13 января, 2018 18:13
болжам
Көсіптік білім беру саласы өрқашанда да болашақ үшін қызмет етеді. Сондықтан да қай түжырымдама, доктрина, тео- рия жөне басқарушылық шешімдер болсын, олардың мазмүны білім беру объектілері қызметінің жағдайы мен механизмдері жайында мәліметтер беріп қана қоймай, бұл объектілердің бола- шақ даму перспективалары жайында толық хабардар еткенде ғана оларды ғылыми түрғыдан нақты дәлелденген деп санауға болады. Олай болса, белгілі бір өлеуметтік-экономикалық жөне өндірістік-технологиялық ортаның параметрлерінің өзгерістерге үшырауын үздіксіз бақылау (мониторинг) мен ондағы орын алған бағыттарды болжамдық негіздеудің де маңызы өте зор болып келеді. Бүл арада білім берудің белгілі бір саласы білім беру қызметінің параметрлеріне өлеумеггік-экономикалық жөне өндірістік- технологиялық ортаның ықпалын үнемі сезінумен қатар өзі де аталмыш ортаның параметрлері мен сипаттамасына айтарлықтай ықпалын тигізетіндіктен, оның бүл ортадағы басқа объектілермен өзара қарым-қатынастарына баса назар аударылады.
Көсіптік білім беру саласындағы болжамдық объектілердің күрделілігі, оның сан-салалылығы мен өзіндік ерекшеліктері ғылыми түрғыдан дөлелденген. Алайда, арнайы үйымдастырылған болжамдық зерттеу жүмыстарының оң нәтижелерін қалай бол- са солай алмастыра салуға жол берілмейді, сондықтан да болар жалпы білім беру жүйесінде, оның ішінде көсіптік білім беру саласында нақты төжірибе жүзінде стратегиялық жөне такти- калық шешімдерді қабылдауда өлі де болса болжамның дөл осындай түрі (“бізге осылай болып көрінеді” жөне “біз солай санаймыз” деген сияқты) басымдылық танытып отыр.
Дөл осы сарындас болжамдық шешімдерді қабылдау бары- сында ешқашан да қалаймақандыққа жол беруге болмайды. Бізге белгілі себептерге байланысты кей жағдайларда көсіптік білім беру саласы селқостыққа да бой үратын кездері болады. Кезінде бейқамдықтың салдарынан жол берілген білім берудің жалған жаппай “толқындарын” бірден тоқтата салу да, тіпті оны басқа дүрыс арнаға түсіре қою көп жағдайларда оңай- лыққа соқпайды. Сөйтіп, жүмысшылар мен мамандарды кәсіптік түргыдан дайындауда дүрыс стратегияны таңдай алмаушылық — бүл саланы шаш етектен шығынға батырып кана қоймай, жалпы көсіптік білім беру жүйесімен қатар оның түрлі сатыла- рындағы жергілікті оқу-төрбие жүйелерінің қоғамға келтірер өлеуметтік-экономикалық пайдасын шектейді. Ең бастысы, мүндай кезде көсіптік білім берудің маңызды бағыт-бағдарымен бірге °ның қүндылықтары мен мақсаттары келеңсіз өзгерістерге үшырайды, сөйтіп жастардың да, үлкендердің де болашағына нүқсан келеді.
Сондықтан да болар жалпы алғандағы көсіптік білім беру философиясындағы сияқты көсіптік педагогиканың философия- лық-методологиялық проблемаларының ішіндегі ең өзектісі де ~ білім берудегі педагогикалық болжамның түрақты жүмыс істейтін жүйесінің қызметін үйымдастырудың методологиясы- мен, теориясы мен төжірибесімен тығыз байланысты болып келетін өз шешімін күтіп түрған мөселелерді айқындап көрсете білу болып табылады.
Білім берудің педагогикалык болжамының түрлі сатылары болады және олар өзекті мәселелерінің қалай қойылуына қарай стратегияны таңдай білу мен басқарудың қандай шешімдеріне ден қойылуына тығыз байланысты болып келеді.
