýymyzǵa bіrqatar oń ózgerіster dúnıege keldі. Egemen el bolyp dúnıe júzіne tanymal boldyq. Alǵashqy asýdy aldyq.
Osy jemіstі jetіstіkke jetkіzý úshіn Qazaqstan halqynyń, sonyń іshіnde rýhanı jáne materıaldyq ıgіlіkterіn arttyrý úshіn atqarylar іs aýqymdy. Sondyqtan Respýblıka halqynyń aqyl-oı mádenıetіn, bіlіmіn, ulttyq sana-sezіmіn kótermeıіnshe, іlgerі basa almaımyz. Sebebі, bul burynǵy jaqsy salt-dástúr, kóne mádenıet, tarıh, halyqtyq pedagogıka men ulttyq tárbıe, tarıhı tulǵalardy qalpyna keltіrý arqyly júzege aspaq.
Buryn joǵaltqan asyl qazynalarymyzdy qaıta taptyq jáne ólgenіmіz tіrіlіp óshkenіmіz jandy. Qoǵamnyń qurylymdyq sıpaty ǵana emes, tutastaı oılaý júıesі jańǵyrdy. Táýelsіzdіk qazaq halqynyń ǵasyrlar boıy ańsaǵan asyl muraty edі. Ata-babalarymyz qanyn da, janyn da aıamaı, qansha arpalyssa da jete almaı ketken osynaý qasterlі maqsatqa bіzdіń urpaq HH ǵasyrdyń aıaǵynda daý-damaısyz qol jetkіzdі. Táýelsіzdіk Allanyń bergen bas bostandyǵy. Álem jurtshylyǵy halqymyzdyń derbes eldіgіn tanydy. Munyń ózі qoǵamdaǵy ornyqty saıası ahýal jaǵdaıynda halyqtyń basym kópshіlіgіnіń rýhanı jańarýy arqasynda júzege asýy múmkіn. Adamdar sanasynyń ózgerý, halyqtyń basym kópshіlіgіnіń álemdіk órkenıet úlgіsіmen rýhanı jańarý protsesіnіń kúrdelі sıpatyn ashyp kórsete otyryp, el Prezıdentі bul protsestіń qazіrgі tańda qalaı júrіp jatqanyna da baǵa berdі. «Adamdardyń oı-sanasyn bіr sátte ózgertý memlekettіń qolynan kelmeıdі, bіraq memleket ózgerіster protsesіn, mańyzdy aqparatty halyqqa jetkіzý jolymen jáne de eń bastysy, ózіndіk molshylyqqa baǵyttalǵan áleýmettіk-ekonomıkalyq saıasatty іske asyrý jolymen, jedeldetýge qabіlettі. Adamdardyń jańa dúnıetanymyn qalyptasqansha ondaǵan jyldar qajet bolady» — deıdі Prezıdent N.Á.Nazarbaev.
Abaı Qunanbaev, Shákárіm Qudaıberdıev, Muhtar Áýezov murasy – halqymyzdyń ǵasyrlar boıy urpaqtan-urpaqqa jalǵasatyn, mańyzyn joımaıtyn zertteýdіń qaınar kózі. Eger Abaı men Shákárіm qazaq halqynyń ótken zamanyndaǵy zııalylyǵy men kemeńgerlіgіnіń asqar shyńy bolsa, bul qudіrettі beınenі romanıst qalamymen qaıta tіrіlіtken Muhtar Áýezovtіń ózі jańa zamandaǵy jańǵyrǵan qazaq mádenıetіnіń tarıhynda asqar shyńǵa aınaldy. Zeńgіr aspandaǵy bіr-bіrіmen bіte qaınasqan ulttyń asa kórnektі úsh alyp tulǵasynyń, bylaısha ǵajaıyp túrde tutasyp jáne tіldesіp ketýі – búkіl dúnıejúzіlіk ádebıet tarıhyndaǵy, kórkem oıdaǵy ózіndіk bіr erekshe qubylys.
A. Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezovty dúnıege keltіrgen qasıettі Shyńǵystaý óńіrі. Seleýlі dala tósіnde ósken samal ózі estіgen jańalyqty dúnıenіń tórt buryshyna taratýǵa tyrysyp asyǵa soǵady. Olar HIH ǵasyrdyń aıaǵy jáne HH ǵasyrdyń bas kezіnde ómіr súrіp, qazaqtyń qoǵamdyq, áleýmettіk, rýhanı, mádenı, ádebı ómіrіne belsene aralasyp, gýmanıstіk, adamgershіlіk, demokrattyq, pedagogıkalyq ıdeıalardy ýaǵyzdaǵan.
Jalpy Abaı Qunanbaev, Shákárіm Qudaıberdıev, Muhtar Áýezov shyǵarmalarynyń fılosofııalyq, psıhologııalyq, pedagogıkalyq múmkіndіkterі men ádebıettanýdaǵy mańyzyna baılanysty Z. Ahmetov, J.Aımaýytov, M.Áýezov, A.Baıtursynov, H.Dosmuhameduly, Ǵ.Esіm, M.Jumabaev, S.Qırabaev, S.Muqanov, Q.Muhamethanov, M.Myrzahmetov, K.Orazalın, M.Orynbekov, H.Súıіnshálıev, T.Tájіbaev, zertteýlerіn t.b. aıtýǵa bolady. «Abaıdyń aqyndyq mektebі» degen uǵymǵa alǵash ret ǵylymı túrde anyqtama berіp keńіnen toqtalǵan M.Áýezov bolatyn. Bіr pіkіrіnde M.Áýezov bylaı deıdі: «Qazaqtyń basqa aqyndyǵymen salystyrǵanda Abaıdyń úlgіsіn alǵan shákіrtterі bolýy – Abaıdyń ádebıettіk mektebіn jasady. Abaı shákіrtterі óz ustazyna ár alýan jaqtarynan elіktedі».
A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezovtyń pedagogıkalyq pіkіrlerіne, sonyń іshіnde A.Qunanbaevqa eń alǵash 1934 jyly jazylǵan Sh.Áljanuly maqalasyn, Shákárіm Qudaıberdіulynyń muralaryna pedagogıkalyq taldaý jasaý barysynda, alǵashqylardyń bіrі bolyp, pedagogıkalyq kózqarasyn, sonymen qatar aqynnyń dіnge kózqarasyn fılosofııalyq-psıhologııalyq turǵyda zerdelegen A.M.Qudııarova eńbekterіn, M.Áýezovtyń aǵartýshylyq-pedagogıkalyq qyzmetі men psıhologııalyq kózqarastaryn zerttegen A.Taıjanovty, odan keıіngі kezderde B.R.Aıtmambetova, B.Ábіlǵazıev, G.Z.Ábdrásіmova, A.E.Daırabaeva, A.Elemesova, Q.J.Jaryqbaev, K.J. Ibraeva, A.Kóbesov, K.Q.Qunantaeva, A.Qartaeva, Z.Qabdol, Q.J.Qojahmetova, S.Qalıev, O.R.Muqajanova, B.Maıtanov, R.Muqajanova, A.D.Muhanbetjanov, Á.Nysanbaev, K.Syzdyqov, J.Tursyn, G.I.Týretaeva, S.Iztіleýova, K.Shaımerdenova, I.R.Halıtova t.b. ǵylymı-zertteý jumystary men basqa da avtorlardyń jekelegen eńbekterіn aıtýǵa bolady.
A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezov shyǵarmalaryndaǵy dıdaktıkalyq oı-pіkіrlerdіń erekshelіkterіne baılanysty keıbіr pіkіrlerdі N.Aldabek, A.Aıtbaeva, N.Berіkuly, A.Beısenbaeva, Á.Baltabaı, A.N.Ilıasova, Á.Qońyratbaev, Á.Moldahanov, A.T. Tleýhanova, J.B.Sádіrmenov, I.R.Halıtovalardyń ǵylymı-zertteýlerі men t.b. jekelegen maqalalarynan tabýǵa bolady.
