4 марта, 2018 18:03
Монологтік әдіс. Негізгі белгілері: үйренілетін материалды оқытушы ауызша формада баяндайды; оқушыларға атқарушы- лық әрекет немесе үлгі бойынша өрекет басым болады. Бүл әдіс кеңінен таралған, өйткені оны іске асыру өте қарапайым (63-кесте). Үлгілі өдіс. Негізгі белгілері: Электротехниканың даму та- рихында пайда болған мәселелерді пайымдау, шешу, оқу мате- риалын түсіндіру барысында демонстрациялық экспериментті белсенді түрде қою; оқу материалының баяндау қисынын пай- ымдауға бағытталған оқушылардың репродуктивті әрекеті (64- кесте).
| Оқытушының өрекеті | Оқушының өрекеті |
| Сабақтың тақырыбын оқушыларға хабарлау және түсіндірудің жоспарын беру | Сабақтың тақырыбы мен жоспардың жазбасы |
| Оқу материалы мазмүнының негізгі мөселелерін атап шығу | Негізгі мәселені үғыну |
| Демонстрациялық экспери- ментті жүргізу | Электротехникалық қүрыл- ғылардың жүмыс принципін бақылау |
| Электр тізбегі қызметінің принципін түсіндіру | Оқытушының түсіндіру барысында негізгі түсінік- терді жазып алу |
| Параметрлердің өзара байла- нысын сипаттайтын негізгі математикалық теңдеулерді көрсету | Негізгі математикалық бағыныштылықтарды жазып алу |
| Типтік электротехникалық есептерді шығарудың мысалын демонстрациялау | Есептерді шығарудың алгоритмін үғыну |
- кесте. Монологтік әдісті қолданудың ережелері
Сұхбаттық (диалогтык) әдіс. Негізгі белгілері: оқытушы мен окушылардың арасындағы сұхбатта қойылған мөселелер шешіледі, сонымен бір мезгілде сұхбат барысында оқушыларға тіреу ұғым- дарын қайталаумен сипатталатын, жадының жұмысын белсендіретін репродуктивті сүрақтар қойылады (65-кесте).
Эвристикалық әдіс. Негізгі белгілері: материал өңгімелесу барысында игеріледі; оқытушының әрекеті нұсқаушылық си- патта болады; оқу материалын түсіндіру мәселелік сүрақтарды қоюмен біріктіріледі. Мөселелік міндеттерді (сүрақтарды) оқушы- лар оқытушының көмегімен шешеді (66-кесте).
Зерттеушілік өдіс. Негізгі белгілері: Оқу материалын үйре- ну бойынша оқушылардың оқу-төрбиелік қызметін үйымдасты- ру; оқу экспериментіне кіріспе кезіндегі оқытушы тарапынан болатын инструктаж; оқушылардың оқу-танымдық әрекеті негізінен зерттеушілік сипатта болады (67-кесте).
Алгоритмдік өдіс. Негізгі белгілері: оқытушы типтік міндеттердің шешіміне әкелетін өрекеттердің жүйесін көрсетеді; өрекеттерді орындаудың сабақтастығын электротехникалық есептерді шығару өдістері анықтайды (контурлық топтар өдісі, тораптық потенциал- дар өдісі, эквиваленттік генератор әдісі және т.б.).
| Оқытушының өрекеті | Оқушының өрекеті |
| Сабақтың тақырыбын оқушыларға хабарлау жөне түсіндірудің жоспарын беру | Сабақтың тақырыбы мен жоспардың жазбасы |
| Оқу материалы мазмұнының негізгі мөселелерін атап шығу | Негізгі мөселені ұғыну Оқушылардың қысқа мөліметтері |
| Мөселенің мазмұнын ғылымның тарихындағы мысалдармен көрнекі беру | Ғылымның даму тарихын- дағы мөселелерді пайымдау. Мөселені саналы сезіну |
| Оқушылар үшін мөселені түсі- нудің игерілімділігі мен көрне- кілігін күшейту мақсатында демонстрациялық эксперимент жүргізу | Демонстрациялық экспериментті қадағалау |
| Параметрлердің функционалды бағыныштылықтарын, графиктерін құрастыру | Оқытушының жетекшілігімен эксперимент процесінде түсірілген параметрлердің функционалды бағыныштылықтарының графиктерін құрастыру |
| Параметрлер арасындағы негізгі математикалық
бағыныштылықтарды ажырату |
Негізгі формаларды жазу |
| Қойылған мөселеге қайта оралу және мөселені шешу кезеңін қайталау | Мөселелік ахуалды шешудің кезеңдерін қайталану |
| Негізгі түжырымдарға пысықтау | Түжырымдарды жазу жөне пайымдау |
- кесте. Үлгілік өдісті қолданудың ережелері
Осылайша, есепті шығарудың қандай да бір алгоритмін игере отырып, оқушылар сөйкес ғылымның өдісін де меңгереді. Бұл жағдайда окушылар үшін мөселе ретінде типтік міндеттерді шешу алгоритміндегі белгілі ұғымдар арасындағы байланыстар- дың жаңа жүйесі көрінеді (68-кесте).