Кәсіптік білім беру саласында өзіндік педагогикалық жөне дидактикалық объектілердің дамуын болжауға байланысты әңгіме негізінен кәсіптік білім берудің мақсатын, мазмүнын, әдістерін, қолданылатын қүралдар мен үйымдастыру формаларын және білім берудің түрлі сатыларында оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуді болжамдық түргыдан негіздеуге байланысты туын- дайды. Дәл осы аталған компоненттер, оның ішінде, өсіресе білім берудің мақсаты мен мазмүны болжамның ең басты объектілері болып есептелінеді. Атап өтілген компоненттердің жиынтығы көсіптік білім берудің сатысы мен дәрежесіне бай- ланысты өздерінің алдарына қойған мақсаттарымен ерекшеленетін педагогикалық белгілі бір бағыт-бағдар алған білім беру жүйелерін қүрайды. Бүл жүйелер міндетті түрде болжамдық бақылаудың аясында болып, заман талабына сай туындайтын түрлі өзгерістер мен түзетулерге дайын болулары керек. Болжамның қорытын- дылары мемлекеттік жөне жергілікті білім беру стандарттарын- да, түрлі типтегі оқу орындарын бітірушілердің кәсіби-маман- дық мінездемелері мен үлгілерінде, оқу жоспарлары мен бағ- дарламаларында, оқулықтар мен өдістемелік-оқу қүралдарын- да, сонымен катар болашақ педагогакалық қызметтің жай- жапсарына байланысты дайындалған қүралдарда, өдістер мен үйымдастыру формаларында кеңінен көрініс табады.
Басқаша айтқанда, педагогикалық жөне дидактикалық бол- жам қызметтері педагогикалық қызмет пен педагогикалык тех- нологияның болашақтағы тағдырын, оның тиімділігін айқын- дайтын тиісті хабарлар мен оқу-бағдарламалық қүжаттардың, оқулықтар мен басқа да толып жатқан материалдардың автор- ларын соңғы мөліметтермен қамтамасыз етіп отыруы қажет болады.
Бүрынғы ССРО мен қазіргі Ресейдегі көсіптік білім сала- сындағы болжамдық ғылыми зерттеулердің жалпы жағдайын бағалай келіп былайша пайымдауға болады: мүндағы педагоги- калық білім беру проблемалары тек қана жалпылама теория- лық-әдістемелік негіздер деңгейінде ғана жете зерттелген. Өкінішке орай, жүйелі түрдегі, пөнаралық жөне қолданбалы (тәжірибеге бағытталған) болжамдық зерттеулер бүл салада кеңінен тарай қоймаған.
Қалыптасқан дәл осындай жағдай көсіптік білім беру сала- сындағы болжамдық зерттеулердің ауық-ауық жүргізілуіне өкеліп соқты. Тіпті ол көп жағдайларда кездойсоқтық сипат алып отырды. Ал оның басты себептері: білім беру реформаларын, заң актілерін дайындауға байланысты күтпеген жерден туында- ған идеялар мен шаралар, білім беруді дамыту мақсатында түрлі стандарттар мен бағдарламалардың жасалуына байланыс- ты қысқа мерзімді конкурстар өткізудің белең алуы, одан қал- ды үзақ мерзімге арналған стратегиялық маңызы зор қүжат- тарды жасауда жүйелі түрде қалыптасқан болжамдық тәжірибе мен қажетті хабарлардың ескерілмей, асығыстық танытылып бірден-ақ жасала салуы сияқты себептер болды.
Осы орайда педагогикалық білім берудің ғылыми бағыттағы жорамалы оқу мекемесінің азғантай уақыт шеңберіне ғана үйлестіріліп жасала салатын кездейсоқ шарасы емес, ол — әрі үнемі, әрі жүйелі түрде жүргізіліп отыратын арнайы үйымдас- тырылған және сыртқы өлеуметтік-экономикалық, ғылыми-тех- никалық және өндірістік салалармен қатар көсіптік бағдар ал- ған білім беру жүйесіндегі жаңадан туындап жатқан хабарлар толқынына үнемі сүйеніп отыратын пәнаралық зерттеулер екендігін ерекше атап өткіміз келеді. Дөл осындай жағдайда ғана өмір шындығымен, еңбек рыногы мен мамандық рыногы- ның динамикасымен жөне үдайы өзгерістерге үшырап отыра- тын жекелік-қоғамдық білім беру сүраныстарымен өзара тығыз байланысқан шындыққа сай келетін, нақты ғылыми болжамда- рға қол жеткізуге болады. Шындап келгенде, әңгіме бүл арада көсіптік білім берудің дамуына ден қоятын өзіндік қадағалау- шы қызмет жайында болып отыр. Ол өзінің бүл қызметінде, сөзсіз, белгілі бір дөреже мен салаға сай келетін жүмысшылар мен мамандар еңбегінің мазмүны мен сипатын да, өндіріс пен түрлі объектілер инфрақүрылымындағы бағыттарды да үнемі ескеріп отырады.
