15 марта, 2018 18:22
Арнаулы технология мен өндірістік оқыту сабақтарын біріктіру идеясы оқыту практикасында пайда болды. Мұндай сабақтар- дың өдістемесі өлі де эксперименталдық сынақ кезеңінде қалып отыр. Білікті инженерлік-педагогикалық кадрлары бар жөне электромонтаждық шеберханалары сөйкесінше материалдық-тех- никалық тұрғыда жабдықталған училищелерде арнаулы техно- логияның оқытушылары мен өндірістік оқытудың шеберлері осы біріктірілген оқытуды қолданады. Ең болмағанда, біріктірілген сабақтар бірнеше мөрте өткізілген училищелерде оқушылар оқыту өдістемесін жетілдірудегі шебердің одақтасы- на айналып шығады.
Біріктірілген сабақ идеясы неге негізделеді? Егер электр жабдықтарының қызметі бойынша электромонтерлар дайындау барысында (дайындық мерзімі — 1 жыл) өндірістік оқыту мен арнаулы технологияның дөстүрлі тақырыптық жоспарлауын қарастырсақ, аралас тақырыптарды зерттеудегі алшақтық 2 аптадан 4 аптаға дейін құрайтынын аңғару қиын емес.
Алайда, теориялық жөне өндірістік оқытудың аралас тақы- рыптарын оқып үйренуді жоспарлаудағы біріктіру — сабақтың мұндай түрінің өдістемесінің тек бір ерекшелігі ғана. Оның келесі ерекшелігі арнаулы технология мен өндірістік оқытудың біріккен сабақтарын нақты тақырып бойынша жоспарлаумен сипатталады.
Мұндай жоспарлаудың мөні арнаулы технологияның оқыту- шысы теориялық материалдың мазмұнын практикалық дағды- ларды қалыптастырумен бір мезгілде оқытуға лайықтап іріктеуімен түсіндіріледі. Өдетте, оқу материалының осындай мазмұны электромонтаждық жөне өзге жұмыстардың техноло- гиясын сипаттайды. Бішкек қаласындағы 47-ші көсіптік-техни- калық мектептің шебері А.Н. Харичков өзінің дипломдық жұмысында арнаулы технологияны оқытудағы оқу материалы- ның мазмұнының 30-40% тақырыптары бойынша өндірістік оқытумен біріктіруге болатындығын дөлелдейді. Сонымен, тео- риялық оқытудың материалы іріктелді, арнаулы технология мен өндірістік оқытудың аралас сабақтары жоспарланды.
Аралас оқытудың үшінші ерекшелігі сабақтың құрылымы- на қатысты. Аралас оқыту сабағының құрылымы теориялық немесе өндірістік оқыту сабағының құрылымымен сөйкес келмейді, өйткені аралас сабақ кезінде теориялық білімдерді игеру және көсіптік дағдыларды қалыптастыру процестерін жымдастыру, кезектестіру, қосып жіберу іске асырылады. Жаңа теориялық материалдың мазмұны мөлшермен беріледі; өрбір мөлшерден кейін оқушылар практикалық өрекетпен, яғни жат- тығуларды орындаумен айналысады.
Аралас сабақтың құрылымын фазалардың сабақтастық кезегі ретінде қарастьфуға болады. Өз кезегінде, өрбір фаза екі қадамнан тұрады. Бірінші қадам — теориялық материал мөлшерін игеру, екінші қадам — дағдьшарды практикалық қалыптастыру (83-кесте).
- кесте. Аралас сабақ фазаларының қүрылысы.
»1-ші қадам — білімдерді қалыптастыру Фаза^
*2-ші қадам — шеберліктер мен дағдыларды қалыптастыру
Сабақты уақыт бойынша жоспарлауда, өдетте теорияның қадамына практиканың 10-15 минут практиканың қадамы берілетінін, теориялық материалдың өтілген мөлшері бойынша жаттығу орындау оқушылардың 20-30 минут алатынын ескеру қажет.
Ең алдымен сабақтың басталуына немесе нөлдік фазаға жеке тоқталу қажет. Оқушыларды алдағы жүмысқа жұмылдыра оты- рып, жаңа теориялық материалды үйренуге деген олардың қызығушылығын қалыптастыра отырып оқытушы олардың ал- дында бүтіндей алғанда қарастырылып отырған тақырып бой- ынша жүмыстардың барлық зерттелетін технологиясын жайып салу керек. Сабақтың ең бастапқы кезегінде оқушыларға өрекеттің бағдарлық негізі беріледі. Онан кейін оқытушы технология- лык процестің жекелеген бөліктері (блоктары) бойынша теори- ялық білімдер мен практикалық дағдыларды қалыптастыруға көшеді. Аралас сабақта өрбір оқушының жүмыс нөтижесін түйіндей отырып, корытынды инструктаж анықтайды.