Бағдарламалық өдіс. Оқыту практикасында бағдарламалық өдісті бағдарламалық бақылаумен жиі біріктіреді.
Сондықтан сабақта бақылаушы құрылғыларды, оқушылар- дың білімін бағдарламалық бақылау карталарын қолданған кезде
| Оқытушының өрекеті | Оқушының өрекеті |
| Оқушылардың алдына мөселелік сүрақты қою | Сүрақтың мәнін түсіну |
| Демонстрациялық эксперимент- тің көмегімен қайшылықты көрнекі түрде беру | Мөселені пайымдау. Бір немесе екі оқушы төжірибе- ні өткізуге қатысады |
| Қарастырылған мөселені бүрын оқытылған материалмен өзара байланысын ашу | Қисындық байланыстардың мөнін түсіну |
| Мөселені шешу үшін болжамдар айтуды үсыну | Болжамдар ұсыну |
| Мәселені шешуді үсыну. Ізденіс процесін қажетті схемалармен, электр тізбегі параметрлерін өлшеумен, графиктерді диаграм- маларды қүрастырумен жөне т.б. иллюстрациялау | Оқушылардың үжымдық өрекеті. Демонстрациялық эксперименттің нәтижелерін талдау. Графиктер қүрасты- ру, эксперименттің кестеле- рін толтыру |
| Эксперименттің нөтижелерін талқылау. Мәселенің шешілуін пысықтау | Негізгі түжырымдарды жазу. Мөселенің шешімдерін қорғау |
| Дүрыс шешім туралы жалпы түжырымды пысықтау. | Мөселенің шешімдерін жазу |
- кесте. Сұхбаттық тәсілді қолданудың ережелері
бағдарламалық әдісті қолданған төрізді болып көрінеді. Шын- дығында бағдарламалық өдіс арнаулы оқыту бағдарламасы бой- ынша оқу материалын үйретудің ұйымдастырылуын білдіреді. Бұл бағдарлама оқу материалының кадрлық бөлінісін, оны құрылымдаудың арнайы ережелерін, оқушылардың өзіндік өрекетін басқарудың төсілдерін өз құрамына енгізеді. Бағдарла- малық өдісті қолдану оқытушының жөне оқушылардың ЭЕМ жұмысымен жымдасады. Алайда осы күнге дейін оқытушы бағдарламаларды құрастырудың технологиясы өлсіз даярланғ- ан. Демек, бағдарламалық оқытуды іске асыру мөселесі арнайы зерттеулерді талап етеді.
Жоғарыда айтылғандарды түйіндей отырып оқытушының қызметінде өмбебап өдістің болмайтындығын ескертеміз. Оқытушы өдетте, оқушылардың қабілеттеріне қарай, оқу материалынын сипатына қарай жөне өзінің оқыту технологиясын игеруіне
| Оқытушының өрекеті | Оқушының өрекеті |
| Сабақтың тақырыбын хабарлау | Тақырыпты жазу |
| Қарастырылған тақырыптың бүрын оқылған материалмен өазара байланысын ашу | Байланысты пайымдау. Мөселенің мөнін санаға сіңіру |
| Мөселелік сүрақты қою | Мәселенің мөнін санаға сіңіру |
| Демонстрациялық эксперимент- тің көмегімен техникалық қай- шылықты көрнекі түрде беру. Мөселенің шешімін негіздеу. Қойылған міндеттерді шешудің маңыздылығын түсіндіру | |
| Мөселенің шешімін айтып беруді үсыну | Үсыныстар айту |
| Демонстрациялық эксперимент- тің оқушылардың жүргізуіне нүсқау беру. Эксперименттің нөтижелерін үсынудың формалары туралы инструкция | Демонстрациялық экспери- ментті жергілікті жерлерде өткізу, бақылау (егер мүмкін болса). Кестелерді толтыру |
| Эксперименттің нөтижелерін көрнекі формада беруді үсыну. | Диаграммаларды, графиктер- ді жөне т.б. қүрастыру |
| Алынған нөтижелерге комментарий беру | Түжырымдарды қүрастыру |
| Бастысын қайталау, себептерді бекіту жөне салдарларды түсіндіру. Теориялық қағидаларды түжырымдау. | Геориялық қағидаларды жазу. Қағидалар мен түжырымдар- ды дөлірек анықтауға байла- нысты оқытушыға сүрақтар беру |
- кесте. Эвристикалық өдісті қолданудың ережелері
қарай белгілі бір өдіске басымдылық береді. Сабақтағы оқыту өдістерін іске асырудың заңдылықтарының бірі екі-үш өдісті араластыра отырып, оның біріне негізгі орын беру болып табы- лады. Қорыта келе “Ауыспалы топтың тізбектеріндегі белсенді, ықшам жөне индуктивті кедергілердің жүйелі қосылыстары” деген тақырыпты үйрену барысындағы оқытудың сүхбаттық және эвриетикалық өдістерін іске асырудың мысалын келтірейік.