Кез келген болжамдық зерттеулердің түйісетін жері, ол болжамның объектілерін анықтау жөне мүмкіндігінше сол объектілерге нақты сипаттама беру болып табылады. Басқа сөзбен айтқанда “болжамды қалайша жасауға болады?”, “айқ- ындалған сенімді болжамдық мөліметтерді алу үшін қандай өдістер мен төсіл-амалдар қолдану керек?” деген сүрақка жауап беру үшін не нөрсеге болжам жасауымыз керек екендігін және болжамдық негіздеуге қандай объектілер қажет болатындығын айқындап алу керек болады. Осы жағдайға байланысты кәсіптік білім беру саласындағы болжамның екі түрін айыра білуіміз қажет. Оның біріншісі — кәсіптік білім беру жүйесінің дамуы- ның үзақ мерзімдік болашағын зерттейтін стратегиялық бол- ясам да, ал екіншісі — жүмысшылар мен мамандарды дайында- удың белгілі бір сатысында нақты білім беру жүйелерінің мақ- саттық, мәнділік және процессуалдық компоненттеріне негізделген тактикалық болжам.
Кәсіптік білім беру жүйесінің дамуын түтастай алып бол- ЖаУ ғаламдық болжамдық сипаттағы мақсат екендігі ешбір дау тудырмайды. Мүндай күрделі мақсатты қалай болса солай шеше салуға өсте болмайды, өйткені кей кездерде дәл осындай бол- жамдарды жасауға шамадан тыс уақыттың жүмсалуы, бүл бол- жамдық пікірлерді төжірибе жүзінде қолдануға талпыныс жа- сай бастаған кездің өзінде-ақ ескіріп кетеді. Қалыптасқан бүл жағдай дәл осындай білім беру жүйесіндегі (дәл осы аймақ аясында ғана емес, сонымен қатар халықаралық шеңберде де) болжамдық процестің өзара байланысын, бірақ бір-бірінен ай- тарлықтай айырмашылықтары бар екі кезеңнен түратындығын көрсетеді:
- біріншісі іргелі түжырымдамалық идеяларды қорытынды- лау мен соған сай келетін парадигманы қалыптастыру кезеңі (мысалға, үздіксіз білім беру парадигмасы). Бүл кезеңде қажетті болжамдық жүйенің қажет деп саналатын хал-ахуалы мен алға қойған мақсатқа жетудің жолдарын болжамдық түрғыдан негіздеудің нормативтік үлгілерін қалыптастырудың алғышарт- тары жасалады;
- екіншісі, ол — процессуалдық кезең. Білім беру жүйесінің ойдағыдай қызмет атқаруын толық қамтамасыз ететін (олар: қаржылық, материалдық-техникалық, кадрлық, ғылыми- өдістемелік, сараптамалық және т.б.) маңызды өмірлік фактор- ларды іздестіру мен негіздеуге бағытталған жүйелік зерттеулердің барлығы да дөл осы кезеңде жүзеге асады.
Алға қойылған мақсаттан оны жүзеге асыруға қарай бағыт- талған болжамның логикасын білдіретін болжамның түрі ғылымда мөлшерлік (нормативтік) деген атауға ие болған.
Алайда, бүгінгі таңдағы даму үстіндегі білім қолданыстағы өдіс-тәсілдерге сүйене отырып, білім беру қызметінің үлгілі түрде берілген альтернативтер қызметінің өмір сүруінің ең жақсы нөтижесін таңдаумен (мәнді параметрлерді белгілі бір таңдау критерилері бойынша бағалау) байланысты тағы да басқа логи- калық жүйелерге сүйеніп отырады.