Осылайша, аралас сабақтың қорытындыланған қүрылымын төмендегі формуламен келтіруге болады.
С — Ф0+ФІ+Ф2+… -НФп+ФЗ,
Бүл жерде ФО — бастапқы фаза (1-ші қадам — үйымдастыру жөне мақсаттық қондырғы, 2-ші қадам — оқушыларды алдағы әрекетке бағдарлау, алдағы өрекеттің технологиясын түсіндіру);
Ф1,Ф2,… , Фп — аралық фазалар (1-ші қадам — білім блогы бойынша қысқаша теориялық мөліметтер, 2-ші қадам — прак- тикалық жаттыгулардың мазмүны);
ФЗ — қорытынды фаза (оқушы жүмыстарын жинақтау жөне талдау, теория жөне практика бойынша бағаларды қою).
Айтылғандарды қорытындылай отырып, “Өткізгіштердің электр контактілерін монтаждау” тақырыбы бойынша аралас сабақтың мысалын келтіреміз.
Сабақтың мақсаты — өткізгіштердің электр контактілерін монтаждау бойынша бастапқы дағдыларды қалыптастыру.
Сабақтың міндеттері:
— білім берушілік — өткізгіштердің электрлік контактының қасиеттерін оқыту, оқушыларға мыс өткізгіштерді дөнекерлеуді, мыс жөне алюминий желілерді қысуды үйрету;
- төрбиелеушілік — техникалық құжаттамаға, инструмент- ке, материалдарға деген үқыпты қатынасқа төрбиелеу. Өзінің жұмыс уақытын рационалды пайдалану, қауіпсіздік техника- сын барлық ережелерін катаң сақтау;
- дамытушылық — алынған білімнің негізінде тапсырмалар- ды орындау процесінде атқарылатын жүмысты пайымдай және талдай білу қабілеттерін дамыту.
Сабақтың түрі — аралас.
Сабақтың жабдықталуы: дидактикалық — “Электромонтаж- дық инструмент”, “Өткізгіштерді дөнекерлеу”, “Өткізгіштер мен кабельдерді қысу” плакаттары; “Өткізгіштердің маркала- ры”, “Электромонтаждық материал жөне бүйымдар” планшеттері; “1К62 үлгісіндегі токарлық-винткескіштік станоктың электрлік схемасы” атты электрлендірілген стенд.
Өткізгіштердің электрлік контактілерінің үлгілері: ПВ — 1мм2, ПГВ — 0,5мм2, АППВ — 2,5мм2, АПВ — 4мм2, ПВ — 2,5мм2 өткізгіштерінің кесінділері; ПОС — 40 припойы; кани- фоль; алюминий және мыс қалыптар (гильзалар) мен үштау- ыштар; электромонтаждық инструменттің жиынтығы.
Сабақтың қүрылымы
- ші фаза — сабақтың үйымдастырушылық жөне жүмылды- рушылық қамтамасыз етілуі:
а) сабаққа катысушыларды журнал бойынша тексеру, ден- саулық жағдайын айқындау (сыртқы түріне көңіл бөлу);
ө) сабақтың мақсатын хабарлау, электромонтаждық жүмыс- тарды орындауға деген дүрыс дайындықтың маңызы туралы, сенімді электр контактының рөлі туралы, үқыптылық пен өзіндік төртіп туралы, атқарылатын жұмыстың сапасы туралы өңгімелеп беру;
в) дәнекерлеу және қысу арқылы электр контактысын қам- тамасыз етуді түсіндіру жөне көрсету.
- ші фаза өткізгіштерді электр контактысының монтажына дайындау.
1-ші қадам — электр контактының физикалық қасиеттері. Монтаждық өткізгіштерді дайындауға арналған материал (оның қасиеттері). Өткізгіштерді түзету. Монтаждық өткізгіштердің изолияциясын тазалау. Өткізгіштердің үшын түйықтаудың тәсілдері.
Сүрақтардың қойылуы:
Әлсіз электр контакті неге өкеледі?
Монтаждық өткізгіштерді жіліктеу барысында нормаларды сақтамау неге өкеледі?
Неге монтерлық пышақты қолдану барысында өзіңе қарай қозғалыс жасауға болмайды?