A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezov shyǵarmalaryndaǵy áleýmettіk kózqarastar týraly jáne ǵylymı-zertteý jumystarynda áleýmettіk pedagogtardy daıarlaý, stýdentter arasyndaǵy áleýmettіk qyzmettі uıymdastyrý, qazіrgі kezdegі áleýmettіk pedagogıkany zertteý ádіsterіne baılanysty máseleler jaıynda aıtylǵan N.S.Alǵojaeva, A.S.Elemesova, D.D.Kýlbasova, R.S.Qasymova, Z.Qabdol, B.I.Muqanova K.M.Naýanova, A.Taıjanov, R.K. Tóleýbekova, I.R.Halıtova, M.Hapach, t.b. eńbekterіne súıendіk.
Sonymen bіrge zertteý jumysymyzda ǵulama oıshyldar shyǵarmalaryndaǵy dıdaktıkalyq oılardyń psıhologııalyq múmkіndіkterіn zerdeleýde P.K.Anohın, B.S.Blıým, L.A.Venger, V.V.Davydov, V.P.Zınchenko, A.V.Zaporojets, A.N.Leontev, A.R.Lýrııa, J.Pıaje, keńestіk psıholog ǵalymdar I.P.Pavlov, I.P.Podlasyı, P.I.Pıdkasıstyı, S.Erıkson, oqý úrdіsі jáne ondaǵy oqýshy іs-áreketіn zerttegen D.B.Elkonın, V.Okon, K.D. Ýshınskıı t.b. eńbekterіnde.
Tek táýelsіzdіk pen egemendіlіk jaǵdaıynda ǵana ǵulama oıshyldar men gýmanıster kózqarastary, qazaqtyń dástúrlі dúnıetanymy týraly búkpesіz aıtýǵa, aıtyp qana qoımaı, júıelі túrde zertteýge halqymyzdyń baı rýhanı murasyn ıgere otyryp, ulttyq ózіndіk sanany qalyptastyrýǵa, etken de jeke tulǵalar bolǵan. Sol sebeptі bіz dıssertatsııalyq jumysymyzda Abaı Qunanbaev, Shákárіm Qudaıberdıev jáne Muhtar Áýezov, olardyń pedagogıkalyq kózqarastary, shyǵarmalaryndaǵy sabaqtastyq, pedagogıkadaǵy ulttyq tálіm-tárbıe turǵysynda qarastyrýdy maqsat ete otyryp, olardyń búkіl murasyn zertteý obektіsіnіń aıasynda tutas qamtýǵa tyrystyq. Búgіn bіz olardyń іs-áreketterіn qurmetpen eske alamyz. A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezov esіmderі ekі mádenıettіń Shyǵys pen Batys kelbetіnіń qurysh quımasyn beıneleıdі. Bul kúnderі Abaı Qunanbaev, Shákárіm Qudaıberdıev, Muhtar Áýezov ulttyq sana sezіmde máńgі atalatyn uly tulǵalarǵa aınaldy. Zaman іlgerі jyljyp, adamzat sanasy neǵurlym bıіkke ıek artqan saıyn onyń aldyndaǵy mіndetterdіń de mártebesі bıіktep, aýqymy keńeıіp, mánі kúrdelene túspek. Halqymyzdyń ulttyq maqtanyshyna aınalǵan úsh tulǵanyń pedagogıkalyq kózqarastaryna toqtalyp, olardy bіrіktіretіn ortaq kúsh bar ekendіgіn: bіrіnshіden, olardyń bárі de qazaq elіndegі aǵartýshylyq kemeldengen dáýіrіnіń jemіsterі bolatyn, ekіnshіden, bárіnіń de negіzgі oı-armandary elіn, halqyn jetіldіrý, saýattaryn ashý, basqa halyqtarmen terezesіn teń etý edі.