Болжамға байланысты мүндай (қолданыстағы әдіс-төсілдер арқылы алдағы мақсат пен оның нақты жемісіне деген талпы- ныс) жорамалды ізденістік, зерттеушілік бағыттағы жорамал деп атайды.
Әрине, біртүтас білім жүйелеріне болжам жасау процесінде ғылыми ізденістер жүргізу жөне оны ретке келтіру мен оның нөтижелерін синтездеу аймағына көсіптік білім берудің өзара тығыз байланыстағы сан-салалы жүйелерінің енуі, тіпті аталып өткен екі төсілдің қатарынан қолданыс табуы, біздің ойымыз- ша, заңды қүбылыс болып табылады. Бүгінгі таңда көсіптік білім берудің өбден жетілген парадигмасы да, одан қалды дөл осы парадигмаларды толық жүзеге асыра алуға мүмкіндік беретіндей нақты өдіс-төсілдер топтамасының жоқ екендігін мойындауға тура келеді. Сондықтан да нормативтік (мөлшерлік) пен ізденістік төсілдерді өзара үндестіре отырып пайдаланғанда ғана дөл осындай болжамдық зерттеу жүмыстарының оң нәтижелеріне қол жеткізуге болады.
Білім саласында жүргізілетін болжамдық-стратегиялық өдістер ретінде зерттеу жүмыстарының дөстүрлі түрлері де (бақылау, қүжаттарды сараптау, білімдік-педагогикалық төжірибе жөне т.б.) жөне сонымен қатар ең жоғары болжамдық мүмкіндіктерге (бағыттарды экстраполяциялау, үлгілер жасау жөне түрлі нүсқа- ларда эксперттік бағалар беру өдістері) ие өзгеше зерттеу төсілдері де кеңінен қолданыс табады. Бүл өдістерді тиімді қолдана білудің арқасында сан-салалы болжамдық мөліметтерді тиімді жолмен алуға жөне білім беру жүйелерінің дамуын ғылыми түрғыдан негіздеу проблемаларын бірге шешу мақсатында оған түрлі мамандық өкілдерін жүмылдыруға бағытталған жүйелі зерттеулер жинағының жоқтығын немесе жетіспеушілігінің орнын толтыруға мүмкіндік аламыз.
Көсіптік білім берудің педагогикалық проблемаларына сай қарастыратын болсақ, бүгінгі таңда жергілікті педагогикалық болжамның методологиясы мен әдістерін жасауға ерекше мән беріліп отыр. Ең бастысы, олар кәсіптік білім беру саласын- дағы ең басты нормативтік қүжаттарды (мемлекеттік стандарт- тар, оқу жоспарлары, бағдарламалары, оқулықтар мен оқу қүралдары және олармен тығыз байланысты педагогикалық технологиялық компоненттер) болжамдық түрғыдан негіздеуге сай келуі керек. Болжамның мүндай түрін “дидактикалық бол- жам” деп, ал дәл осы дидактика саласындағы болжамның тәсілдері, приницптері мен әдістері жайындағы ғылыми білімдерді “дидактикалық жорамал” деп атаймыз.
Дидактикадағы болжамдық зерттеулердің алгоритмін жал- пылама түрде былайша сипаттауға болады:
- Белгілі бір оқу орнын бітірушінің, яғни таңщап алынған мамандық пен саланың болашақ маманының немесе жүмыс- шысының болжамдық үлгісін жасау.
Мүндай үлгіні оқушылар оқытудың басты мақсаттарын ай- қындауға бағытталған зерттеу қүжаты деп қабылдаған дүрыс болар. Оның қүрылымы төмендегідей болып келеді:
- бірыңғай блок (ортаның мәнді компонентгерінің оқу, өлеуметтік- экономикалық, ғылыми-техникалық, өндірістік болжамдық сипат- тамасы). Оған, өдетте, оқу орнын бітірушілер тап болады;
- дүниетанымдық блок (оқу орнын бітірушінің дүниетаным- дық жөне мінез-қүлықтық қасиеттерін, оның жеке басының ділдік (менталдық) параметрлерін мүмкіндігінше толық сипат- тауға бағытталған);
- білімдер блогы (оқу бітірушінің болашақта игеретін тео- риялық және қолданбалы білімдер жүйесін қалыптасқан білім беру стандарттарын ескере отырып болжамдық түрғыдан баға- лауына мүмкіндік береді).
