5 января, 2018 18:04
Бүгінгі таңда сыныптық сабақ жүйесі уақыт сынынан мүдірмей өткен білім беруді үйымдастырудың бірден-бір түрақ- ты жүйесі деп айтуға толық негіз бар сияқты. Бірақ мүндай түжырым бүл жүйенің ешқандай кемшіліктері жоқ дегенді білдірмесе керек. Бүл жайында (үлгерімі орташа оқушыларға бағдар алу, оқудың фронтальдық формаларының белең алуы және т.б.) ғалым педагогтер мен практиктер бүрын да талай рет жазған болатын. Ал бүгінгі таңда дәл осы сыныптық окУ жүйесінің принципиальды кемшіліктері айқындалып қана қой- май, ол білім беру жүйесінде туындаған жаңа жағдайлар мен көсіптік білім берудің мақсаттарымен қарама-қайшылықтарға да келе бастағандай.
Біріншіден, білім беруді дөл осылай үйымдастырған уақытта оКУ пөнінің материалдарын толық игеру үзаққа созылып кетеді. ()нын айқын дәлелі: 10-20 сағатқа есептелінген пәндер бүкіл ясарты жыл бойы оқытылады, ал осы пөн бойынша жүргізілетін сабақтар аптасына бір реттен артық өткізілмейді. Соңғы жылда- рзі көсіптік училищелер мен лицейлердің оқу жоспарларында дӘл осындай курстарда енгізу тенденциясының күшейіп бара ясатқандығын атап өтуіміз керек. Мүндай жагдайдың орын алуы, біздің ойымызша, оқу жоспарларына басқа пәндерге берілген сағаттарды қысқартудың есебінен мүлде жаңа пәндерді енгізуге тікелей байланысты болып келеді. Білім берудің дөл осындай бағытта үйымдастырылуы хабарларды есте сақтаудың психоло- гиялық заңдылықтарына қарама-қарсы келгендіктен, оқу мате- риалдарын үмытуға өкеліп соғады. Неміс психологі Г.Эббингауз- дың пайымдауынша, игерілген жаңа материал сол алғашқы сәттің өзінде-ақ үмытыла бастайды. Оның жасаған психология- лық заңы бойынша жаттап алынған материал оны қабылдаған- нан кейінгі алғашқы сағаттардың ішінде-ақ үмытыла бастайтын көрінеді. Демек, мүндай психологиялық қүбылыстың өзіндік физиологиялық негізінің бар екендігі ешбір дау тудырмайды. Белгілі орыс ғалымы И.П.Павловтың жөне оның ғылыми мектебінің ғылыми зерттеулерінде қайтадан пайда болған жүйкелік байланыстардың өлсіз болатындығы жөне оның тез арада тежелетіндігі жайында қорытынды жасалады. Мүндай тежелу процесі, өсіресе, уақытша байланыс орнатылғаннан кейінгі сәттің өзінде-ақ байқала бастайтын көрінеді. Демек, үмытшақтық қасиет материалды қабылдағаннан кейінгі кезде анағүрлым тез көрініс табады. Сондықтан да, сабақта игерілген материалды үмытудың алдын алу үшін алғашқы сабақтың өзінде-ақ сол материалдарды есте сақтауға бағытталған жүмыстар жүзеге асырылуы керек.
Екіншіден, білім берудің дәстүрлі үйымдастырушылық қүры- лымы жағдайында оқушылар бір күннің ішінде 5-тен 8-ге тарта түрлі пәндерді оқиды. Оның үстіне олар сол күннің екінші жартысында келесі күннің сабақтарына да дайындалып үлгерулері керек (мүнда да олар соншама пөндерді қамтулары тиіс). Қалыптасқан дөл осындай келеңсіз жағдай оқушылардың барлық пөндерді ойдағыдай меңгерулеріне мүмкіндік бере қой- майды, оның үстіне олар бір пөнді немесе белгілі бір материал- Дьі толық игеру мүмкіншілігінен де айырылып қалуы ғажап емес. Өрбір өткізілген сабақ оқушылар үшін жаңа доминант, олай болса бүл сол пөнге деген ынтаның артуы десек қателес- пеген болар едік. Алайда доминанттардың жиі ауысуы, олар- Дьің түрақсыздығы, оқушылардың тұрақты белгілі бір пәнмен лйналысуға деген мүмкіншіліктерінің болмауы, оқу бөлмелерінің (кабинеттерінің), одан қалды үстаздардың жиі ауыстырылуы °Қушылардың оқуға деген ынтасын төмендетеді жөне олардың тез шаршауына, ашуланшақ болуларына, оқу үлгерімдерінің кҮрт төмендеуіне жөне т.б. өкеліп соғады.