Екінші қадам — төмендегі жаттығулар негізінде білімдерді бекіту:
а) ПВ — ІммІ; АПВ — 4ммІ; АППВ — 2.5ммІ маркаларын- дағы монтаждық өткізгіштерді түзету;
ө) монтаждық өткізгіштердің изоляциясын тазалау;
б) монтаждық өткізгіштің ұштарын жіліктеу;
- ші фаза — мыс өткізгіштерді дәнекерлеудің технологиясы.
- ші қадам — дәнекерлеуге арналған өткізгіштердің марка- лары. Дөнекерлеуге арналған қосымша материал. Дәнекерлеу барысында қолданылатын жабдықтар мен инструменттер. Ин- струменттер мен жабдықтарды пайдаланудың ережелері. Мон- таждық өткізгіштердің желілерін дәнекерлеу.
Сұрақтардың қойылуы:
ПОС — 40 припойынның ПОС — 30 маркасынан қандай айырмашылығы бар?
Дәнекерлеудің алдында өткізгіштің желілерін тазаламауға бола ма?
Егер жүмыс барысында электр дәнекерлегіші үшін арнаулы тағанды қолданбаса не болады?
- ші қадам — жаттығулардың негізінде білімдерді бекіту;
а) өткізгіштің қосылған жеріндегі желілерді тазарту,
ө) ПГВ монтаждық өткізгіштерін 0,5ммІ-ден ІммІ-ге дейін және ПВ өткізгішін ІммІ-ден 2,5ммІ-ге дейін кесу арқылы өткізу.
- ші фаза — өткізгіштердің мыс жөне алюминий желілерін қысу.
- ші қадам — қысуға арналған өткізгіштердің маркалары. Қысуға арналған инструмент пен жабдықтар. Инструмент пен жабдықтарды пайдалану ережелері. Үштағьпптар және біріктіруші қалыптар. Монтаждық өткізгіштің желілерін қысу технологиясы.
Сұрақтардың қойылуы:
Егер өткізгіштердің мыс желілерін біріктіру барысында алю- миний қалыпты пайдаланса не болады?
Егер контактылық қосындыны эксплуатациялау барысында қысымның тереңдігін, контактылық қысымның нормаларын сақтамаған жағдайда, оның қандай салдарлары болады?
Егер алюминий желілерін біріктіру барысында кварцев- азелиндік пастаны қолданбаса не болады?
- ші қадам — жаттығуларды білімдерді бекіту:
а) өткізгіштердің желілерінен оксидттық қабықшаны алып тастау;
ө) 2,5ммІ қалыңдықтағы ПВ маркалы өткізгіштердің мыс желілерін қысу;
б) 4ммІ қалыңдықтағы АППВ маркалы өткізгіштердің алю- миний желілерін қысу;
в) алюминий желілерінің контактылық байланысына квар- цевазелиндік пастаны жағу.
Қорытынды фаза:
а) оқушылардың білімін, шеберліктері мен дағдыларының, сондай-ақ ұқыптылық, турашылдық, тиянақтылық, тәртіптілік жөне ұйымшылдық сияқты қасиеттерінің қалыптасу деңгейін бағалау;
ө) үйге тапсырма — “Өткізгіштер мен кабелдердің желілерінің қосындысы мен түйықталуы” тақырыбын қайталау.
Оқырманда төмендегідей сүрақтар туындауы мүмкін:
- Аралас оқыту арнайы технологияны оқытуға арналған сағаттардың қысқаруына өкеле ме? Әкеледі. Берілген тақырып бойынша теориялық материалды үйрену өндірістік оқытудың алты сағаттық сабағы кезінде өткізіледі. Арнаулы технология- ның дөстүрлі сабағы өткізілмейді. Қысқарылып қалған уақыт- ты оқушылардың көсіптік білімдері мен дағдыларын жетілдіруге пайдаланған дүрыс.
— Өндірістік оқытудың аралас сабақтарын қалай өткізеді? Оларды өндірістік шеберінің қатысуынсыз өткізуге бола ма? Әдетте, аралас сабақты арнаулы технологияның оқытушысы өндірістік оқытудың шеберімен бірігіп өткізеді. Оқытушы оқушы- лардың теориялық білімдерін қалыптастырады, жүмыстарды, жаттығуларды және т.б өткізудің технологиясын көрсетеді. Шебер жекелеген операцияларды көрсету үшін, жаттығуларды орын- дау алдындағы қысқаша инструктаж барысында, практикалық дағдыларды қалыптастыру кезіндегі ағымдық инструктаж ба- рысында жүмысқа кіріседі. Алайда бүгінгі күні инженерлік- педагогикалық білімі бар шеберлер арнаулы технология бойын- ша сабақтар жүргізе береді, ал аралас сабақтарды өткізу олар- да ешқандай өдістемелік қиыншылықтар туғызбайды.
Автор публикации
