11 февраля, 2018 18:18
Педагогикалық технологияның қагидалары — оның қүры- лЬімын, жіктелуін (классификациясын) жөне оны таңдаудың йегізделуін айқындайтын тікелей педагогикалық технологияға қатысты философиялық, өлеуметтанулық, экономикалық, педа- гогикалық көзқарастардың белгілі бір жүйесі болып табылады.
Педагогикалық технологияны дидактиканың категориясы ретінде философиялық ой елегінен өткізу оны тарихилық пең логикалықтың бірлігі, абстрактылықтан нақтылыққа, қүбылы- стан мәнділікке қарай қозғалыстың аспектілері түрғысынаң қарастыруды қажет етеді.
Педагогикалық технологияның ең бастапқы кезі — оньің жекелеген элементтерін, сабақтың кезеңдерін бір ретке келтіре отырып, алдын ала болжау болып табылады. Сабақты алдьщ ала болжауда мамандықтың, оқу топтарының, оқушылардьщ қабілеттері, оқу материалының мазмүны, оқудың мақсаты, оқушыларға төрбие беру, сонымен қатар оқытушының (шебердің) кәсіби деңгейінің өзіндік ерекшеліктері басты назарда болады.
Сонымен, төжірибенің қажеттіліктері педагогикалық еңбекті логикалық жағынан технологияландыруға, яғни әдістер, төсілдер, қүралдар, үйымдастыру формалары жүйелерін таңдап алуға — оқушылардың өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, оқу процесін замана талабына сай басқара білу мақсатына бағыттай алатын педагогикалық технологияны жасауға өкеліп соқты.
Тарихилық пен логикалылықтың бірлігі мынадан көрінеді: педагогикалық технологияның табиғи туындауының логикалық мөні белгілі бір нәтижеге өкеліп соғатын даму процесінің кез келгенінің өзінің бойына объективтік бағыт-бағдарды, өзіндік қажеттілікті жинақтай білуімен байланысты болып келеді. Дегенмен де, бастапқы кезде негізделген педагогикалық техно- логияға төн логикалылықты бүл арадан таба алмайтындығы- мызға қарамастан, олардың қалыптасуындағы өтіп кететін фа- залардың реті жалпы және түтастай алғандағы болашақ тех- нологияға төн логикалық байланыстармен өзара үндестік таба алады. Шын мағынасында, бүл процестің нөтижесі тарихилы- лықтың логикалықтың бойынан табыла білуінде болып отыр.
Біздің пайымдауымызша, зерттеудің тарихилық жөне логи- калық әдістерінің айырмашылығын — зерттеудің жай ғана субъективтік мақсаттарының айырмашылығы деп санай салуға әсте болмайды, өйткені бүл арада оның өзіндік негізі бар екендігін де ескеруіміз керек болады.
Логикалық зерттеулердің мақсаты: оқудың дамыған түтас- тық жүйесінің (оқу әдістері, үйымдастыру формалары, техно- логияның қүрамындағы дидактикалық қүралдар) қүрамындағы жекелеген элементтердің атқаратын рөлін айқындау болып та- былады.
Педагогикалық технологияның мәнін танып-білу абстракты- лы және нақты ойлау мен оларды зерттеудің теорияларын жаса- удың негізінде ғана ойдағыдай жүзеге асады. Демек, ол нақтЫ эмперикалылықтан танымның теориялық дөрежесіне қарай, жекелеген қүбылыстарды талдаудан оның мөнділігін негіздеуге қарай бағытталған сапалы секірісті білдіреді. Бүл қүбылыс кезінде суреттеуден қүбылыстың мөнін түсіндіруге, одан қалды оның себептері мен негіздерін ашып көрсетуге талпыныс жасалады.
- Мөнділіктерді танып-білудің басты өлшемдерінің (критери- йлерінің) бірі — даму заңдары мен болжамдардың айқындығын дүрыс көрсете білу болып саналады. Осы орайда ерекше атап ететін бір жайт, мөнділік объекті дамуының пайда болу себептері мен көздерінің себептері белгілі болғанда, олардың қалыптасу- ьіның немесе техникалық жағынан жаңғыруының тиімді жол- дары ашылғанда және теорияда немесе тәжірибеде оның нақты үлгісі жасалғанда ғана танылған болып есептелінеді.
, Сондықтан да көсіби білім беру процесіндегі педагогикалық технологияны жүзеге асыру — олардың үлгісін жүйелі әдістер арқылы жасауды, дәл осы кезде білім алып жатқан оқушылар- дың білім мен төжірибені игеру барысында қолданыс тауып жатқан заңдылықтарын жан-жақты анықтауды жөне оны есеп- ке алуды қажет етеді.
Әлеуметтану ғылымы бойынша “технология” дегеніміз — “алға қойылған мақсатқа жету жолындағы адам қызметінің факторларын үйымдастыру төсілі” болып табылады. Әлеуметтік технология адам өмірінің қажеттіліктері мен рухани сүраныс- тарын қанағаттандыруға бағытталған өлеуметтік жобалаудың объектісі болып есептелінеді.
Педагогикалық технологияны жасауды қажет ететін кәсіби білім беру процесінің екі жақты табиғаты болады. Бір жағы- нан, тар мағынада алғанда, рационалдық ойлау мен алгорити- мизацияға ырық беретін көсіптік және басқа да білім салала- рының технологиялық жағын алып қарастыруға болады. Ал екінші жағынан, педагогикалық процесс адамдардың қүнды- лық бағыт-бағдарларымен, адамның мінез-қүлықтың өзіндік ерекшеліктерімен, қарым-қатынастар мен қызметпен, шығар- машылық күш-жігермен өзара өрекеттерінің өлеуметтік түрғы- дан үйымдастырылған заңды процесі ретінде қарастырылады. Міне, сондықтан да педагогикалық процесс субъектілердің өза- ра өрекеттері түрғысынан алып қарастырғанда субъектілердің белсенділігін басқарудың объектісі болып табылады.