Үшіншіден, оқу процесін үйымдастыруда жіберілген ең ба- сты қателіктердің қатарына оның бір күн немесе апта ішіндегі оқушылар мен оқытушылардың жүмыс істеу қабілеттерінің динамикасын ескере алмауын жатқызуға болады. Осыған қоса бір уақытта бірнеше пөндердің қатарынан оқытылуы да оқу процесіне өзінің кері өсерін тигізіп отырады.
Осы айтылғандардың бөрі білім берудің жаңа түрпатты маз- мүны мен оны жүзеге асырудың ескі формаларының арасын- дағы қарама-қайшылықтарды одан өрі асқындата түсері сөзсіз. Ал бүл өзекті мөселені ойдағыдай шешу үшін оқу процесінің үйымдық қүрылымын жаңарту ісін адамның хабарларды түйсіну, ой елегінен өткізу жөне игеру сияқты ең басты қасиеттерінің зандылықтарын ескере отырып қолға алу керек сияқты.
Адамның хабарларды түйсіну, ой елегінен өткізу және игеру сияқты қабілеттерінің табиғи психологиялық ерекшеліктері мен оқу процесін өзара жақындата түсу мақсатын шешу “шоғырлан- дырылған (концентрированный) оқудың” қүзырында болып отыр.
Шоғырландырылған оқу — сабақтар мен блоктарды біріктірудің, күні бойы немесе апта ішінде оқылатын пәндердің санын қысқартудың есебінен белгілі бір пөнді арнайы оқу арқ- ылы оқушылар мен мүғалімдердің энергиясы мен жүмыс уақыты- ның концентрациясы жүзеге асырылатын оқу процесін үйым- дастырудың ерекше технологиясы болып саналады. Оның бас- ты мақсаты — бір күннің ішінде көп пөнді оқытушылықтан бас тарту, таным процесінің бытыраңқылығын болдырмау және т.б. арқылы оқушыларға білім беру мен оларды төрбиелеудің сапасын биік деңгейге көтеру болып табылады.
Мүндай оқу барысында оқу процесін үйымдастыру өлшемінің негізіне сабақ емес, оқу блогы айналады. Оқу блогы, ол — өдетте төрт сабақты қамтитын жалпы мақсатқа жүмылдырыл- ған оқудың бір түрі. Дөлірек айтқанда оқу блогын білім беруді үйымдастырудың өзара тығыз байланыстағы сан алуан форма- ларының жиынтығы ретінде қабылдаймыз, өйткені ол арқылы оқушылардың оқу материалдарын саналы түрде игеруі, оқушы- лардың алған білімдері мен жинақтаған төжірибелерінің өзара бірлігінің қалыптасу процесі, оқушылардың шығармашылык қабілеттерінің дамуы дөйекті түрде жүзеге асырылып отырады.
Оқу блогының инварианттық қүрылымы формаларының ретін былайша көрсетуге болады: дөрістер — оқушылардың өзіндік жүмыстары — практикалық сабақтар — сынақтар. Дөріс кезінде оқушылар бүкіл оқу блогымен қоса дөрістің мақсатымен де, жоспарымен де таныса алады. Бүл материал да, дәрістер мен оқудың келесі үйымдастырушылық формаларының мазмүнда- ры да алдын ала дайындалып қойылады жөне конспект, схема- лар жөне т.б. түрінде беріліп отырады. Оқушылардың келесі сабақтағы бағыт-бағдарына мөн бере отырып, оқытушы қүрыл- ған жоспарға сөйкес оқушыларды дөрістің материалдарымен таныстыра бастайды. Мөселелерді рет-ретімен қамтығаннан кейін дәрістіҢ еҢ соңында дөрістің ең басты мөселелері қысқаша вцмтылып өтеді. Дөрістің материалдарын оқушыларға түсіндіру кезінде оларды ынталандыру өдістері кеңінен қолданылып оты- рады: сөзбен көрнекіліктің өзара үндестігі, тақырыпқа байла- нысты орынды сүрақтар қоя білу және проблемалық жағдай- лар туғызу, шағын практикалық тапсырмалар беру жөне т.б.
Дөрістерді тыңдау барысында оқушылар жаңа ғылым сала- сьімен түңғыш рет танысып, мүндағы түйгендерін алғаш рет ой елегінен өткізуге мүмкіндік алады. Бірақ дөстүрлі өдістермен салыстырғандағы мүндағы басты ерекшелік: оқушылардың дөріс барысында қабылдаған материалдары бытыраңқы мөліметтер емес, ол — логикалық жағынан аяқталған тақырып бойынша алынған білімдердің біртүтас блогы болып табылады.