| Оқытушының өрекеті | Оқушының өрекеті |
| Сабақтың тақырыптары мен мақсаттарын қүрастыру | Тақырыпты жазу |
| Қарастырылған тақырыптың бұрын оқылған материалмен өзара байланысын ашу | Байланысты пайымдау. |
| Басты мәселені қоюда оқушы- лардың әрекетін ынталандыру | Мөселелік сүрақтарды үсыну. Ғылымның тарихы туралы оқу- шының қысқаша ақпар беруі |
| Негізгі мәселені қою немесе оқушылардың әрекетінің міндеттерін қүрастыру | Мөселенің мөнін пайымдау |
| Қойылған міндеттерді шешуде оқушының өрекетін ынталандыру | Үсыныстар айту |
| Үсыныстарды талдау. Лаборато- риялық эксперимент жүргізудің кезеңдерін таңдау бойынша кеңестер беру | Лабораториялық эксперимент- тің кезеңдерін даярлау (зерттеуді жүргізу барысында) |
| Лабораториялық жұмыстың (немесе эксперименттің) өрбір кезеңінде зерттеу өдістерін таң- дау бойынша нүсқаулар беру | Зерттеу өдістерін таңдау |
| Лабораториялық жұмысты өткізу бойынша инструкциямен жұмыс жасау. Оқушылардың алдына сүрақтарды қою | Лабораториялық жүмысты жүргізу бойынша берілген өдістемелік нүсқауларды талдау. Оқытушының сұрақтарына жауап беру |
| Лабораториялық жүмысты өткізу барысында қауіпсіздік техникасын түсіндіру. Оқушы- лардың дайындығын тексеру. Жүмыс орындарында оқушыларға нүсқау беру | Лабораториялық жүмысты немесе оқу экспериментін атқаруы |
| Төжірибенің нөтижелерін бақылау | Өлшеудің нөтижелерін кесте түрінде беру. Эксперимент- тің нөтижелерін графиктер жөне диаграммалар түрінде қорытындылау |
-
кестенің жалғасы
Үғымдарды қайталау кезеңінде ауыспалы топтың тізбекте- ріндегі белсенді, ауқымды және индуктивті кедергілердің қасиеті туралы оқушылардың білімін жүйелендіру іске асады. Онан кейін электр тізбегінің принципиалды схемасы сызылады (69- кесте). Оқушылардың алдына мынадай мақсаттар қойылады: өлшеу әдісінің көмегімен тізбектің элементтеріндегі кернеудің қүлдырауын анықтау және схемаға берілетін кернеуді есептеу; электр тізбегінің толық кедергісінің формуласын шығару. Оқушы- лар сәйкес өлшеулерді жүргізеді және тізбектің кесінділерінде кернеудің мөнін жазады. Оқытушы мынандай сүрақ қояды: “Сіздердің пікіріңізше, бүкіл тізбектегі кернеу қандай бола- ды?”. Түрақты ток тізбектеріндегі элементтердің сабақтасты қосындыларының қасиеттерін біле отырып, оқушылар генера- тордың қыстырмаларындағы кернеудің мөнін болжай алады. Бірақ оны өлшегеннен кейін олар кернеудің үйгарылған мәні мен өлшенген мөнінің арасындағы сәйкессіздікті көреді. Осы- лайша, мәселелік ахуал туындайды, ягни өткізілген демонстра- циялық эксперименттің нәтижелері мен тізбек элементтерінің сабақтас қосылыстарының қасиеттері туралы бүрын қалыптас- қан білімдердің арасындағы қайшылық аңғарылады. Оқытушы оқушыларды электр тізбегінің кесінділеріндегі физикалық процестерді қарастыруга итермелейді.