Педагогикалық технологияда жоғарыда аталып өткен та- биғи екі жақтылықты ескере білудің маңызы өте зор болып келеді. Оны елемеуге де немесе жойып жіберуге де болмайды, олай болса оларды пайдаланудың тиімді жолдарын таба білу — педагогикалық технологияның басты функцияларының бірі болып табылады. Нақты жағдайларда қолданыс табатын педагогика- лық технология өз шеңберіне әдістердің, үйымдастыру форма- ларын, нақты тапсырмаларды таңдау және дидактикалық процестің түрлі проблемаларын шешуді қамти отырып, көзде- ген мақсатқа жету жолының үйытқысына және сол мақсатқа ^кету қызметінің процесінің өзіне де айнала білуі керек.
Экономика түрғысынан алғанда педагогикалық технология- лар оқу процесіндегі түрлі пәндердің жаңғыртушылық қызметінің тиімді жолдарын қолдануға, білім берудің нөтижелеріне қар. жыны үнемдей отырып жетуге бағытталады.
Педагогикалық технологияның психологиялық аспектісі педагогикалық процеске қатысушылардың өрқайсысының өзіндік ерекшеліктерін айқындай білумен тығыз байланысты больщ келеді: кәсіби білім беру үшін көсіптік даму мен өзін-өзі баға- лаудың, білімдерді игеру механизмдерін, хабарлар легін қабыл- дай білудің жөне т.б. жағдайларын айқындап алудың маңызы өте зор.
Педагогикалық технология проблемаларын талдап жасау- дың нәтижесі ол проблемалардың текстің мағына жағынан алғандағы тиянақты бөлігінде болжамдармен, үлгілер жасау- мен, конструкциялаумен, жобалармен жөне т.б. өзара түйісетіндігі белгілі болып отыр.
Олай болса, технология мен жобалау (проектілеу) — бір- бірімен өзара тығыз байланыстағы, өрі бірін-бірі толықтырып отыратын үғымдардың қатарына жатады. Егер педагогикалық технология өр оқушының білім алу жолындағы “шешуші мүмкіндіктерін” жүзеге асыруға бағытталатын болса, онда жо- балау дәл осы “шешуші мүмкіндіктерді” іздестірумен айналы сады; ал егер педагогикалық технология мақсаттар бірлігі мен оқу өдістерін өзара біріктіруге талпыныс жасайтын болса, онда таңдау процесі мен мақсатты айқындау жобалаудың басты мақ- сатына айналады.
Мақсатты айқындай білуге келетін болсақ, оның негізінде түрлі оқиғалардың объективтік барысының алдын алуға байла- нысты түрлі формаларда көрініс табатын алдын ала болжап білу феномені жатқандығын байқаймыз.
Мақсатты айқындау қызметтің ішкі жағымен байланыста болса, ал технология қызметтің сыртқы нормативтік жағымен байланысады (технология сабақтың жобасын жасау процесі, білім беру мақсатына жетудің нөтижесі ретінде қарастырыла- ды). Өрине, бүл процестер бір-бірімен өзара тығыз байланыста болады жөне айқындалған қарым-қатынастар шеңберінде жүзе- ге асырылып отырады.
Олай болса, мақсатты айқындау процесі барысында көрсетілген мақсат өзінің жүзеге асырылуға бағытталған қадамының сөтті болуы үшін жеке міндеттер жүйесіне қарай бет бүруы керек болады. Ал бүл жағдай арнайы семиотикалық шараларды қажет етеді немесе керісінше технологияландыру процесі мақсатты айқындауға қажетті жағдайлардың жасалуын талап ете бастай- ды.
Технология болжам жасаумен тығыз байланысты болып келеді, өйткені екеуінің де мақсаттары белгілі бір нөтижеге жетуді көздейді.
Алайда технология жобалау кезінде үлкен жауапкершілік пен қатаң төртіпті қажет етеді. Бүл қызмет барысында эврис- тикалық төсілдер кеңінен қолданыс тауып отырады.
Технология мен болжам жасаудың өзара ықпалдастығына сүйене отырып, педагогикалық технологияны жобалауда бол- #сам жасаудың жаңа көздерінің туындауы мүмкін деген пікірге қелеміз.
Педагогикалық технология үлгі жасау процесімен де байла- нысты болып келеді. Өйткені, объектіні жаңарту мен оны көрсетудің қүралы ретінде көрініс табатын үлгі жасау төмендегідей жағдайларға:
[ — педагогикалық технологияны салыстыруға және бағалауға;
- — болашақ педагогикалық қызметтің нақты процестерін бей- нелеуге;
I — педагогикалық проблемаларды шешудің альтернативті варианттарының біреуінің нәтижесін қабылдауға жол береді.
Үлгі болашақ педагогикалық технологияның бір варианты ретінде, қажет болған жағдайда болашақ педагогикалық қызметтің жекелеген мөнді жақтарын бөліп алып, оны жан- жақты логикалық талдаудан өткізе алады.
Үлгі жасау өлі де болса танылмаған объектілердің түрақ- талған өзіндік қасиеттерін айқындауға да мүмкіншілік туғызады.
Олардың қүрылымын, дефинициясын, таңдауды негіздеу мен жіктелуін айқындауға бағытталған педагогикалық технология- ның қағидасы түрлі ғылымдар саласындағы теорияларды тал- дауға жөне педагогикалық технологиямен байланыстағы үғым- дарға негізделу керек.
Автор публикации
