11 апреля, 2018 10:49
Атау септік тұлғасындағы сөзбен тіркесетін септеуліктер, негізінен, есім сөзден соң жұмсалады.
Үшін септеулігі есім сөздермен, кимыл атауымен және -мак (-мек), -ған (- Қан, -кен,-ген) формалы есімшелермен тіркесіп, оларға себептік, максаттык мағына үстейді. Мысалы, Екі анасын көңілдендіріп тағы айтқызу үшін кейде өзі де қаладан экелген кітаптарының ішінен: «Жүсіп-Зылиха» сиякты киссаларды окып берді (М.Әуезов).
Сайын септеулігі зат есімдермен, есімшемен тіркескенде, ол сөздерге Даралау мағынасын береді немесе белгілі бір істің кайталануын білдіреді. ^Іьісалы, Көше бойының шыныланып койған калың қары көк аттың тагасы тиген саііын сықырлай түсіп, кірш-кірш етеді (М.Әуезов).
Туралы септеулігі бір күбылыс туралы, сол хақында, сол турасында, сол жайында деген сияқты мэнде жүмсалады. Мысалы, Құнанбай Жидебайдағы іапер пгуралы Жұмабай мен Тэкежан сөздерін түгел тыңдап алды да, Абайларға енді ыза болды (М.Әуезов). Осы туралы септеулігімен мағыналас жайында, жөніндегі, жөнінен, турасында, турасынан деген шылаулар да бар. Желқұііып туралы өз ауылындағы бір үлкен аңшының айтқан сөзі еді (М.Әуезов). Ол осы іс жоніндегі арам ойды ерте ойлаған. Кәмшат турасында күйзелтіп күңірентіп отырсыңдар сендер бізді. Ел мен елдің шабысы, таласы жаііында бірталай күндер айтты (Бұл да).
Арқылы септеулігі зат есіммен, түйық етістікпен тіркесіп, іс-әрекеттің не арқылы іске асқанын білдіреді. Мысалы, Абайдың байлауын тілмаштар арқылы енді түгел түсініп болған екі ояз күлісіп, бір-бірімен келісе жараскандай. Жиренше арқылы Абайға пара ұсынған Барақ, казір көтеріңкі отыр (М.Әуезов).
Шамалы, іиақты, қаралы септеуліктері негізінен сан есімдерге тіркесіп оларға болжалдык мэн үстейді. Мәселен, Осы кештердің алдында Сүйіндік, Сүгір, Жексен жэне басқа да кэрі, жастан жиырма шақты кісі окшауырак келеді. Қазірде Бөжей қорасының алдында тұрған қырық іиамалы кісі бар (М.Әуезов).
Боііы, боіымеп, боіыииіа септеуліктері зат есімдермен, есімдіктермен және -ған, (-кан, -кен, -ген) тұлгалы есімшелермен тіркесіп, белгілі бір мерзімді толық қамтитындай мағынаны береді. Мәселен, Күндегі маіиық боіынша келіп жаткан аткамінер, даугер, арызшылар (М.Әуезов).
Автор публикации