Келесі сабақтарда, яғни өзіндік жүмыстар кезінде мүғалім оқушылардың бақылау сүрақтарына дүрыс жауап берулерін қамтамасыз ету үшін оқулықтың материалдарын (параграфта- ры міндетті түрде көрсетіледі) талдау міндетін қояды. Мүндай өзіндік жүмыстар жеке немесе бірлесіп орындалады. Мүндай кездерде оқытушы консультант рөлін атқарады. Өзіндік жүмыс аяқталғаннан кейін оқушылар мүғалімнің қойған бақылау сүрақ- тарына тиісті жауаптарын береді.
Бүл сабақ үстінде оқушыларды пәнді оқуға барынша жүмыл- дырудың нөтижесінде оқушылар дөріс материалдарын тереңірек игеруге мүмкіндік алады. Сонымен қатар олар білімдерін өз беттерімен көтерудің төсілдерін де ойдағыдай игере бастайды: кітаппен жүмыс істей білу, оқылған кітаптағы ең маңызды мөселелерді бөліп алып қарастыру, жоспар жасауға үйрену, себептік-салдарлық себептерді айқындай білу жөне т.б.
Оқу блогының үшінші қүрылымдық элементі — практика- лық сабақтар. Оның басты мақсаты — оқушылардың жаңа алған білімдерін төжірибе жүзінде қолдана білуге бағытталған қабілеттерін қалыптастыру. Оқушылардың алған білімдерін қолдана білулерін тексеру мақсатында берілетін тапсырмалар өзіндік жөне оқытушымен немесе басқа оқушылармен бірлесе отырып орындалуының арқасында есте сақталып қалады. Ал бүл жағдай оқушылардың алған білімдерінің басым бөлігінің үмытылып қалатын уақыты кезінде емес, осы тапсырмаларды орындау барысында игерілген білімді қабылдап, оны ой елегінен өткізген кездің өзінде-ақ орын алады. Сонымен қатар шоғыр- ландырылған оқу кезінде өтетін практикалық сабақтарға оқушы- лар мен оқытушылардың арасындағы қарым-қатынастар мен озара ынтымақтастықтың іскерлік көңіл-күй мен сабырлылық Жағдайда өтуі тән болып келеді. Бүл жерде дөстүрлі аралас сабақта алынған білімді бекіту кезеңіне сай болып келетін Уақыт тапшылығына орын жоқ десе де болады.
Блоктың соңғы сабағы — сынақтар кезінде басты үғымдар мвн өзекті идеялардың қалай меңгерілгендігі, оқушылардың ^Үмыс істеу төжірибелері, жалпы және арнайы дағдылары жөне т.б. тексеріледі. Сынақтар, әдетте, тестілеу арқылы өткі. зіледі, сөйтіп оқушылар алған білімдерінін, нәтижелерін мұғалім дайындап берген өлшемдер арқылы бағалай алады. Бұл жерде өзара тексерістер, өзін-өзі тексеру жөне өзін-өзі бағалау төсілдері де кеңінен қолданыс табады. Сынаққа оқушылармен бірге блок- тағы оқушылар мен оқытушының жұмыстарын сапалы жөне сандық тұрғыдан талдауға, жіберілген қателіктерді тауып, оларды жоюдың жолдарын қарастыруға, сонымен қатар оқушылардьің назарын пөн бойынша берілетін келесі блоктың мазмүнына аударуға біршама уақыт бөлініп отырады.
Өздеріңіз аңғарып отырғандай, оқу блогының мәні мынан- дай болып келеді: оқушылар тек қана бір пөннің материалда- рын үзақ, уақыт бойы үздіксіз оқып-білуге мүмкіндік алады.
Олай болса, оқу блогын қалай болса солай қоса салынған төрт жай ғана сабақтар ретінде қабылдай алмаймыз, өйткені ол таным процесінің тұтастығы мен аяқталғандығымен ерекшеленетін сапалық мүлде басқа сабақтар болып табылады. Оның қүрылымындағы өрбір үйымдық форма (дәрістер — жаңа материалды оқуға бағытталған өзіндік жүмыстар — практика- лық сабақтар — сынақ) оқушылардың сапалы білім алуы мен олардың төжірибелерін қалыптастыру міндеттерін атқарады, сонымен қатар олар өзара біріге отырып, оқу блогының мақ- саттарын шешуге мүмкіндік беретін белгілі бір білім беру міндеттері жүйесін де қүрайтын көрінеді.
