10 февраля, 2018 18:17
Педагогикалық технология дегеніміз не? Бұл сұраққа на- қты жауап беру үшін педагогикалық технологияға берілген бірнеше анықтамаларды қарастырып көрелік:
Технология дегеніміз — өнер, шеберлік, қабілет, белгілі бір жағдайды өзгерту өдістерінің жиынтығы.
Технология дегеніміз — адамның қызметі мен ой-санасымен тығыз байланыстағы мөдени ұғым.
Технология дегеніміз — техникалық жағынан маңызды қаси- еттер мен қабілеттілікті интеллектуальдық тұрғыдан жаңғырту.
Технология дегеніміз — белгілі бір процестерді жүзеге асыру әдістері жайындағы білімдердің жиынтығы.
Технология дегеніміз — оқу процесін жандандыру мақсатын- да ұйымдастырылған, белгілі бір мақсатқа жұмылдырылған, алдын ала ойластырылған ықпал мен өсер.
Технология дегеніміз — оқу процесін ойдағыдай жүзеге асы- рудың мазмұнды техникасы.
Технология дегеніміз — білім алудың жоспарланған нөтиже- лерге жету процесінің сипаттамасы.
Технология дегеніміз — төжірибе жүзінде орындалатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
Технология дегеніміз — төжірибелік білім берудегі педагоги- калық экспроматтардың минимумы.
ЮНЕСКО-ның бір құжатында педагогикалық технологияға Мьінандай анықтама берілген. Педагогикальщ технология дегеніміз бүкіл оқу процесін бағалаудың жүйелі әдісі жөне білімді аДамдық жөне техникалық ресурстарды ескере отырып игеру ^көне білім берудің ең тиімді әдістеріне жету мақсатындағы °лардың өзара ынтымақтастығы.
Ендігі жерде біз дөстүрлі тағы бір анықтамаға тоқталамыз.
Технология дегеніміз — педагогика ғылымы мен мектеп ТәЖірибесінің дамуындағы сабақтастықты сақтай отырып, педа- г°гика мен методиканың инструментальдық және өдістемелік ДҮралдарын түбегейлі түрде өзгерту.
Жаңа технологияны қалыптастырудың өрісі өр түрлі больщ келеді: сабақпен сабақ жүйесінен бастап білім берудің өдістемелід жүйесін, оқудың мазмүнын, оқу процесін қайта қарау мең жаңа типті кәсіби мектепті жобалауға дейінгі ірі масштабты (көлемді) акцияларға (шараларға) дейін қамтиды.
Дүниежүзілік және отандық педагогиканың тарихын, шьщ мөнісінде, аксиомалардың тарихы десек те болады. Өйткещ оның негізінде көптеген мектептік жүйелер қалыптасты, олар. дың ондаған жылдар бойғы өмір сүру кезеңінде үстаздар да, оқушылар да, ата-аналар да және көпшілік қауым да жоғарыда атап өтілген аксиомаға үйреніп алғандығы соншалық, тіпті ешкім де қасиетті деп саналып келген сол аксиомалар қағида- ларының жаңа заманның талаптарына сай келе бермейтіндігі жөне бүл қағидаларды негіздеу қажеттігі жайында сүрақтар берген де жоқ жөне бергісі келмеген де болуы керек. Оның үстіне педагогика ғылымының математика немесе жаратылыс- тану ғылымдары сияқты өзіндік зерттеу әдістері мен негіздеулері бар екендігі сияқты қағиданы ғылыми түрғыдан негіздеу жай- ында айтылған сөздер қисынсыз сияқты болып көрінді.
Осы орайда белгілі орыс ғалымы К.Д.Ушинскийдің “педаго- гика ғылымнан гөрі өнерге жақын” деген қағидасы ойымызға оралады.
Ендігі жерде осы уақытқа дейін байқамағансып жүрген аксиоматикалық қисынсыздықтардың тізімін беруге тырысайық: жеті жастағы балалар үшін де, он жеті жастағы жасөспірімдер үшін де 45 минуттық сабақ өткізу дәстүрі жөне оның көптеген онжылдықтар бойы үстемдік етуі сынға үшырамай-ақ қойды жөне бүл мәселеде физиологтар мен гигенистер үнсіздік таны- тып отыр.