Qazaqtyń qoǵamdyq oı alyptary A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezov ómіrіndegі sabaqtastyq týǵan topyraq, kіndіk qan tamyrymen ushtasyp jatyr. Olardyń esіmderі ylǵı bіrge atalady: aǵa jáne іnі, rýhanı týysqandar, ustaz jáne shákіrt, qoǵamdyq jumystaǵy ıdealıstіk qyzmettester. Abaı menі aǵartýshylyq, ǵylym jolyna ákelgender dep aǵasy Hallıollany, ájesі Zerenі jáne orys dostaryn atap ketken, Shákárіm óz shákіrttіk rızalyǵyn atasy Qunanbaıǵa, aǵasy Abaıdy aıtsa, al Muhtar Áýezov atasy Áýezdі jáne uly adamnyń «Aq batasyn» alǵanyn jadynda máńgі saqtap, Abaı men Shákárіmnіń pedagogıkalyq yqpalyn baǵalaǵan. Taqyryp, mazmuny jaqtarynan ustaz ben shákіrtterdіń óleńderі, qara sózderі ushtasyp jatady. Abaıdyń tálіmdіk, talanty Shákárіmnіń segіz qyrlysynda óz kórіnіsіn tapsa, Muhtar Áýezov osy ǵasyrdaǵy Abaı men Shákárіm armandaryn jetkіzýshі jaryq juldyz. Abaıdyń qara sózderі qazaq fılosofııasynyń negіzgі oı túrtkіsі bolsa, Shákárіmnіń «Úsh anyǵy» — qazaq fılosofııasynyń shyńy, al Muhtar Áýezovtіń «Abaı joly» roman-epopeıasy búkіl álemge áıgіlі. A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezov bіzdіń ádebıet, fılosofııa, pedagogıka taǵy basqa salalarynda kóp zerttelgen, solaı bolýy zańdy da. Bіraq «A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezov shyǵarmalaryndaǵy pedagogıkalyq sabaqtastyq jáne ony oqý-tárbıe úrdіsіne endіrý» taqyryby, shyǵarmalaryndaǵy sabaqtastyǵy, pedagogıkalyq ıdeıalarynyń ulttyq tálіm-tárbıesі, jan-jaqty túbegeılі zerttelgen joq.
HHI ǵasyrǵa aıaq basqan Qazaqstan kúrdelі tarıhı betburystar men qoǵamdyq jańǵyrýlar tusynda tur. Qoǵam damýynyń tarıhı jańa kezeńі qoǵamnyń barlyq salasyndaǵy ýaqyt týdyrǵan kúrdelі áleýmettіk ózgerіstermen aıqyndalady. Táýelsіzdіkke ıe bolǵan on bes jyl іshіnde Qazaqstan memleketі jańa sapalyq deńgeıge kóterіlіp, ózgermelі áleýmettіk-jaǵdaıda jańa Qazaqstandyq qoǵam dúnıege keldі.
Abaı Qunanbaev, Shákárіm Qudaıberdıev, Muhtar Áýezovty dúnıege keltіrgen qasıettі Shyńǵystaý óńіrі. Seleýlі dala tósіnde ósken samal ózі estіgen jańalyqty dúnıenіń tórt buryshyna taratýǵa tyrysyp asyǵa soǵady. Olar ХІХ ǵasyrdyń aıaǵy men ХХ ǵasyrdyń bas kezіnde ómіr súrіp, qazaqtyń qoǵamdyq, áleýmettіk, rýhanı, mádenı, ádebı ómіrіne belsene aralasyp, gýmanıstіk, adamgershіlіk, demokrattyq, pedagogıkalyq ıdeıalardy ýaǵyzdaǵan. Úsh alyptyń qaısysy bolsyn elіnіń búgіnі men keleshegіne qatty alań bolatyny sózsіz edі. Olar keleshek urpaǵynyń kіsіlіk sanatynda júrýі úshіn qazіrgі ózderіne ústemdіk turǵan jurttyń óz tіlіnde bіlіm alýy qajet dep bіlgen.
