1 мая, 2018 11:10
Күрделенген сөйлемдердің казақ тілінде ең жиі кездесетін түрі есімше оралымдармен күрделенген сөйлемдер.
Сөйлемдегі негізгі ой бір бас мүшенің (бастауыштың) төңірегіне жинакталса, есімше сөздері оралымды кұрылымдарды ұйымдастыруда орталык байланыстырушы дәнекер болады. Есімшелі оралым негізгі сөйлемнің мазмұнын толықтыра отырып, күрделенген сөйлемдерді жасауға катысады. Мысалы, ауылға такай бергенде, алдынан Рай шықты. (Ә.Н.)
Есімше оралым негізгі сөйлеммен байланысу тәсіліне қарай екі түрлі амалмен жасалады: 1) септік жалгаулы есімше оралымдар. Мысалы, Ауру баланы көргенде, Акбала есіне түсті. (Ә.Н.)
Қозыны колына ала бергенде, Айгүл аз гана әлсіреу де сезініп еді. (Ғ.М.)
- Көмекші сөзді есімше оралымдар: -ган соң түрінде келген есімшелі оралым сөйлем ішінде колданылу ыңгайына карай эр түрлі мағыналык катынастарда жұмсалып отырады. Солардың ішінен ен көп кездесетіні — себептік мэніндегілер. Мысалы, Шұжықтан көбірек жеген соң, Байсейіт азырак көңілденіп алды. (С.Сейфуллин).
-ғаннан кейін. Есімге оралымның осы түрі мезгілдік мэнде жұмсалып негізгі сейлемдей окиға, әрекеттің орындалуына мүмкіндікер туғызады: Жылкыдан босанып келгеннен кейін, мен тағы да белгілі Жаманшұбарда жүре бастадым. (С.Мұканов)
-ганнан бері. Бұлар да есімше оралымды жасауға катынасып, мезгілдік мәнде жұмсалады: Әйгерім, Макұлбайдың өлгенін естігеннен бері, үнсіз жылауда еді. (М.Әуезов)
Автор публикации