Оқытушыларды басқарудың басты тәсіліне айналған тақы- рыптық жоспарлау жайында да дөл осындай пікір айтуға бола- ды. Әрине, педагогтардың басым көпшілігі бүл әдісті қаламады да, керек десеңіз оны орындауға оншама қүлшына қоймады да. Алайда кеше ғана мектеп инспекторларының қалың тобы осы- ған байланысты орын алған барлық төртіп бүзушылықтарды ыждағатты түрде тіркеумен айналысты, бір жылға арналған тақырыптық жоспарлау түгіл мектеп журналдарының әрбір бетінде қатаң тексеруді өдетке айналдырды. Ал бүл жерде қандай педагогикалық шығармашылық жайында сөз болуы мүмкін?
Ал бүған мектеп төжірибесінде білім берудің болжамдык мақсаттарының, оқу нормасының, яғни мүғалімнің жүмьіс көлемінің болмауын қоссақ ше? Мысалы, шахтерлер “Неге біздердің жүмыс күніміз алты сағатқа созылады да, ал балала- рымыз он екі сағат еңбек етеді”? деген орынды сүрақ қоядьь Қарап отырсақ, бүл он екі сағаттың сегізі — мектепте, аЛ қалғандары үйде өткізіледі екен. Шынында да неге? БүгінП заман адамына қажетті функционалдық сауаттылықтың норМа‘ сьі, математикалық мөдениеттің нормасы, оқушылардың гео- графиялық білімділік өрісі (біз бүл арада қазіргі оқулықтарға дегізделген 5500 үғымдар жайында айтып отырған жоқпыз, алайда көптеген психологтердің пікірінше кез келген баланың 0қу жылдары 10000 үғымды игере алатындай ғана қабілеті бар қөрінеді) сақталмаған жағдайда мектептік білім беру олардың тяімділігінің, мөн-мағынасына бармай-ақ орындала беруге тиісті бейне бір дидактикалық аксиомалардың жиынтығы ретінде әсер қалдыратындығын тағы да жасырып қалуға болмас.
Сонымен ең бірінші қорытынды: педагогика аксиоматика- ның көп жағдайларда гуманистік мақсаттарды көздей бермей- тіндігіне қарамастан оны баяғыдан бері кеңінен қолданып келді.
Соңғы жылдары біздер отандық білім беру кеңістігінің барған сайын жаһандана түсу процесінің куөгері болып отырмыз. Ал бүл процестің, шын мөнісінде, оны орындаушыларды күтпеген тосын жағдайларға тап қылатын өте күрделі процесс екендігі дау ту- дырмаса керек. Оқу орындарының білім беру стандарттары жағ- дайына көшуі, яғни стандарттау процесі өкінішке орай, қажетті әдістемелік дайындықсыз, педагогикалық технологияның рөлі мен қызметін толық түсінбеушілік жағдайында басталды.
Орын алған дөл осындай келеңсіз жағдайдың нәтижесінде кейбір оқытушылар педагогикалық білімдердің дөл осы сала- сындағы өзгерістерге дайын болмай шықты, сөйтіп олар мето- дика мен технология арасындағы айырмашылықтарды сезіне де алмай қалды. Егер методиканы көп жағдайларда оқу процесін үйымдастырып жөне өткізуге байланысты үсыныстардың жи- ынтығы деп қарастыратын болсақ, онда педагогикалық техно- логияның бойынан екі принципиальдық сәтті аңғаруға болады: 1) технология — ол түпкілікті нөтиженің кепілдемесі; 2) техно- логия — ол болашақ оқу процесінің жобасы. Демек, педагоги- калық технология — бір ретке келтірілген білім беру шарала- рының жүйесі болып табылады. Біздің ойымызша, оның мүлтіксіз орындалуы белгілі бір жоспарланған нөтижеге жетуді қамтама- сыз ете алады. Ал біздің тақырыбымыздың аясы түрғысынан Қарастырғанда, бүл — мемлекеттік білім беру стандарты болып табылады.
Сонымен, екінші қорытынды: педагогикалық технология Дегеніміз — үстаздың кәсіби қызметін жан-жақты қамтамасыз ететін жөне жоспардағы басты міндетті орындаудың басты кепілі бола алатын технологиялық шаралардың жиынтығы.