- өдеттер мен іскерлік блогы (оқу орнын бітірушінің бола- шақта өз білімін одан әрі жалғастыруы мен жемісті еңбек етуі барысында қажетке жарайтын ерекше интеллектуалдық және тәясірибелік өдеттері мен іскерлік қасиеттері сипатталады);
~ жеке адамның шығармашылық қасиеттерінің блогы (пе- дагогикалық процесте оқушының жеке мүддесі мен қабілетін ескере отырып, белгілі бір мақсатқа сай қалыптастыруды қажет ететін жеке адамның шығармашылық қызметінің сапалық жағын қарастырады).
Болжамдық үлгі, біздің пайымдауымызша, білім берудің мақсатына өзіңдік ықпал жасай алатын, сыртқы және ішкі факторлардың өзгерістерге үшырап отыруына байланысты ата- лған блоктардың қай-қайсысына болсын жедел түрде өзгерістер енгізуге мүмкіндік бере алатын принципиалды ашық қүжат болып саналады. Сонымен, пәнаралық мониторинг білім беру ортасы мен ішкі (психологиялық-педагогикалық) инновацияла- рға қатысты болжамының нәтижелері тек үлгіде ғана кеңінен көрініс табатынына көз жеткізуге болады.
- Білім берудің мазмүны мен оқу материалын болжамдық тұрғыдан талдау.
Белгілі бір дәреже мен бағыттағы оқу орнын бітірушінің болжамдық үлгіде белгіленген оқытудың мақсаттық жүйесі — болжамдық зерттеулердің келесі сатысында білім берудің оқу жоспары мен оқу орнының бағдарламаларында (немесе дәрежесі мен бағыты бірдей болып келетін жүйелерде) белгіленген маз- мүнды білім беру жүйесін де, түрлі типтегі әдістемелік, т.б. белгіленген қажетті оқу материалдарын да таңдап алуға жол ашып береді. Бүл сатыдағы ең жауапты, өрі ғылыми жағынан алып қарастырғанда ауқымы кеңі де ғылым мен оған сай келетін оқу пәнінің өзара қарым-қатынастарын жан-жақты талдау болып табылады.
Осы орайда тек қана ғылымның логикалық қүрылымын білім беру жүйесімен өзара үйлестіру мен зерттелетін ғылым саласы негізінің дидактикалық эквиваленттерін іздестірумен қатар (таңдап алынған материалдың ғылымға сай келуін жөне оның түсінікті болуын ескере отырып) дөл осы ғылым саласы- ның өз өрісін біліммен, түрлі өмірлік идеялармен одан өрі кеңейту ісінде кеңінен қолданыс таба алатын ең басты теория- ларды, заңдар мен зандылықтарды, категорияларды, түрлі үғым- дар мен терминдерді, принциптерді, ережелер мен өдістерді дөл басып таба білудің маңызы өте зор болып келеді. Сонда ғана ғылымның даму болашағының қандай болатындығынан хабар- дар болып қана қоймай, оның эмпирикалық базисін және дө- лелденген негізін қүрайтын факторларды айқындауға мүмкіндік аламыз.
Білім берудің мазмүндылығы мен таңдап алынған оқу мате- риалының болашақ өмірге жарамдылығы мен оның нақты қол- даныс таба алатындай маңыздылығын болжамдық түрғыдан бағалау қажеттілігіне байланысты одан сайын күрделене түсетін бүл міндетті белгілі бір ғылым саласының өкілдерінің, атап айтқанда, тек қана үстаздардың немесе маман ғалымдардың күшімен ғана шешуге болмайды. Бүл арада, сөзсіз, ғылыми, дидактикалық жөне әдістемелік жағынан алғанда олардың бір- лескен іс-өрекеттері де, өсіресе, олардың ғылыми дөлелдеме- лерінің интеграциясы да өте қажет болады. Бұл жағдай дидак- тикалық болжам процесінің мөнділік жағынан ғана емес, соны- мен қатар үйымдастырушылық жағынан алып карастырғанда да өте күрделі болып келетіндігін аңғартады. Білім беру қыз- метінің кез келген сатысында білімнің мазмүндылығын бол- жамдық түрғыдан негіздеуде пәнаралық төсілдің соншалықты маңыздылыққа ие болатындығы да осы айтылған жағдайларға тығыз байланысты болса керек.