Оқушыларға мынандай сүрақтар қойылады: тізбектің белсенді кедергісіндегі кернеу неге тең? Индуктивті кедергідегі кернеудің мәні қандай? Индуктивтіліктегі ток пен кернеудің арасындағы фазалардың ығысуы неге тең? Ауқымдылықтағы кернеу қан- дай формуламен шығарылады? Ауқымды кедергідегі кернеу мен токтың арасындағы фазалардың ығысуы неге тең?
Онан соң қарастырылып отырған тізбек үшін кернеудің векторлық диаграммасы қүрылады (70-кесте). Кернеудің қүрас-
| Оқытушының өрекеті | Оқушының өрекеті |
| Сабақтың тақырыбы мен мақсаттарын қүрастыру | Тақырыпты жазу |
| Электр тізбегінің параметрлері- нің, міндеттердің түпкі жағдай- ларын талдау. Оқушылардың алдына сүрақтар қою | Электр тізбегінің принципи- алды схемасын қүрастыру. Оқытушы сүрақтарына жауап беру. |
| Электр тізбегінің принципиалды схемасының қүрылымын қарас- тыру. Оқушыларға сүрақтар тапсыру | Принципиалды схеманы талдау. Сүрақтарға жауап. Кесінділер бойынша электр тізбегі элементтерінің қосындылары- ның схемасы туралы түжырым |
| Электр тізбегінің параметрлерін есептеу өдісі туралы түжырым жасауды үсыну | Мөселені санаға сіңіру |
| Міндеттерді шешудің өдістерін анықтау | Есептеудің негізгі кезеңдері мен өдісін жазу. Міндеттің түпкі мөліметтері мен опера- циялардың сабақтастығын қүру |
| Тізбектің параметрлерін есептеу үшін оқушыларды оның лайықты математикалық аппа- ратын табуға ынталандыру. Жазбаларды түзеу. Негізгі формулаларға көңіл аудару | Математикалық формулаларды
жазу |
| Белгісіз параметрлері есептеудің бағдарламасын микрокалькуля- торларды (ЭЕМ) даярлауды үсыну | Бағдарламаларды қүрастыру |
| Бағдарламаны қүрастыру жөнінде оқушыларға нүсқау беру | Өзіндік талдау жөне аралық мөндерді бақылау. Міндеттің математикалық үлгісін қүрастыру* |
| Алынған нәтижелерді талқылау. Түжырымдар жасау | Есептеудің алгоритмін қорытындылау түрінде түжырымдарды жазу. Өзіндік жүмыс |
| * міндеттерді есептеудің алгоритімін онгш өрі қарастыру есептеудің өдістеріне төуелді болады.
|
69-кесте. Электр тізбегінің принципиалды схемасы
тырылған үш бүрыінынан оқушылар генератор қыстырмала- рындағы кернеудің тізбектің элементтердегі кернеуінің геомет- риялық жиынтығымен анықталатынын айқындайды. Олар Пи- фагор теоремасының танымал формуласынан шыға отырып, бүкіл тізбектегі кернеуді есептеудің формуласын табады.
11 = у]іІа + (11, + С/2 )3 деген есептік формула шығарылған соң оқыту-
шы оқушыларды эксперимент нәтижесінде туындаған қайшы- лықты шешуге ынталандырады. Сәйкес есептеулерді жүргізгеннен кейін оқушылар генератордың қыстырмаларындағы кернеудің мәнін дөлелдейді.
Оқытушы қайта сүрақ қояды: “Кернеу мен ток арасындағы фазалардың ығысуы мен тізбектің толық кедергісі неге тең?”. Онан өрі түсіндіріледі. Оқытушы мөселені шешу үшін катеттер мен гипотенузаны тізбектегі ток күшіне бөле отырып кернеудің үш бүрышын қолдану қажеттігін көрсетеді. Окушылар гипоте- нузасы 2-тізбектің толық кедергісін білдіретін, ал катеттері Хр=ХЬ- Хс жөне К сөйкес келетін жаңа үш бүрышты алады (71-сурет)
70-сурет.
Оқушылар өз бетінше тізбектің толық кедергісі формуласын 2 = -у/К2 +(ХЬ -Хс )2 жөне ауыспалы ток тізбегіндегі фазалар ығысу-
Автор публикации