Біздің пайымдауымызша, оқу процесін жобалаудың техно- логиялық дәрежеге шығуы және бүл жобаның ойдағыдай орын- Далуы үстаздың көсіби деңгейін одан өрі арттыра түседі, оның тҮлғалық қасиеттерін қалыптастырады, оқытушының оқу пРоцесіндегі рөлін күшейтіп, оқытушының шығармашылық и^ғынан дамуына жаңа мүмкіншіліктер тудырады. Ал бүл °Қытушының жаңа рөлі мен қызметі болып табылады.
Соңғы жылдардың білім беру төжірибесінде екі бағыт айқ- ЬіНдалып қалғандай. Оның біріншісі технологиялықтың күшеюін оқу процесінің тиімділігімен байланыстырылса, ал екінші §а_ ғыт технологиялықты, негізінен, оқу процесінің қайта өзгерістерге деген тұрақтылығы деп таниды.
Дөстүрлі педагогиканың орнына технологияның келуі оқу процесінің жандануын айтарлықтай өсер ететіндігіне біздің ешқандай да күмөніміз жоқ.
Сонымен, үшінші қорытынды: біріншіден, көсіби білім беру жобасындағы ең басты нәрсе — оқушылардың танымдық-оқу қызметінің қүрылымы мен мазмүны болып табылады; екіншіден, технологиялық мақсаттардың өдістемесі — технологияландыру. дың ең өзекті проблемаларының қатарына жатады.
Профессор В.М.Монаховтың пайымдауынша: педагогикалық технология, ол — үстаз да, оқушы да өздерін жақсы сезіне білетін бейне бір “технологиялық орта”. Технологиялық орта- ның ең басты сипаттамалары түрақты болуы қажет жөне олар автор мен орындаушының субъектілігіне төуелді болмауы шарт. Профессордың пікіріне сүйенсек, кез келген педагогикалық технология білім беруге байланысты туындаған белгілі бір кон- цептуальдық өдісті білдіреді, сондықтан да түрлі технология- ларды өзара салыстыра отырып қарастыру мақсатында педаго- гикалық технологияларды жобалау мен тексеруде қолданыс табатын универсальды методологиялық өдіс жүйесін жасаған дүрыс болады. Басқаша айтқанда, мынандай болжам үсыны- лып отыр: педагогикалық жаңалықтар мен үсыныстарды си- паттаудың бүрыннан дөстүрге айналған тілі мен стилінің ор- нын жаңа аксиоматика басатындай уақыт келді. Сөйтіп, педа- гогикалық технологияны жобалаудың методологиясы — жаңа принциптер, ережелер, логика және үстаздың педагогикалық кәсіби қызметінің жан-жақтылығы жағдайында жүзеге асуы қажет. Сонда ғана кез келген технологияны қабылдау мен бағалау өркениеттілік және рациональды сипат алады.
Жаңа технологияның білім кеңістігінде қалыптасу қүқығына ие болуы — оның төменде келтірілетін тәуелсіз аксиомалардын барлық қағидаларын қанағаттандыра білуіне тығыз байланыс- ты болып келеді:
Аксиома жүйесі аксиомалардың үш тобынан түрады.
Бірінші топ — педагогикалық технологияның еліміздің біртүтас білім беру кеңістік аясына қосылу аксиомалары.
Екінші топ — оқу процесінің үлгілерін жасау аксиомалары-
Үшінші топ — оқу процесін жетілдіру аксиомалары.
Әрбір аксиоматикалық топқа үш аксиомадан келеді.
Қосылған аксиомалардың бірінші тобы:
А 1: Педагогикалық технологияның еліміздің білім берУ кеңістігіндегі қажеттілік аксиомасы.
А 2: Педагогикалық технологияның “үстаз” жүйесіне сөйкестік аксиомасы.
А 3: Пәндік өдістемелік жүйелерге қатысты педагогикалыК технологияның универсалдылық аксиомасы.
■ Оқу процесінің үлгісін жасау аксиомаларының екінші тобы:
А 4: Оқу процесін параметрлеу аксиомасы. Мүндай кезде таңдап алынған параметрлер оқу үлгісін қүрайды және ол өз ңезегінде педагогикалық технологияның негізіне айналады.
Бірінші параметр оқу-төрбие процесінің мақсаттары мен бағыт- бағдарлары жайындағы хабарларды кішігірім мақсаттар жүйесі бойынша береді. “Мақсаттық бағдар”.
. Екінші параметр кішігірім мақсаттарға жетудің немесе жете алмау фактілері жайындағы басқару хабарларын береді. “Диаг- ностика”.