- Тандап алынған оқу материалдарын топтастыру (класси- фикация) мен жүйелеу. Оқу-бағдарламалық қүжаттарды жа- сау.
Бүл сатыда оқу материалының маңыздылығы мен оны оқыту- дың ретіне (сабақтастығына) жөне оны игеруге байланысты талап етілетін дөрежеге байланысты оны топтастырудың дидак- тикалық шаралары жүзеге асырылып отырады. Өрине, кез кел- ген оқу материалында оқушылардың қабілеттерін арттыруға жөне оқу материалдарымен кеңірек таныстыруға қызмет ететін мөліметтердің беріліп отыратындығы сөзсіз. Бүл мәліметтер жалпы елестету арқылы да және таныстық деңгейінде де ой елегінен өткізу арқылы игеруді қажет етеді. Оқу материалда- рының белгілі бір бөлігі есте сақтауды қажет етеді (жекелеген фактілер, жиі қолданылатын формулалар, күралдардың графи- калық шартты бейнелері жөне т.б.). Оқу материалының негізгі бөлігі дөл осы материалға сай келетін білімнің логикасы мен дөлелдемелерін түсіне біліп, оны ойдағыдай игеруді де, одан қалды оны сарапқа салуға қабілетті адамды да жөне білім сапасын тексеру барысында оны еске түсіре алатындай дәреже- ге жетуді де қажетсініп отырады. Осы орайда игерілген білімді мүлде жаңа жағдайға көшіру және оларды ой мен төжірибелік өдістер мен іскерлік деңгейінде қолдануға мүмкіндік беретін шығармашылық түрғыдан меңгеруді талап ететін материалдың да болатындығын атап өтпеске болмайды.
Демек, оқу материалының дөл осындай қүрылымының негізінде ғана (оны өзіне сай келетін оқу мөтіндеріне, компьютерлік жөне аудиовизуалдық бағдарламаларға жөне т.б. енгізгенге дейін) тіпті ең басты дидактикалық процедураны орындауға да қол жеткізуге болады екен. Ал оны былайша сипаттауға болады: белгілі бір берілген материалды оқушылар- Дың нақты контингентінің игеру қажеттілігі мен мүмкіндіктерін болжамдық мақсат пен оқыту процесінің стандартталу мүмкіншілігі, ал одан кейін оқу процесінің сапасын бақылау, алға қойылған мақсат пен нақты нөтижелердің өзара сөйкестігін анықтау деңгейлерінде болжай білу. Сөйтіп, дөл осындай сөйкестіктің (толығырақ айтсақ, сөйкестік сатыларының) арқа- сында ғана көзбен немесе қалай болса солай, тіпті сезіммен де емес, (өкінішке орай, мүндай жағдай қазіргі дидактикалық жүйелерде өлі де болса орын алып отыр) нақты дөлелдерге сүиенген болжам мен тестілеу дөрежесіне жетуге болады. Олай болса, қай кездерде де болсын білім берудің оң нөтижелеріне жетудің жолдарын іздеумен қатар оның тиімділігін арттыруды дүрыс бағалай да білу керек болар (әңгіме бүл арада оқушы- ларды оқыту мен төрбиелеу туралы ғана емес, сонымен қатар оларды өзара байланыста дамыту жайында да болып отыр).
- Оқытудың процессуалдық жағын негіздеу.
