2 января, 2018 17:45
Теориялық оқу сабақтары. Оқушылар өздерінің уақытының басым көпшілігін сабақ үстінде өткізетіндіктен, оны теориялық оқуды үйымдастырудың басты формасына жатқызамыз.
Педагогикалық әдебиетте “сабақ дегеніміз — ол оқушыларға білім беру мен оларды тәрбиелеудің мақсаттарын жеке жөне Ұнсымдық түрғыдан шешуде өрдайым (уақыт өлшеміне байла- нысты) қолданыс табатын, үстаздар мен оқушылардың белгілі бір қүрамының көзделген мақсатқа сай келетін өзара қарым- Қатынастарын (қызмет пен қатынас) үйымдастырудың вариативтік формасы болып табылады” деген көзқарас басымдылық таныта- Дьі. Сонымен, сабақтың біртүтас динамикалық жүйе ретіндегі ЭДәнділігі мен қолданыс табуының басты мақсаты — оқушылар- Дьің білімді ойдағыдай игере білулеріне, өндірістік тәжірибе нсинақтауларына, шеберліктері мен қабілеттерін жөне т.б одан өРі жетілдірулеріне өкеліп соғатын үстаздар мен оқушылардың Өзара қарым-қатынастарын биік деңгейге көтеру болып табылады.
Сабақтың тиімділігі мен нәтижелілігі көп жағдайларда оньің өзіндік қүрылымына тығыз байланысты болып келеді. Сабақ. тың күрылымы деп — оның басты компоненттерінің дидактика- лық түрғыдан негізделген ішкі байланыстарын жөне белгілі бір мақсатқа сай болып келетін реттілігі мен өзара қатынастарьін айтамыз. Дөстүрлі сабақтың қүрылымы төрт басты элементтен түрады: сүрақтар беру, сабақты түсіндіру, оны пысықтау мен үй тапсырмасы. Мүндай сабақ білім алудың басты көзі больщ саналғанымен де, оқушылардың жалпы дамуын толық қамта- масыз ете алмайды, өйткені дәстүрлі қүрылымының элементтері оқушылардың өзіндік білім алу процесін нақты айқындап көрсетіц бере алмайды.
Басқа жағынан алып қарастырғанда мүндай сабақ оқу процесінің тек қана сыртқы белгілерін (үйымдастыру, сүрақтар беру, түсіндіру, пысықтау және т.б.) ғана білдіреді де, ал оның ішкі жақтарын (оқу барысындағы таным процесінің заңдылық- тарын, оқу қызметінің қүрылымын жөне т.б.) соншалықты ескере бермейді. Педагогика ғылымының теориясында сабақ- тың дидактикалық (негізгі) қүрылымы мен үш қүрылым бөлімдерінің (логикалық-психологиялық, мотивизациялық жөне өдістемелік) қалыптасқандығы бөрімізге белгілі жайт болар.
Дидактикалық қүрылым үш кезеңнен түрады: іс-өрекеттердің тәсілдері мен нақты білімді актуализациялау; іс-өрекеттердің жаңа үғымдарын қалыптастыру; өрбір сабақта қарастырылатын қорытындыланған үш дидактикалық тапсырма ретінде көрініс табатын төжірибе мен шеберлікті қалыптастыра білу. Дидакти- калық қүрылым ең бірінші кезекте оқытушының қызметіне қолайлы жағдайлар туғызуымен ерекшеленеді.
Оқушылардың оқу қызметі сабақтың логикалық-психология- лық қүрылым бөлімінің көмегімен ретке келтіріліп отырады. Оны былайша сипаттауға болады: жаңа білімдер мен іс-әрекеттерді қабылдау; жаңа дүниенің элементтерін түйсіну жөне оны ой елегінен өткізу; білім мен іс-әрекеттер тәсілдерінің элементтерін қорытындылау; түрақты және өзгерген жағдайлар барысында білім мен іс-өрекеттердің жаңа төсілдерін қолдана білу. Аталған бүл қүрылым білімді игерудің жалпы логикасына сөйкес келеді.
Оқушылардың ізденісі барысындағы тәжірибелерінің калып- тасуын осы логикалық-психологиялық қүрылым бөлігі қамта- масыз етіп отырады. Оның бүл саладағы міндеттері төмендегідей болып келеді: проблемалық жағдайды туғызу жөне мәселелер қоя білу; өзіндік болжаулар, болжауларды айтып қана қоймай. оларды негіздей білу; болжауларды дөлелдеу; проблеманын (мөселенің) дүрыс шешілгендігін тексеру; қорытындылардьі негіздеу; оқушылардың алған білімдерін күтпеген жағдайларда орынды қолдана білуі.
Оқушылардың мүдделері мен қажеттіліктерін үнемі ескеріп отыру үшін оқытушы өз қызметін сабақтың төмендегідей моти- визациялық қүрылым бөліміне сай жүзеге асыруы қажет. ОлардЫ атап айтсақ: оқушылардың сабақ үстіндегі ынтасын арттырУ дсөне оған ерекше назар аударып, басшылық жасап отыру; оқу кЬхзметінің мән-мағынасын жан-жақты түсіндіру; мотивизация- дьхқ күйді актуализациялау; сабақтың мақсатын оқушылармен бірге отырып белгілеу; мақсатқа жету барысында жетістікке лсететіндей жағдайды туғыза білу; оқушылардың өз істеріне деген сенімдері мен жағымды көңіл-күйлерін дер кезінде қол- дай білу; оқу процесін және оның нәтижелерін қолдау.
