27 февраля, 2018 18:05
Тілдік қатынас негіздері пәні. Тілдік қатынас, оның ережесі мен ерекиіеліктері, қүрамы, түлгалары, гылыми негіздері, сондай-ақ сөйлесім әрекеті және оның түрлері. Басқа гылымдардың ішінде тілдік қатынастың алатын орны, оның басқа гылымдармен байланысы. Тілді оқыту мен тілді үйретуді мәселелерінің ара қатысы. Олардыц айырмашылықтары. Тілдік қатынас мәселесінің лексиксілық және гра.иматнкалық минимумдарды меңгерумен тыгыз байланыстылыгы.
Лекция максаты: Халыкаралык байланысы күшті казіргі кезеңде ерекше мән беріліп отырған тілдік катынастың гылыми мәселе ретінде айналымға еніп. оның тіл білімінің өзекті мәселесі ретінде теориялык жэне әдістемелік жактан арнайы зерттеліп отыргандығы жөнінде, сондай-ак ғылыми оралымға енген терминдері жөнінде мағлұмат беру
Лекцпя мәтіні (кыскаша):
Тіл адамзаттың ойлау, пайымдау процесімен бірлікте іс жүзіне аса отырып, тілдік катынастың негізі, басты кұралы болып табылады. Осы карым — катынас кұралы болып табылатын тілді ғалымдар эр килы ерекшеліктеріне карай жан — жакты зерттеп келеді. Тілдік катынастың гылыми негіздері психология, философия, социология, әдістеме, педагогика гылымдарымен тыгыз байланысты. Тілдік катынастың лингвистикалык негізі карым — катынас кұралы тілге байланысты. Лингвистика тіл туралы ілім болса, тілдік катынас сол тілдің катысымдык ерекшеліктерін камтиды. Оның педагогикалык негізі тілді окытуға катысты білім жүйесіне, оның мазмұны мен сапасына, катысымдык тұлгалардың тәрбиелік мэніне сүйенеді. Олар эдістеме ілімінін басты принциптері мен окытудың әдіс — тәсілдеріне сай дамиды, жетіледі. Тілдік катынастың психологиямен байланысы тіл, ойлау жэне сөйлеу процестеріне келіп тіреледі.
Қазак тіл білімінде тілдік катынас ғылыми мэселе ретінде теориялык жағынан да, әдістемелік жагынан да арнайы зерттелген емес, сол себепті осы уакытка дейін гылыми оралымға енген оның терминдері де калыптаскан жоқ.
Тілдік катынас (ТҚ) — адамның ойлау, пайымдау, сөйлеу, тындау, түсіну, айту, пікірлесу т.б. әрекеттеріне тікелей катысты кұбылыс. Сондыктан тілдік катынаска байланысты кұбылыстардың теориялық негіздерін анықтау; айтылган, берілген, жазылған хабарды кабылдаудың әдіс-тәсілдерін айкындау; сол сиякты карым-катынас кұралдары мен тұлғаларын, олардың колданылу жолдарын белгілеу казіргі өзекті мэселелер катарына жатады. Осы мәселелерді жан-жакты окыту мен үйрету олардың гылымда өзіндік аныктамасын беруді, тілдік катынас кұбылысын теориялык жэне эдістемелік жактан арнайы зерттеуді кажет етеді.
«Коммуникация» терминінің түсіндірме сөздіктерде тілдік жагынан горі баска мағыналарына түсініктеме беріліп келді. Мәселен, 1980 ж. «Ғылым» баспасынан жарык көрген «Қазак тілінің түсіндірме сөздігінің» 5-томында осы түбірге катысты бір ғана сөз берілген. Ол — «коммуникация» сөзі. Мүнда айтылған аныктаулар мен мысалдар «жол катынасы», «байланыс» деген үғымды білдіреді. Адамдар арасындағы тілдік карым-катынас деген ұгымды білдіру аркылы бұл сөздің мағынасы әлдекайда кеңейді. Сонымен катар «коммуникация», «коммуникативтік» термині соңғы жылдары лингвистикада ғана емес, одан баска да ғылым салаларында кеңінен колданылып келеді. Бұл сөздін тілге катысты алгашкы магынасы «карым-катынас», тіл аркылы түсінісу, пікірлесу болса, кейінгі кезеңдерде бұл ұгым элдекайда тереңдей түсті. Мәселен, коғамдык коммуникация — коғамдык байланыс, когамдағы карым- катынас дегенді аңгартады, ал саяси коммуникация — саяси өмірдегі байланыс, саясатка катысты карым-катынас дегенді аңғартады.
«Коммуникация» сөзінің негізгі мазмұны жалпы карым -катынас, араласу, хабарласу, байланыс деген сиякты магыналарды білдіре келіп, адамдардың тіл аркылы сөйлесу процесін, тілдесу ерекшеліктерін, тілдің әлеуметтік мэні мен коғамдык кызметін, адамдар арасындагы карым — катынасты, өзара түсінушілікті көрсетеді. Осыдан барып, «коммуникабелді» — тез тіл табысатын, түсінісуге, сөйлесуге бейім, «коммуникабелдік» — түсінісушілік деген сөздер мен ұғымдары пайда бола бастады.
Автор публикации
