Кәсіптік — педагогикалық қызметкерлердің дайындығы

20 февраля, 2018 20:11

Бастапқы жөне орта көсіптік білім беру мекемелерінде, кәсіпорындарының оқыту-курстық тораптарында жөне жұмыспен қамту қызметінің білім беру мекемелерінде білім беру бағдарламаларын, өдетте көсіптік-педагогикалық қызметкерлер іске асырады. Кәсіптік мектептің педагогикалық корпусының негізін өндірістік оқытудың шеберлері мен оқытушылары құрайды.

Үзақ уақыт бойы Қазақстанда өндірістік оқытудың шеберлері — индустриалды-педагогикалық техникумдарда, ал оқытушы- лары жоғары оқу орындарының индустриалды-педагогикалық факультеттерінде (кафедраларында) дайындалды. Социалистік дөуірде өнеркәсіптік саланың басым дамуы жүмысшы маман- дардың ерекше көсіптік-біліктілік құрылымын және ол өз кезегінде көсіптік мектептің педагогикалық мамандарының қүрылымын анықтады.

Қазіргі кезеңде бастауыш көсіптік білім беру (БКБ) мен орта көсіптік білім беру (ОКБ) басым көпшілігінде өлеуметтік саланың, қызмет көрсету, денсаулық сақтау, экономика сала- ларының көсіптеріне барган сайын бағдар ұстана бастады. Көсіптік-педагогикалық мамандарға деген қажеттілік өсті жөне олардың біліктілік (квалификациялық) құрылымын кеңейту қажеттілігі пайда болды. Инженер-педагог біліктілігінен өзге экономист-педагог, агроном-педагог, ветеринар дәрігер-педагог, модельер-педагог, дизайнер-педагог жөне т.б. біліктіліктер де енгізілді. Сонымен бір мезгілде оқу орындарын қайта ұйымда- стыру да жүргізілді. Индустриалды-педагогикалық техникум- дардың орнына көсіптік-педагогикалық техникумдар мен кол- ледждер келді.

Бұл жаңару процесі кәсіптік-педагогикалық қызметкерлердің дайындыгын жүзеге асыратын барлық 50 жоғары оқу орны мен 55 колледжді тегіс қамтыды. Білім беру мекемесін басқару анағұрлым үлкен дербестікке ие бола бастады, білім берудің мазмүны аймақтық ерекшелікке ие болды, мемлекеттік білім беру стандарттары енгізілді. Қызметтің үйлесімділігін көсіптік- педагогикалық білім беру бойынша (Қазақстанның) Ресейдің жоғарғы жөне орта кәсіптік оқу орындарының оқу-әдістемелік бірлестігі (КПБ бойынша ОӘБ) қамтамасыз етті.

Осылайша Ресейдің білім беру жүйесінде көсіптік-педагоги- калық мамандарды даярлаудың міндеттерін жүзеге асыру үшін кәсіптік-педагогикалық білім беру (КПБ) жүйесі қүрылды.

Көсіптік-педагогикалық білім берудің мамандар даярлаудағы өзіндік сала екендігін атап өту маңызды.

Кейде көсіптік-техникалық білім беру қүрамдас бөлік ретінде педагогикалық білім беруге кіреді деген пікірлерді естіп қалуға тура келеді. Шындығында бүл олай емес. Педагогикалық ма- мандықтар да, көсіптік-педагогикалық мамандықтар да жоға- рғы көсіби білім беру мамандықтарының Классификаторына сөйкес мамандықтардың үшінші тобы — Білім беруге тең қүқықта енеді. Сонымен бір мезгілде педагогикалық білім беру дөстүрлі түрде өр түрлі оқу орындарында жалпы білім беру бағдарлама- ларын іске асыратын оқытушыларды даярлауға бағдар үстанса, ал кәсіптік-педагогикалық білім беру бастапқы жөне орта кәсіптік оқу орындары үшін мамандар даярлаумен айналысады. Осы- лайша, бірінші жағдайда педагог оқушыны қандай да бір пөнді оқытуға дайындалса, ал екіншісінде бір кәсіпті оқытуға даяр- ланып шығады. Маман-педагогтар қызметінің салаларындағы бүл айырмашылықтар педагогикалық жөне кәсіптік-педагоги- калық ағартушылықтардың өзара бір-біріне қатысында бағы- ныштылық жағдайда бола алмайтындығын көрсетеді.

