9 сентября, 2018 11:00
Тарихи уақыт аса жеделдей түсуде. Әлем қарқынды түрде өзгеруде және болып жатқан өзгерістердің жылдамдығы адамды таң қалдырады.
Бүкіл әлемдік тарихи процестің жеделдеуі қай кезде де мемлекеттер алдында жаңа шектеусіз мүмкіндіктер ашады, ал оларды толығымен пайдаланғанымызды мен мақан тұтамын.
Соңғы 20 жылдан астам уақытта біз қогам өмірінің барлық оқиғаларына өте жоғары қарқынмен жаңғырту жүргіздік.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы (14 желтоқсан, 2012 жыл)
КІРІСПЕ
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Мемлекеттілігімізді бекіттік, халықтың біріктілігін сақтадық, кіріспелі жаңғарту стратегиясын іске келтірдік, осы замандық нарықтық экономиканы құрдық» деп 2010 ж. 1-2 жектоқсанда Астанада өткен Саммитте айтылды. Ел бостандығы, ұлт тәуелсіздігі біздің халық ушін еш уақытта да төбеден тускен сый болмаган. Кәзіргі басымыздан өтіп жатқан курделі өміріміз отан тари- хымен тамырлас, сабақтас.
Коп жылғы ұстаздық тәжірибеге қарағанда, әр турлі қоғамдық процестер мен оқиғаларға қоса, біздің студенттерімізді мемлекеттік- әкімшілік, шаруашылық-экономикалық жуйелердің алмасуының заңдылығы қатты қызықтыратыны байқалады. Олар әкімшілік- шаруашылық құрылымдардың өзгеруі мен алмасуына этногендік және экзогендік факторлардың қалайша әсер ететінін білуге, сондай-ақ белгілі бір салық. қаржы. сауда жүйелері, құқықтық нормалар қалай қалыптасып, қалайша дамитынын білуге тереңірек үңіледі.
■ Олардың бұл мәселелерге ерекше назар аударатын себебі — негізінен, экономистерді, басқарушы мамандарды, қаржы қызметкерлерін, аудиттерді және т.б. даярлау мен айналысатын біздің университеттің кәсіби бағдарына тікелей байланысты болса керек.
Бұған қоса, қазіргі кезде көшпелілер қоғамын зерттеудің методологиялық негіздері үлкен өзгерістерге ұшырап жатқаны да бұл проблеманы ұғып-тусінудің маңыздылығын арттыра түсуде.
Көшпелілер өркениетінің дамуына қатысты мәселеде әр турлі тұжырымдар орын алып отырған кезде, мынадай жайттарды еш- қашан естен шығаруға болмайды. Мысалы: Орталық Азияда нома- дизмнің тууы мен қалыптасуы үисін принципті маңызы болған жағ-дай көшпелілердің шруашылық мәдениеті өзінің генезисі жағынан табиғаттың төлтумасы екендігі. Батыстағы елдер өздерінің өркениет өрісін жер оңдеу технологиясын жетілдіруден тапса, көшіпелілер қоғамы өздерінің өркениетін өсірудің ресурстарын Адам және Қоғамның табиғат жағдайына барынша бейімделуінің технологиясынан іздеді. Ал, бұл — Батыс пен Шығыстың экономикалық менталитетінде айтарлықтай айырмашылықтың пайда болуына әкеп соқты.
Ол , көшпелі социумға «отбасы — жеке меншік — мемлекет» деген принциппен қурылатын саяси бас біріктіру де жарамсыз болып шықты.
Терезесі тең қатынастарға негізделген номадизмде отырықшы қогамдагы меншік иесі боп табылатын топтың экономикалық мүддесіне зтікелей тәуелді жіктеуге де жол бермейді. Көшпелілер қоғамында мемлекеттің пайда болуының өзі де — микроәлеуметтік организмді жақындастырушы күш ретінде ғана көрініс тапты.
Алайда. кез келген қогамдық жүйенің негізі — ең алдымен экономикилық мүдделерден туындайтын тұрақтылық екенін ешқашан теріске шығаруға болмайды жане кез келген мемлекет өз билігін осы турақтылықты реттеу функциясы арқылы жүзеге асырады.
Қоғамдық өнім өндірудің басқа нысандарына қарағанда номидизмнің турақтылығы әлсіздеу болғандықтан, оның өндірістік-жономикалық көрсеткішітері де белгілі бір нақты тирихи хронологияға түсіруге келмейді. Сондықтан оны біз де «ертеректегі және кейінгі кезеңдердегі орта ғасыр дәуірі»; «моңғол шапқыншылығы дауірі»; «моңғол алап- қыншылыгынан кейінгі дауір» дейтін кезеңдерге бөліп қарастыруға тырыстық.
