1 апреля, 2018 22:59
Сапалық сын есімдер, окулыктарда көрсетіліп жүргендей, мағынасы жағынан заттың түрі мен түсін(а\, қара, қызық, көк, сұр т.б.), сыры мен сапасын (жақсы, жалшн, тәуір, нашар т.б.), көлемі мен аумағын (үлкен, кіші, ауыр, жеңіл т.б.), дэмі мен иісін( ащы, тәтті, күлімсі т.б.) білдірсді.
Сапалык сын есімдер негізінен қосымшасыз зүрып, озінің семантикалык жағынан тікелей затгың сынын білдіретін түбір создер ретіпде қарастырылады. Мысалы, ақ, көк, сары, жақсы, биік т.б. секілді сын есімдер түбір сөздер, бірак сапалык сын есімдерді қосымшасыз негізгі түбірлер дегенді шартты түрде ғана алып, белгілі бір кезең, қалыптаскан дэстүр тұрғысынан қарамау жөнінде грамматикаларда ескертілген (31, 70). Осы пікірді проф, А.Ыскаков та жалгастырып, сапалык сын есімдерге түбір сөздерді жаткызу салты бар екендігіне тоқтала келіп, “бірак бұл кағиданы үнемі тапжылмайтын қағида деп қарамау керек, өйткені қазіргі кезде түбір соз сияқганып корінетін көптеген формалар тарихи даму тұр-ғысынан қарағанда, тиісті қосымшалар аркылы баска тәсілдер бойынша жасалған туынды сөздер болып келеді. Мысалы, үзын, үлкен, қызыл, ащьі, түщы, момын, аіиық, жабық, жалпақ сияқты сапалык (негізгі) сын есімдердіц бэрі де ертеректе туынды создер болған, демек,’ олар үзақ, үлкейген, қызгылт, аиіыган, түщыОы, момақан, ашылды, жабьілды, жалпайган создерімен түбірлес болган(63, 177),” -дейді.Бірак ғалым келтіріп отырған сын есімдер тарихн жағынан түбір сөздер болганымен, сапалык сын есімдер катарына жатады, ойткені оларда сапалық сын есімдерге тэн.белгілер бар. Ал сапалык сындардың ерекшеліктері мыналар: біріншіден, саналық сындарға тэп создердің бэріне де ұлганту, кішірейту жұрнакгары және сынның әр-килы реңін білдіретін шырай категориясының жұрнақтары косылады, екіншіден, оларга сындык белгіні күшейте я өсіре түсу үшін қолданатын үстеме буындар жалғанады, үшіншіден, ояар семантикалық ерекшелігіне карай атрнбуттык (жаксы окушы), адпербиалдық (жақсы оқиды) қызмет аткарады (63, 177). Сонымен бірге, заттыц сапалык белгісі өзінің бастапқы калпын үнемі сактап түрмайтын ерекшелігі де айтылып жүр. “Мысалы, жаңа дәптер, қызыл орамал десек, мүндағы аныкталушы зат есімдер (дэптер орамал) осы калпында түра бермей, пайдалану барысында сындық сипатын өзгертеді (ескі дэптер, кызғылт орамал) (49, 6)”
Автор публикации