Кәсіптік-педагогикалық білім берудің инженерлік-педагоги- калық ағартушылықтың өмір сүрген дәуірінің өзінде-ақ өзгешелігін айта кету керек. 37-кестеде педагогикалық, инже- нерлік-педагогикалық және инженерлік-техникалық жоғары оқу орындарында мамандар даярлаудың өзгешеліктері туралы мөліметтер берілген. Келтірілген мәліметтерді салыстырмалы талдау инженер-педагогтің (ал жалпы жағдайда — кәсіптік білім беру педагогінің) жекелеген пөнді оқытуға емес, көсіпке үйретуге дайындалатындығы айқын көрінеді. Бүл үшін ол өз қүрамына төмендегілерді енгізетін үш терең интеграцияланған компоненттерден түратын арнаулы жүйелік білім алды: психо- логиялық-педагогикалық, салалық дайындық және жүмыс көсібі бойынша дайындық.

Психологиялық-педагогикалық дайындықтың технологиялык қүрамдастығының ерекше өзгешелігі, оны бітіруші түлектің өз бетімен жобалай білу, оның мазмүнын сүрыптау мен бүл пәнді оқыту өдістемесін даярлай алу дағдысына ие болатындығымен сипатталады.

Инженер-педагогті салалық дайындаудың ерекшелігі, педа- гогикалық қызметкер ретінде оған оқушыларды өндірістік оқыту- ды іске асыру мен үйымдастыруда оны білім беру процесіне зиянын тигізбей өндірістік еңбекпен үйлестіру принципіне сүйенуімен түсіндіріледі. Бүл инженер- педагогті арнайы сала- лық дайындауға, инженер-технолог біліктілігіне сәйкес деңгей- де болуы тиіс, жоғарғы талаптар қояды.

Тағы бір ерекшелік мынамен байланысты: өндірістік оқыту- дың шебері функциясын іске асыра отырып, инженер-педагог, бастапқы кәсіптік білім берудің Мемлекеттік білім беру стан- дартына (МБС) сөйкес, БКБ түлегі үшін жоспарланған деңгей-

• кесте. Әр түрлі жоғары оқу орындарында мамандар
  даярлаудың өзгешеліктері

ден асып түсетіндей, жүмыстың көсібі бойынша біліктілік деңгейіне ие болуы тиіс.

Көсіптік білім беру жүйесінен өзге бастауыш және орта көсіптік білім беру мекемелерін педагогикалық мамандармен қамтамасыз етудің өзге де төсілдері кеңінен таралған. Өсіресе мүның инженерлер мен өзге мамандарды психологиялық-педа- гогикалық бағытта жетілдіре дайындау түрі немесе дәстүрлі педагогикалық білімі барларды (пөнді оқытуға бағдарланған) қосымша тереңдетіп салалық дайындау тәсілі жиі кездеседі. Бүл жағдайлардың барлығында көсіптік-педагогикалық білім беру жүйесіне төн дайындықтың жоғарғы сапасына қол жеткізу мүмкін емес.

КПБ мамандықтарының тізімі үнемі даму үстінде. Бүл жағдайда жүмысшылар мен мамандардың қазіргі кәсіптік- біліктілік қүрылымы мен оны бейнелейтін бастауыш жөне орта көсіптік білім берудің мамандықтары мен кәсіптерінің класси- фикаторы ескеріледі. Бүгінгі күні “Кәсіптік оқыту” мамандығы қандай да бір салаға тиесілігі бойынша 12-топқа біріктірілген

• ден аса маманданудан түрады.