Бұл маселенің ештенкеге ұқсамайтын өзіндік бір ерекше (спецификалық) қыры бар екеніне де назарларыңызды аударғымыз келеді. Көшпелі социум өзіне тән екі турлі қасиетімен ерекшеленеді: бір жагынан, оның әлеуметтік және мәдени шаруашылық жақтан бірігуінің (бас біріктіруінің) бастағы түп негізінің элементтері өткен ескі замандарға барып тіреліп, әр түрлі өзгерістерге ұшыраған кейінгі дәуірлерінің бәрі комекскіленіп қалған секілді көрінсе, екінші жағынан, эко-этно жүйенің ішіне терең еніп, өткен замандардың ең қасиетті де киелі салт-дәстүрінің бүкіл кешенін оз бойына сіңіріп алған әлгі негізгі элементтер әр күнде тұрмыста тұрақты түрде кездесіп отырады.
Көшпелі социумның салт-дәстурлерінің тамыры тым тереңде, яғни ескі заман өткелдерінде жатса, тарихын бізге белгілі болған жеке аспектілерінен ғана танимыз; сондықтан кейде талдау жасаудың интуитивті әдісіне әсүгінбей, өткен замандарда не болып. не қойғанын білу бізге өте қиын, ал оқиғалардың дерегі мен мезгілі анық корініп тұрған жағдайда, әрине рационалдық тәсіл қолданылатыны белгілі.
Сонау ерте замандардағы. яғни Сақ дәуіріндегі патронимия, көшпелі, тайпа. таталар одағы. Үйсін мемлекетінен, Турік, Түргені қаганаттирынан жане басқа этно-саяси бірлестіктерден бастап, нағыз қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуына дейінгі дәуірлердегі көшпелі қазақ қоғамындағы мемлекеттіліктің дамуы мен әкімшілік- шаруашылық жүйенің өзгерістерге ұшырауына терең оймен үңіле қарап талдау жасаганда біз айтып өткен туйіндеулерді негізге аламыз.
Өркениетінің түп-тамыры небір замандарға созылып жатқанымен. XX ғасырға дейін жономикисының негізі экстенсивті коителі мал шаруа- шылығы болып келген қазақ халқының тарихи тағдыры осы болмысының оймен-ақ қайталанбас қылық құбылыс деп қарауға тұрарлық. Өзінің өмір жолын тіршілік үшін жер бетінен жойылып кетпеу үшін күрес- тен бастаған бүл халық, ел болып ес жию өз мемлекеттігін, мәдениетін тілін дамыту ақырында өзінің әлеуметтік-генетикалық кодын сақтап қалу үшін күресу жолынан өтіп, бугінгі күнге дейін жетті.
Қазақтардың шаруашылық және әлеуметтік-саяси бағдары Қазақстан орыс шіпериясының құрамына енген кезде аса күрделі өзгеріске ұшырап еді. Ал. қазақтың дәстурлі жожүйесінің күйреуі кеңестік режим тұсында біржола аяқталды, өйткені тоталитарлық мемлекеттің өзінің өктемдігімен кез келген іске бақылау орнатып, орынды- орынсыз араласа беруі — ЖЭС-ті (жаңа экономикалық саясатты) тұншықтыруға жеп тіресе; егістіктер мен шабындықтарды қайта болу. конфискация (байларды тәркілеу), жаппай ұжымдарға біріктіру (коллективизация), құлақтарды тап ретінде жою және т.б. төтенше шаралр еңбек адамын өндіріс құралдарынан ғана емес. тіпті өндірістің озінен де шеттетіп тастады.
Жалпыхалықтық меншік пен шаруашылық жүргізуде экономикалық және әлеуметтік-саяси дағдарыстардан шығуға тырысқан Қеңес өкіметінің әрекеттерінен ештеңе де өнбеді.
Қазіргі уақыт талабына сай Қазақстанда жүріп жатқан экономикалық реформаның негізі болып отырган жекелендіру бойынша шаруашылықты ары қарай дамытуда әлеуметтік-саяси жағдайдың модалі іздестірілуде.
Ғылым-бүл адамзат санасына ой салатын сан қырлы құпияға толы құбылыстары мен оқиғачарының арасындағы байланыстарды талқыға салып. айтуга күш салды. Бірақ біз студенттерге білім береміз, сондықтан тек қана ғылыми тұрғыдан емес, рухани құндылықтарының деңгейін көтеруіміз қажет. Поэзия, өнер мен дін әлемінде адамзатқа деген ерекне үндеу бар. Адамзат қолымен жасалган өнердің алғашқы нүсқалары Қазақстанда табылган петроглифтер, фольклор. Қорқыттың қобызы, руна жазуы, діни жүйелер мен ауызша және жазбаша түрде жеткен орта ғасырдагы түрік өнерінің мүралары, Қазақстанныц әлемдік оркениет пен мәдениеттің кеиінен қалмай даму сатысынан откенінің айғағы бола алды. Сондықтан да біз қазақ халқының мәдениеті мен өркениетіне үндеу жасауымыздыц себебі, халықтың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы мен құндылықтарын насихаттау арқылы мемлекетімізде рухани құндылыгы жогары қоғам қүру.
Автор публикации