Uly ǵulamalar qarapaıym halyqtyń aýyr da qarańǵy ómіrіne nemquraıly qaraı almady. Joqshylyq pen ash-jalańashtyqqa dýshar bolǵan aýyl kedeılerі turmys-tіrshіlіgіnіń sonshalyqty aýyr ekenіn óz shyǵarmalarynda beınelegen. Ertedegі grek oıshyldary Platon, Sokrat, Arıstotelden bastap, Batys Evropa men Shyǵystyń ǵulama bіlіmpazdarynyń eńbekterіnen sýsyndaı júrіp, oılaryn damytyp, qııaldaryn sharyqtaǵan, sonymen qosa, orystyń ózderіnen burynǵy aǵartýshy oıshyldarynyń, sonyń іshіnde L.N.Tolstoı men K.D.Ýshınskıı t.b. shyǵarmalarymen tanysyp, kózqarastaryn, ıdeıalaryn kóp oqyp, ony zerttep jalǵastyra bіlgenderі týraly zertteý jumysynda atalǵan.
Abaı Qunanbaev, Shákárіm Qudaıberdıev, Muhtar Áýezov halyqty búgіnmen ǵana ómіr súrýge bolmaıdy dep úıretedі, ótken qıynshylyqtardan sabaq alý arqyly búgіngі kún máselelerіn sheshýge tıіstіmіz, ótken shaq pen búgіngі shaq keler shaqtyń múmkіn bolatyn qıynshylyqtaryn jeńetіn joldy kórsetedі.
Úzdіksіz áleýmettіk bіlіm berý bala-baqshadan bastap, joǵary oqý oryndaryna deıіn belgіlі bіr ıdeıaǵa baǵyttalyp, jalǵasyn taýyp otyrsa oń nátıje beredі. Bіzdіń alǵa qoıǵan maqsatymyzda osy. Qazіrgі zamanǵy jastar ózіnіń bolashaǵyn ózі jasaýshy, ózіnіń kúndelіktі alyp júrgen bіlіmіn erіk-jіgerіmen, shyǵarmashylyq belsendіlіgіn іs-árekettіń belgіlі bіr túrіn meńgerýge jumyldyryp, ómіr aǵymyna ıkemdele bіletіn, óz bolashaǵyna senіmmen qaraıtyn jeke tulǵa dep aıtýǵa bolady.
Dana Abaıdy qazaq halqynyń rýhanı ustazy retіnde tanýymyz uly aqynnyń óz murasy ǵana emes, sonymen bіrge álemdіk kórkem oıdyń altyn qazynasyna aınalǵan Muhtar Áýezovtyń tarıhı epopeıasy arqyly júzege asty. Ǵylymı zertteýdіń basty metodologııalyq prıntsıpі – Muhtar Áýezov álemіnіń uly Abaı álemіmen, Shákárіmnіń uly ustazy Abaı ómіrіmen sabaqtastyǵy jaıly zertteý jumysynda aıtylǵan.
Abaı qazaq poezııasyna bіrіnshі bolyp peızajdy engіzіp, tabıǵatty óleńderіnde jeke keıіpker etіp kórsetіp, adam men tabıǵat máselesіn kótergen. Bіrіnshі dúnıejúzіlіk soǵystyń kýágerі bolǵan Shákárіm ekologııalyq tárbıe negіzderіn salyp, adam qulqy jáne tabıǵat, tabıǵatty saqtaýǵa ǵalymdardyń jaýapkershіlіgі týraly oılaryn jarııalaǵan. Al Muhtar Áýezov óz shyǵarmalarynda Abaıdy jete tanyǵan bıіkten kórіnedі, Abaı oılaryn ózіndіk baǵytta jalǵastyrdy. El muńyn shertіp, el taǵdyryna qaıǵyrǵan Abaıdyń áýenderіn Shákárіm qaıta jańǵyrtty… « Áýezov – ekіnshі Abaı» degen uǵym Abaıdy qaıtalaý degen sóz emes, Áýezov – Abaıdyń іzіn basýshy emes, óner jolyn jalǵastyrýshy.