Үшінші параметр диагностикадан ойдағыдай өтіп кетуді қамтамасыз ететін оқушылардың өзіндік жүмыстарының сипа- ты, көлемі, ерекшеліктері жайындағы мазмүнды және сандық хабарларды қалыптастырады. “Дозалау”.
Төртінші параметр — ол оқытушының әдістемелік ойларын оқу процесінің түтастық жөне логикалық көрнекілік үлгілеріне аудару жайындағы хабарлар. “Логикалық құрылым”. Бүл параметрдің оқу процесі жағдайына байланысты сан-салалы ха- барларды бере алатын қабілеті бар. Сондықтан да болар бүл параметрмен жүмыс істей білу үстаздың технологиялық жөне педагогикалық шеберлік деңгейін танытады. Бүл параметр оқу процесінің логикалық қүрылымының жай ғана көшірмесі емес, өйткені ол барлығы да технологиялық түрде көрініс табатын жөне белгілі бір технологиялық шаралар негізінде барынша жақсарып, үйлесімділік табатын жүмыс аймағы болып санала- ды. Бүл жердегі үстаздың көсіптік қызметін іс жүзіндегі жүзеге асырылған технология деп бағалауға толық негіз бар сияқты.
Бесінші параметр диагностикадан өтпеген педагогикалық кемшіліктер және коррекцияның (түзетудің) өдістемелік жолының мазмүны жайында хабарлар жеткізеді. “Коррекция” (Түзету).
А 5: Оқу процесі үлгісінің түтастығы мен циклдігі.
Оқу процесін технологияландырудың ең басты объектісі кез келген пөннің тақырыбы болуы керек. Оқу тақырыбына бөлінетін уақыт міндетті түрде заңдастырылуы қажет: ең төменгі мөлшер ~ 6-8 сабақ та, ал ең жоғарғы мөлшер — 22-24 сағат көлемінде. Тек қана оқу тақырыптарының жобасында бес параметрлердің көмегімен болашақ оқу процесінің негізі қаланады жөне дөл осындай оқу тақырыбы ғана технологияландырудың циклділігін қамтамасыз ете алады. Сөйтіп, біз кез келген пән бойынша оқу Цроцесін жобалауға толық мүмкіндік ала аламыз.
А 6: Оқу процесінің информациялық үлгісін технологиялан- Дьіру аксиомасы. Оқу процесінің информациялық үлгісін тех- нологияландыру бір оқу тақырыбының шеңберінде оқу процесі ^Кобасының технологиялық картасын (ТК) жасаумен тығыз бай- ланысты болып келеді жөне мүнда оқу процесінің жоғарыда нталып өткен барлық бес параметрлері толық қамтылады. Мүндай технология оқытушыны технологиялық картаға сөйкес келетін барлық бес компоненттерді жобалаудың технологиялық шара-
лар жүйесімен қаруландыра алады. Ал технологиялық карта- ның өз басы тақырып бойынша жасалған оқу процесінің төлқүжа- ты рөлін атқарады. Дөл осы сипаттағы оқу процесінің жобасыд одан өрі айқындау сабақтың информациялық картасы (СИК) арқылы жүзеге асырылады. Мысалы, технологиялық картада 17 сабақ көрсетілген, демек, осыған сөйкес 17 информациялық карта жасалады.
Педагогикалық технологиясының нөтижесінде шығарылған өнімге негізделген оқу процесінің жобасын қалыпқа келтіру аксиомаларының үшінші тобы:
А 7: Үстаздың кәсіби қызметін технологияландыру аксио- масы. Бүл аксиоманың, ең бірінші, кезекте оқытушының кәсіби қызметінің төменде атап өтілетін компонеттеріне тікелей қаты- сы бар:
Оқытушының өзінің өдістемелік төжірибесінің арқасында толық оқу жылына арнап жасаған оқу процесінің педагогика- лық нүсқасын және мемлекеттік білім беру стандартының та- лаптарын кішігірім мақсаттар ретінде бере білуі. Ал осы айты- лғандардың дер кезінде орындалуы кез келген сыныптың мемлекеттік білім беру стандартын ойдағыдай жүзеге асыруына себепкер болады. Кішігірім мақсаттардың бүл жүйесі саты түрінде көрініс таба алады, ал стандартқа өкеліп соғатын кішігірім мақсаттар бүл арада баспалдақтар рөлін атқарады. Басқаша айтқанда, бүл — білім берудің мемлекеттік стандартын кішігірім мақсаттар тіліне көшіру деген сөз, ал дәл осы жердегі кішігірім мақсат — оқушылардың танып-білу және даму баспалдағы.