Оқудың жоғарыда аталып өткен қүрылымдарының барльіғы да жан-жақтылығымен сипатталатын әдістемелік қүрылым бөлімдерінің арқасында оқытушының практикалық қызметінде жүзеге асырылып отырады. Ондағы элементтердің санын, олар- дың қолданылу ретін оқытушы оқушыларға білім беру мен төрбиелеудің мақсаттары мен сабақтың жалпы дидактикалық қүрылымына негіздей отырып айқындайды. Мысалы, бір са- бақта оқушылардың алған білімдерін еске түсіру, оқытушының түсіндірмесі, берілген үлгілер бойынша есептерді шешу сияқты мәселелерді қою қарастырылса, ал келесі сабақта ізденіс сипа- тындағы оқушылардың өзіндік жүмыстарының орындалуы, өңгімелерді қорытындылау мақсатында сүрақтар қою жөне т.б. мәселелерді талқылау көзделуі мүмкін.
Кәсіптік-техникалық білім беретін оқу орнындағы оқу қүры- лымының қандай ерекшеліктері бар? Мүндай сабақтың дидак- тикалық қүрылымы өзгерістерге үшырамайды. Бүл арадағы жалпы және кәсіптік білім берудің өзара байланыстары, ең бірінші кезекте, бүгінгі таңда қалыптасқан сабақ беру процесінің бірінші (актуалдандыру) жөне үшінші (қолдану) кезеңдерінің мазмүнына ықпал етеді.
Сонымен қатар қазіргі заманның сабақтары оның кезеңдерінің реттілігі мен формальды түрғыдағы сәйкестігі түрғысынан гөрі, білім берудің мақсаттары мен міндеттері түрғысынан қарасты- рылу бағытына бет бүруда. Бүгінгі заманның көсіптік мектебінің мүғалімі оқу қүрылымын өзі қалауы бойынша таңдап алуға еркі бар. Ең бастысы — мүндай қүрылым оқу мен төрбиенің жоғары деңгейге көтерілуін қамтамасыз етсе болғаны. Алайда бүл жерде оқу процесіне айтарлықтай зиянын тигізер қауіптер Де баршылық. Өйткені сабақтың кезендерін еркін үйлестіру жағдайында оқушылардың танымдық қызметінің заңдылықта- Рын бүзушылықтың орын алатындығын тағы да жоққа шыға- Руға болмас. Ал мүндай кездерде сабақтың педагогикалық тиімділігі, сөзсіз, төмендей бастайды.
Сабақтың бүгінгі таңдағы даму бағыттары (тенденциялары). 80-жылдардың аяғы мен 90-жылдардың басындағы сабақ берудің өзіндік ерекшелігіне жалпы білім беру мен кәсіптік мектептердің төжірибесінде сабақты жүргізудің стандарттық емес формала- Рының туындау процесінің белең алуын жатқызуға болады. Стандарттық емес, немесе инновациялық сабақ қүрылымы жа- тьінан жан-жақты болып келетін, өте қолайлы, дәстүрлі емес °абақтар болып саналады және ол оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыруда білім берудің ең жаңа формаларын кеңінең қолдануға өрдайым талпыныс жасап отырады.
Өзінің өткізілу формасы жағынан инновациялық сабақтар бірнеше топтарға бөлінеді:
- Жарыстар мен ойындар формасындағы сабақтар: конкурс, турнир, эстафета, жекпе-жек, КВН, іскерлік ойындар, крос- сворд, викторина.
- Коғамдық төжірибеден белгілі жұмыстың формаларына, жанрлары мен өдістеріне негізделген сабақтар: зерттеулер, жа- ңалық ашушылық, деректерді талдау, түсіндірмелер, интервью, репортаж, рецензия.
- Оқу материалдары дәстүрлі емес жолдарға негізделген сабақтар: даналық сабақтары, жаңалықтар, “Дублер іске кірісе бастады” тақырыбына өткізілетін сабақ.
- Қарым-қатынастардың көпшілікке арналған формаларын еске түсіретін сабақтар: аукцион, бенефис, митинг, мәлімдеме жасау, сүхбат, ауызша журнал жөне т.б.
- Қиялға толы сабақтар: ертегі-сабақ, сюрприз (ойда жоқ) сабақ, XXI ғасырдың сабағы, “Хоттабычтан сыйлық” тақыры- бына арналған сабақ.
- Білім беру мекемелері мен үйымдарының қызметіне еліктеушілік мақсатында өткізілетін сабақтар: сот, тергеу, трибу- нал, цирк, патенттік бюро, ғылыми кеңес, редакциялық кеңес.
Инновациялық сабақтардың мазмүны жағынан да, үйымда- стырылу жөне өткізілу өдістері жағынан да ерекше болып келуі, сабақтың мызғымас қатал қүрылымының болмауы жөне оқушылардың өз қабілеттерін жан-жақты көрсетуге мүмкіндік алуы және т.б. сөзсіз, оқушылар тарапынан қызу қолдау тауып отырады. Біздің ойымызша, мүндай сабақтар әрбір үстаздың педагогикалық жүмыс төжірибесінде кеңінен қолданыс табуы керек. Сонымен қатар оның өзіне тән кемшіліктері де жоқ емес. Олай дейтініміз, инновациялық сабақтарда, әдетте, оқушы- лардың парасатты еңбегі ойдағыдай іске аса қоймайды жөне мүндай сабақтардың нөтижелілігі соншалықты жоғары деп айтуға тағы да болмайды (кей жағдайларда төмен болады деп айтуға да болатын болар). Осы себептерге байланысты инновациялық сабақтар білім беру процесінің жалпы қүрылымында басымды- лық танытпау керек. Орын алған осы жағдайларды ескере отырып, оқытушы өз жүмысындағы дәстүрлі емес сабақтардың алар үлесін дүрыс айқындай білуі керек. Енді инновациялык сабақтың мысалын келтірелік.
Автор публикации