Әр түрлі топтардағы мамандықтар бойынша білім берудің мазмүнының бір-бірінен айрықшаланатыны сонша, бүл топтар- ды дербес мамандықтарға айналдыру мәселесі күн тәртібіне шығып отыр.

Қазіргі заманғы КПБ дамыған біліктілік қүрылымымен си- патталғандықтан білім берудің көп деңгейлілігі принципін жүзеге асырады. Жоғары оқу орындарында білім берудің бакалавры деген ағартушылық дөреже беру қарастырылған (жоғары кәсіптік білім берудің екінші деңгейі). Жоғары білім берудің үшінші деңгейі не маман біліктілігін берумен (мысалы, инженер-педа- гог), не болмаса көсіптік білім берудің магистрі дөрежесін беру- мен аяқталады. Жоғары білім берудің аталған деңгейлері бой- ынша түлектерді дайындаудың мазмүны жоғары көсіптік білім берудің мемлекеттік білім беру стандартымен (МБС) реттеледі және ол, сондай-ақ түлектерге деген мемлекеттік талаптардың тізімін жөне оқытудың мерзімін (бакалавр — 4 жыл, маман — 5 жыл, магистр — 6 жыл) бекітеді.

1994 жылдан 1996 жыл аралығында жоғары көсіптік-педа- гогикалық білімнің барлық деңгейлері үшін стандарттар даяр- ланып болды. Сол қүжаттардың бірі — маман дайындаудың МБС үшінші деңгейдегі түлекке деген талаптарды айқындай отырып (мамандар дайындаудың білім беру бағдарламасы), ба- калаврға қойылатын талаптарды сіңіріп алды. Бүл осы МБС үйымдастыруына сәйкес, біртүтас оқу процесі шеңберінде бака- лавр дайындау үшін де, маман дайындау үшін де білім беру бағдарламасын іске асыру мүмкіндігі бар екенін білдіреді.

Кәсіптік мектеп қызметкерлерінің кәсіби қызметін жөне осы қызметке сөйкес, бітіруші түлекке деген МБС біліктілік талаптарын талдау бастауыш кәсіптік білім беру жүйесінде

• кесте. 1996 жылдың мемлекеттік білім беру стандартына
  (МБС) сәйкес жоғары кәсіптік педагогикалың білім (маман,

5 жыл) мазмүны компоненттерінің қүрылымы мен көлемі

(сағатпен).

анағүрлым сүранымға мамандар (инженер-педагогтер жөне т. б.) ие екендігін көрсетеді. БКБ мекемелерінде кәсіптік білімнің магистрлері мен бакалаврлары мейлінше аз деңгейде қолданыс табады. Бүл жоғары оқу орындарында өр түрлі білім беру бағдарламаларына студенттер қабылдаудың қүрылымынан да көрінеді.

Инженер-педагогтерге және өзге мамандарға деген кәсіптік мектептің басым қажеттілігін, түрғылықты халық пен жоғары оқу орындары тарапынан даярлаудың бүл түріне деген қызығу- шылықтарын ескере отырып, 5 жылдық оқытуға есептелген білім беру бағдарламасы компененттерінің сипаттамасын келтірейік.

38-кестеде маман даярлау компененттерінің көлемі мен құры- лымы келтірілген. Кәсіптік педагогикалық жоғары оқу орнын- да білім беру бағдарламасының мазмұны төрт циклге біріктірілген кезегінде блоктарға бөлінеді. Гуманитарлық, математикалық және жаратылыстанымдық ғылыми дайындықтың мазмұны барлық мамандықтар үшін бірегейлендірілген. Көсіптік дайын- дық пәндерінің циклі аралас болып табылады жөне екі блоктан тұрады: жалпы жөне арнайы пөндер. Әрбір блок өз кезегінде екі модульден тұрады.

