21 декабря, 2017 11:56
Бүкілэлемдік тартылыс заңын тұжырымдағанда біз еш талқылаусыз осы заңға кіретін масса дененің инерттік касиеттерінің өлшемі бола- тын массамен бірдей деп болжадык. Бірақ, қосымша зерттеулерсіз, бұл жорамалдың еш негізі жоқ.
| Тэжірибе нэтижелеріне сәйкес дененің тартылу қасиеті бар деп са- нау дұрысырақ. Осы қасиеттің шамасы — инертті массадан мүлде бөлек гравитациялық масса. Бірақ, тэжірибелік зерттеулерге қарағанда бұл шамалар бір-біріне пропорционал, сондықтан физика саласында эдеттегідей өлшем бірліктерін арнаулы таңдай отырып, оларды бір-біріне тең кылып алуға болады.
Инертті және гравитациялық массалардың өзара пропорционал- дығы туралы корытындыны мас- салары эр түрлі денелердің бір жердегі еркін түсу үдеулері тең екендігін көрсететін тэжірибе негізінде жасауға болады: дененің инерттілік жэне тартылу касиет- терін ти — инертті масса мен т^ — гравитациялық масса сэйкес сипат- тасын. Онда тартылыс күшін былай жазуға болады: Ғ = кт , яғни Жерге тартылыс күші дененің гравитациялык массасына пропор- |
| ционал. Мұндағы к — кайсыбір өл- шемді тұракты шама. Екінші жагы- нан, дененің еркін түсуі тартылыс күші әрекетінен туған козғалыс екені түсінікті. Сондыктан Ньютонның екінші заңы бойынша
ғт = тЯ> (2—24> мұндағы § — еркін түсу үдеуі. т 8 = к^ ти аламыз. Үдеу § барлық денелер үшін олардың затына, өлшемдеріне тэуелсіз бірдей болғандыктан, ти жэ- не т массалар бір-біріне пропорцио- нал. Егер инертті масса өлшем бірлігі үшін килограмды (кг) қабылдасак, к шамасы 9,8 м/с2 болатындай етіп гравитациялық массаның өлшем бірлігін таңдауға мүмкіншілік бар. Өлшем бірліктерін осылай тандаған- да бір дененің гравитациялык жэне инертті массалары өзара дэл тең бо- лады. И. Ньютон инертті жэне грави- тациялык массалар пропорционал- дығын тексеру үшін тербеліс перио- дын аныктайтын белгілі формуланы колдана отырып, эр түрлі материал- дардан жасалган математикалық маятниктермен тэжірибе койды. Кейін Ньютонның тэжірибелерін дэлірек деңгейде Ф. Бессель, одан соң А.Н. Крылов кайталады. |
| Гравитациялық жэне инертті мас- салардың өзара пропорционалдық заңының физикадағы орны тек салыстырмалылық теориясында толық бағаланды. Мұнда ол нақты дененің гравитациялық жэне инертті массаларының эквиваленттілігі ту- ралы заң деп аталып, оның негізінде кеңістіктің кез келген жеткілікті кіш- кентай бөлігінде ауырлық күшінің эсері байқалмайтын үдемелі қозгал- ған санақ жүйесін таңдап алуға болады деген қорытынды жасалды. |
Автор публикации