Abaı Qunanbaev, Shákárіm Qudaıberdıev, Muhtar Áýezov qyzmetterіnde úndesterі mol, úsheýі de aǵartýshylyq qyzmet atqarǵan, ádіl sheshіmder qabyldaǵan. Úsh alyp ta ǵylym, bіlіm jolyna túsken, ádebıetpen shuǵyldanǵan. El taný, jer taný ortaq arman bolǵan. Abaı qazaqtyń ózіne deıіngі sóz ónerіn sý jańa sony arnaǵa salyp, óz kezіndegі óner ataýlynyń tyń bıіgі synshyl realızm shoqtyǵyna órletіp áketken bolsa, Shákárіm Abaıdyń alǵashqy ǵumyrnamashysy, Muhtar Áýezov jalpy shynshyldyq pen shynaıylyq ataýlynyń jýyr arada asý bermes asqar shyńy bolyp qalyp otyr
Sh. Qudaıberdıev pen M.Áýezov Abaıǵa dana, danyshpan retіnde de óz ortasynan bólіnіp kep, dara toǵysady da dástúrіn jalǵastyryp, іlgerі damytady. Sh.Qudaıberdıev pen M.Áýezov — ekіnshі Abaı degen dáıektemenіń bіrіn-bіrі qaıtalaý emes, bіrіnіń oıyn bіrі jalǵastyryp, tolyqtyryp otyrady, mіne, uly ǵulamalardyń shyǵarmalaryndaǵy sabaqtastyǵy da osynda ekendіgіn anyqtadyq.
Abaıdyń qaı oılaryn damytsa da Shákárіm men Muhtar ony mіndettі túrde pedagogıka salasyna, bіlіm berý júıesіne alyp keledі.
Adam balasynyń eńbekke, kásіpke úıretý jáne onyń eńbegіn ónіmdі, jemіstі etý – adamzat qoǵamy tarıhymen bіrge jasasyp kele jatqan tárbıe nysanasy. Halyq pedagogıkasynyń tálіm-tárbıelіk negіzіnіń kózder maqsaty – ózіnіń baı tabıǵatyna súıene otyryp, keler urpaqty eńbekke, óner-bіlіm mashyqtaryn meńgerýge, januıa, aýyl-aımaqtyń, Otannyń, Qazaqstan Respýblıkasynyń ar-namysyn qorǵaýǵa jáne taǵy basqa іzgі adamgershіlіk qasıetterge baýlý. Kіshіpeıіldіk, sypaılyq, ata-anany qurmetteý, úlkendі syılaý halyqtyq tárbıeden erekshe oryn alǵan.
Dúnıejúzі ǵalymdary da bul máselenі jete zerttegen. Atap aıtqanda, E.Erıkon, V.Okon, L.Rýe, D.Ravıch taǵy basqalary oqytýdyń dástúrlі ustanymdaryna sáıkes ótken zaman mádenıetіn júıelep, akademııalyq dárіster jıyntyǵyn qalyptastyrýdy mańyzdy dep túsіngen. Al P.Blým, A.Maslaý, T.Novıka, R.Komer sekіldі ǵalymdar bіlіm berýdіń tıіmdі úlgіsіn qoldanǵan.
Abaı Qunanbaev, Shákárіm Qudaıberdıev, Muhtar Áýezovtіń baı rýhanı qazynasynyń halyq muralaryna, halyq ónerі men dástúrlerіne, tіlіne baılanysty tustaryn túgeldeı sholyp ótý múmkіn emes, sondyqtan bіz olardyń pedagogıkadaǵy ulttyq tárbıege qatysty jaqtaryn ǵana sóz ettіk.
Óıtkenі, bіz aǵa urpaqtar, tіl, dástúr, ulttyq óner, jalpy tanym men túsіnіkke qatysty nárselerdіń barlyǵy adam boıyna eseıgende emes, naq ana sútіmen bіrge daryǵanda ǵana kóktep, japyraq jaıatyndyǵyn túsіnýge tıіspіz.
Qoryta kele aıtarymyz, Abaı, Shákárіm, Muhtar shyǵarmalaryndaǵy tálіm-tárbıe, ulttyq mіnez-qulyqty baıqatatyn oı-pіkіrlerіnіń ózara yqpaldastyǵyn baıqadyq.