Көп жағдайларда ғылыми жағынан да, өзінің түсініктілігі жағынан да талапқа сай келетін ең жақсы деген мазмүнды білім берудің өзі де процессуалдық механизмдерсіз, оны оқушы- лардың ойдағыдай ынталы түрде игеруінсіз көңілдегідей жүзе- ге асады деп айтуға болмайтын да сияқты. Бүдан туындайтын ой: ғалым-дидактардың және әдіскерлердің өзіндік ғылыми қыз- меттері міндетті түрде педагог-практиктердің (мүғалімдердің, оқытушылардың) тәжірибелік қызметімен өзара тығыз байла- ныста жүзеге асырылуы қажет. Сондықтан да білім берудің мазмүндық жөне процессуалдық жақтарымен қатар оқу ісінің (оқушыларды төрбиелеу және оның қабілеттерін дамыту) тиімді өдістерін, қүралдары мен үйымдық түрлерін іздестірудің де жөне осы аталғандардың барлығын ғылыми түрғыдан негіздей білудің де маңызы өте зор болып келеді. Ал бүл шығармашы- лық міндетті ойдағыдай атқара алатындар — ғалымдар мен мүғалімдер болып саналады. Тек қана осылардың жан-жақты кемелденген қызметтерінің арқасында ғана оқу ісінің алдын- дағы келелі міндеттерді ойдағыдай жүзеге асыруға, ең басты- сы, оның нөтижелілігіне қол жеткізуге болады.
- Қабылданған шешімдерді сынақтық-тәжірибелік тексеру мен түзету.
Білім беру мен оқу материалының мазмүнын таңдап алу- мен, оны бір жүйеге келтіру жөне топтастырумен, оқушыларды оқытудың қандай өдістерінің, қүралдары мен үйымдастыру түрлерінің тиімді болатындығына байланысты шешімдердің қайсысының дүрыс екендігін анықтай салу оңайлыққа соқпай- ды. Сондықтан да кейбір қабылданған шешімдер білім берудің мақсаттары мен оның нәтижелеріне сай келмеген уақытта, яғни тиімділігі аз болған жағдайда, ол шешімдерді, сөзсіз, сынақ- тық-тәжірибелік тексеруден өткізу керек болады.
Дидактика саласында болжамдық зерттеулердің теориялық өдістері мен сынақтық-тәжірибелік әдістер өзара үндестік тап- қанда ғана төжірибемен қатар дидактикалық жүйелердің бір- бірімен тығыз байланыстағы барлық компоненттерінің қалып- тасуы жайында дүрыс шешім қабылдауға негізделген сенімді (алайда, абсолютті сенімділік дөрежесіне көтеріле алмауы да мүмкін) болжамдық сипаттамаларға қол жеткізуге болады. Дөл осындай жан-жақты жинақталған зерттеулерді үйымдастыру оңайлыққа түсе де қоймайды, өйткені олар көп уақытты қажет етеді, ал олардың нәтижелеріне деген сүраныстың күштілігі соншалық бүл қажетті жүмысты ертеңге қалдыруға да болмай- ды. Бүл тығырықтан шығу үшін, біздің ойымызша, бүгінгі таңда техникалық жөне технологиялық прюцестер параметрлерінің тез өзгеріп отыруына жөне мүлде жаңа қүрал-жабдықтардың пайда болуы мен түрлі салалардағы еңбек түрлерінің мазмүны мен қүралдарының жаңаруына байланысты білім берудің бар- лық деңгейлерінде, өсіресе, кәсіптік білім беру жүйесінде дер кезінде жауапты шешімдерді қабылдау мақсатында дидактика- лық эквиваленттер жайында жөне зерттелетін ғылым саласы- ның параметрлеріне байланысты үдайы өзгеріп отыратын ха- барларды алудың, оны сақтау мен жедел түрде таратудың мо- нинторингы үздіксіз жүмыс үстінде болуы керек.
Дидактикалық сипаттағы шешімдерді қабылдауда қолданыс табатын өдістердің катарына сондай үтымды бола қоймаса да, қойылған мақсатқа сай келетін жоғарыда атап өткен болжам- дық үлгілеу әдісін, сонымен қатар айқындалған бағыттарды экстраполяциялау өдісін, әсіресе әрі күрделі, әрі көп факторлы дидактикалық мәселелерді жүйелі түрде жедел шешуге мүмкіндік беретін үжымдық сынақтық әдістерді де жатқызуға болады
Автор публикации