Психологиялық-педагогикалық модульдің пөндері маманды интеграциялық дайындаудың жоғарыда аталған компонеттерінің бірін білдіреді. Екінші интеграциялық компонент ретіндегі са- лалық пәндер модулі өнеркөсіптік жөне өнеркөсіптік емес өндірістің белгілі бір саласындағы жұмыстың дағдылары мен шеберліктерін, білімін қалыптастырады. Мазмұнды құрылым- дауға деген модульдік тәсіл пөндердің ішінен 030500 — Кәсіби оқыту мамандығының барлық білім беру бағдарламалары үшін бірдей және өр түрлі маманданудағы мамандар даярлау мазмұ- нының инвариантты бөліктері болып табылатын циклдар мен блоктарды бөліп алуға мүмкіндік береді. Суретте сұр түспен боялған өзге (вариативті — аралас) модульдер саланың ерек- шелігіне қарай құрылады.

Өнеркәсіптік емес өндіріс саласында (өлеуметтік салада, қызметтер саласында) жаңа мамандандырулар бойынша білім беру бағдарламаларын даярлау барысында аңғарылған МБС ептілігінің жеткіліксіздігі стандартты жаңартуға мәжбүрледі. Оның үстіне, 1990 жылдардың аяғында жоғарғы КПБ стандар- ттаудың ағартушылықтың қазіргі заманғы көп деңгейлі ар- найы түрі ретіндегі шарттары қалыптасты. Көсіптік білім маз- мұнын оңтайландыру мен рационалдық қүрылымын іздестіру жоғарғы КПБ жаңа мемлекеттік білім беру стандартының жо- басын құрастыруға өкелді. Жаңартылған стандарттың негізінде жасалған білім беру бағдарламасының мазмүнының компоненттері

• кестеде келтірілген.

Жаңа білім бағдарламасының (ББ) басты айырмашылығы, онда білім берудің мазмүнын қалыптастыруға байланысты жо- ғары оқу орындарына үлкен академиялық еркіндіктер берілумен сипатталады. Мысалы ББ циклдік құрылымының сақталуы барысында онда республикалық жөне аймақтық (оқу орнының) компоненттер бөліп көрсетілген және таңдау бойынша пөндердің сағаттар көлемі көбейтілген.

Білім бағдарламасының келесі маңызды айрықшылығы онын жаңа мамандандыруларға арналған өзге бағдарламаларға түрле- не алу қабілеті, модификацияға бейімділігі болып табылады. Бұл республикалық компоненттің математикалық жөне жара- тылыстанымдық ғылыми пөндерге жөне жалпы кәсіптік пөндер циклдарындағы екі қүрамдас бөліктерге бөлінуі есебінен қамта- масыз етіледі. Циклдардың базалық пөндері стандартпен қатан

39-кесте. 1999 ж. МБС сәйкес жоғары кәсіптік білім
мазмүны компоненттерінің қүрылымы мен көлемі

реттеледі және барлық мамандандырулар үшін міндетті болып табылады. Кәсіптік бағдардағы пәндер фундаменталды (іргелі) жөне салалық ғылымдарға көсіби бағыттың болуын береді.

Жоғары кәсіптік-педагогикалық білімнің жаңартылған МБС жобасында ЖКБ стандарттарының жалпы қүрылымының біртүтастығы принципі жүзеге асқан, көсіптік білімнің біріншісінен екіншісіне өтудің сабақтастығы қамтамасыз етілген. Стандарт өздерінің сүраныстары мен мүмкіндіктеріне сөйкес студентке де, жоғары оқу орнына да білім беру бағдарламасын таңдау еркіндігін береді. Бүл жоғары көсіптік-педагогикалық білім беру кәсіптік мектеп үшін педагогтер даярлау сапасының жаңа деңгейін, олардың кәсіби бейімділігі мен кәсіби ықшам- дылығын қамтамасыз етеді деген үмітке жетелейді. Бастапқы Орта жөне жоғары көсіптік білім беру жүйелері кәсіптік-педа- гогикалық білім беру жүйесінің қызметі нөтижесінде оқу процесін ікадр мен қамтамасыз етуді жетілдіруге үміт арта алады.

Автор публикации

не в сети 5 лет

Tarazsky

6

Комментарии: 0Публикации: 982Регистрация: 14-11-2017