Екінші компонент оқытушыдан, жобаның авторынан педа- гогикалық шеберлік пен шығармашылықты талап етеді, өйткені бүл талап өте күрделі әдістемелік әрекет — дөстүрлі қолданыс- тағы тақырыптарды қайта қарау кажеттілігінен туындап отыр. Шындығында да, бүкіл оқу жылына арналған кішігірім мақ- саттар оқу тақырыптарының арасындағы шекараны жойып жіберетін секілді. Осы жағдайдан кейін оқытушы жинақтаған тәжірибесі мен технологиялық жағдайларға арқа сүйей оты- рып, өзінің авторлық еңбек қүрылымын насихаттай алады.
Үшінші компонент — ол технологиялық картаны жобалауды кәсіби түрғыдан жүзеге асыра білу қабілеті. Бүл компонентті педагогикалық шеберліктің шыңы деп бағалауға болады, өйткені оқытушы оқу процесінің болашағына байланысты өзінің ойла- ры мен жоспарларын технологиялық картаның канондық фор- масы ретінде елестетеді. Осы орайда мүндай кәсіптік қабілеттін. өзінің мөн-мағынасы жағынан өте күрделі, көп компонентті, интегративтік екендігін ерекше атап өтуіміз керек. Сондықтая да болар қалыптасқан бүл жағдай оқытушыдан жоғары дамы- ған рефлексияларды қажет етеді.
Оқытушы қызметінің төртінші инновациялық компоненті » ол сабақтың информациялық картасын жасауды көсіби түрғы- дан жүзеге асыра білу. Өйткені сабақтың инновациялық карта- сьіның жиынтығы белгілі бір пөннің тақырыбы үшін болашаң оқу процесінің айқындалған жобасы ретінде қабылданады.
Бесінші инновациялық компонент — ол екі педагогикалық объектіні көсіби деңгейде салыстыра білу қабілеті. Олар: техно- логиялық карта мен сабақтың инновациялық картасының жүйесі түріндегі оқу процесінің жобасы мен сол сыныптагы оқу процесінің нақты нәтижелері. Осы орайда мүндай салыстыру- лардың белгілі бір параметрлер мен технологиялық шараларға сүйене отырып өткізілетіндігін атап өтуіміз керек сияқты. Мүндай салыстырулардың негізінде сол сыныптағы оқу-тәрбие жүмы- сының динамикасы мен диагностиканың нөтижелерін белгілеп отыратын арнайы мониторинг жатыр.
А 8: Оқу процесі жобасын нормалау аксиомасы. Оқу процесінің жобасы технологиялық карта түрінде дайын болган- нан кейін есеп айырылысады:
Т — оқу уақытының есебі,
Ү — дидактикалық хабарлар көлемінің есебі,
Дидактикалық хабарларды игеру тиімділігінің есебі.
Белгілі бір пөн тақырыбының шеңберінде оқушыларга арна- лған өдістемелік багдарламаға бөлінетін уақыттың есебі.
А 9: Жүмыс алаңын дайындау аксиомасы. Мүндағы педаго- гикалық технологияның нақты қызметінің арқасында оқудың ең соңгы нәтижелерінің сапалы болуы қамтамасыз етіліп оты- рады.
Кез келген педагогикалық технология бүл аксиоманың оқушы- лардың сабақ көлемінің де, жалпы сабақ көлемінің де барлық талаптарын қанағаттандыруға тырысуы қажет. Сонымен бірге сабақтың информациялық картасының ішінде оқушылардың жас мөлшерлеріне сай қүрылган топтар шеңберінде жүзеге асырьшатын олардың танымдық-оқу қызметінің негізгі түрлерінің нормаларын қатаң сақтай білу керек. Бүл жағдайдың психоло- гиялық, педагогикалық, физиологиялық жөне гигиеналық нормативтерді сақтауга да тікелей қатысы бар.
Жоғарыда атап өтілген дидактикалық аксиомаларды сақтай білу — еліміздегі педагогикалық технологияның әдістемелік жағынан жан-жақты негізделіп, өркениеттік сипат алуына өкеліп соғады.
Автор публикации