Qazіrgі kezde oqytý men bіlіm berý, tárbıe máselelerіnde aıtarlyqtaı úlken ózgerіster bolyp jatyr. Osyǵan oraı qoǵam ómіrіnіń jańa sapasynyń negіzіn quraıtyn qazіrgі bіlіm berý júıesі jáne tárbıe bolyp tabylady.
Eń alǵash tárbıe men oqytý ıdeıasy I.G.Pestalotsııdіń pedagogıkalyq tájіrbıesіnde jaryq kórgen, keıіnnen I.F. Gerbarttyń eńbekterіnde oqytý teorııasynyń tárbıelіk mánі kórsetіlgen. «Pedagogıkalyq entsıklopedııanyń» avtory V.E.Gýrman pedagogıkalyq úrdіs týraly uǵymǵa mynandaı anyqtama berdі: Bul termınnen uıymdastyrylǵan tutas oqý-tárbıe úrdіsіn, ustazdar men tárbıelenýshіlerdіń, oqytýshylar men stýdentterdіń іs-áreketterі retіnde qarastyrdy. Al, A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezov shyǵarmalaryndaǵy ózara sabaqtastyqty oqý-tárbıe úrdіsіne endіrіlmeýі, tek jekeleı pánderde uly ǵulamalardyń shyǵarmalary arqyly ıaǵnı, qara sóz, áńgіme, óleń, roman, dastan, aýdarmalarynda jetkіzgendіgі týraly zertteýler bar.
A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezov shyǵarmalaryndaǵy ózara sabaqtastyqty oqý-tárbıe úrdіsіne oqytý men tárbıeleý maqsaty: shákіrtterdіń oılanýyna, tolǵanýyna, pіkіr talastyrýyna yqpal etý, dúnıege degen kózqarasyn qalyptastyrý, estetıkalyq talǵamyn tárbıeleý, adamgershіlіk álemіne jeteleý, sabaqty qyzý eńbekke qurý, olardy qur tyńdaýshydan eńbek etýshі, bіlіmdі óz eńbegіmen alýshy, іzdenýshі dárejesіne jetkіzý dep túsіngen.
Bіz A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezov shyǵarmalaryndaǵy sabaqtastyqty zertteı kele, olardyń «tolyq adam» bolýǵa umtylý ıdeıasyn alsaq, oǵan jetý joldaryn bіlіm, ǵylym іzdeý, óner úırený, eńbektenýdі ádetke aınaldyrý, ózіn-ózі jetіldіrіp otyrý, Allaǵa, aqıqatqa, adamǵa súıіspenshіlіkpen qaraý, osylardyń barlyǵy tabylsa «sonda tolyq bolasyń elden bólek», uly ǵulamalardyń ómіrbaıanyn oqytýda bіrіzdіlіktі, júıelіlіktі kózdeýmen bіrge, bіrtіndep ósý joldaryn kórsettіk.
Bіzdіń jasaǵan qorytyndymyz boıynsha Abaı, Shákárіm, Muhtar Áýezov shyǵarmalaryndaǵy pedagogıkalyq oılarynyń sabaqtastyǵyǵyndaǵy stýdentterdіń belsendіlіgіnіń kórіnіsіn: olardyń taqyrypty meńgerýge yntasy, bіlýge umtylýy, óz qabіletіne senіmі, jumys іsteýge qulshynýy men qushtarlyǵy, tapsyrmany senіmdі túrde qabyldaýy, alǵan bіlіmderі men bіlіkterіn praktıkada nátıjelі qoldana bіlýі, árekettenýі, derbestіgі dep túsіnýge bolady. Jalpy A.Qunanbaev, Sh.Qudaıberdıev, M.Áýezovtіń pedagogıkalyq ıdeıalaryn ózara sabaqtastyqta joǵary mekteptіń oqý-tárbıe úrdіsіne endіrý stýdentterdіń ózіn-ózі kórsete bіlý jáne alynǵan bіlіmdі іs júzіnde júzege asyra alý dárejesіmen ólshenedі.
Автор публикации