Сабақтың өр түрлерінің басты мақсаттары оқу блогының өзіндік мақсаттарынан келіп туындайды. Білім беруді үйымда- стырудың түрлі формаларының шеңберінде жүзеге асырылатын мақсаттарға сай білім беру формаларының, оқудың жалпы және бинарлық әдістерінің және оған үқсас келетін оқу өдістерінің өзара сөйкестігіне баса назар аударылады. Мысалы, дәрістер кезіндегі ең басты форма — фронтальдық форма болып саналса, ал оқудың жалпы өдісі — монологтық өдіс болып есептелінеді. Демек, оқу әдістері де осыған сәйкес болып келеді, яғни бүл арада информациялық пен түсіндіру өдістері өзара үндестік тауып отырады жөне олар оқудың түрлі тәсілдері арқылы жүзеге асырылады. Атап айтқанда: хабарлама, түсіндірме, көрсету, демонстрация, хабарламалық жөне проблемалық сүрақтар қою жөне т.б. Оқушылар тыңдау, бақылау, сүрақтарға жауаптар беру, болжамдар жасау сияқты толып жатқан оқу төсілдерін де жиі қолданып отырады.
Білім берудің басқа түрлеріне оқу формаларының, өдістері мен тәсілдерінің өзара үйлесімділігі тән болып келеді. Оларды толық қамтымай-ақ оқушылардың өзіндік жүмысты орындау барысындағы оқытушы тарапынан берілетін нүсқаулардың кейбір ерекшеліктеріне ғана тоқталғанды жөн көрдік. Егер оқушылар өзіндік оқу тапсырмаларын орындау төжірибесін өлі де болса игере алмаған жағдайда мүндай нүсқаулар көп уақытты ала- тын көрінеді. Ал оқушылар неғүрлым мол тәжірибе жинақта- ған сайын мүғалімнің оқушылардың жүмыстарына араласуЫ діртіндеп азая түседі. Сөйтіп, мүғалім оқушыларды туындаған «мындыңты ешбір көмексіз-ақ өз беттерімен шеше білуге дағ- дьіландырады, одан қалды жүмыс кезінде оқушылардың өздерін калай үстай білу керек екендігіне дейін пысықталады.
Нақты жағдайдағы оқу формалары жүйесінің құрылымына белгілі бір оқу пәні мен оқылатын материалдың өзіндік ерекшеліктері өсер етіп отырады. Білім беруді үйымдастыру формаларының жүйесі оқу процесінің логикасын білдіргендіктен 0л объективтік негізге де ие бола алады. Сондықтан да оқу процесінің логикасын толық ескермей түрып сабақты қалай болса солай өткізе салуға болмайды.
Дегенмен де білім беруді үйымдастыру формалары жүйесінің объективтік түрғыдан негізделуін өзгермейтін, қатып қалған құбылыс ретінде қабылдауға болмайды. Белгілі бір мектеп не- месе лицей оқушыларының дайындық деңгейі мен жалпы да- муларына, оқу қүрал-жабдықтарының сипатына жөне тағы да басқа жағдайларға байланысты оқу процесінің логикасы да, білім берудің формалар жүйесі де өзгерістерге үшырап отыра- ды. Ең соңғысы, біздің ойымызша, барынша икемділік таны- тып отыруы керек сияқты. Мысалы, егер оқушылар оқу мате- риалын дүрыс түсінбегендіктің салдарынан үғымдарды дүрыс қолдана алмайтындай жағдайға келсе, онда оқытушы орын алған олқылықтардың орнын толтыру үшін тез арада сабақ барысына өзгерістер енгізуі керек болады. Немесе, керісінше оқытушы берілген материалдардың оқушылар үшін қиындық тудырмайтындығына, тіпті қызықсыз болып, олардың көсіптік қызметіне де, олардың білімін жетілдіруге де соншалықты әсері болмайтындығына көзі жетсе ол оқуды үйымдастырудың фор- маларының мазмүнын қайта қарап, оны айқындалған педагоги- калық жағдайлармен үйлестіруге тырысады.
Ірілендіру өлшемдеріне сөйкес (оқу пөні, оқу күні, оқу аптасы) шоғырландырылған оқудың үш үлгісін бөліп алып қарастыруға болады.
Бірінші үлгі бойынша басты бір пөн белгілі бір уақыт ішінде оқытылады. Пәнді оқытуға кететін уақыт пөн мазмүны- ның ерекшеліктері мен оқушылардың дөл осы пөнді игеру логикасына, одан қалды осы пөнді оқытуға жүмсалатын сағаттар- Дьің жалпы санына, материалдық-техникалық және әдістемелік- °Қу базаларына байланысты анықталады. Бір пәнді оқып бітіргеннен кейін оқушылар басқа пөндерге сабақтастықтың, ліалпы және көсіптік білім берудің өзара байланыстарына негізделген белгілі бір реттілікті саңтай отырып көше алады.
Екінші үлгі бір үйымдық өлшем — оқу күнін, бірден екіге Дейін қысқартылатын пәндердің санын көбейтуді көздейді. Оқу аптасының шеңберінде оқу пөндерінің саны оқу жоспары мен °ны өтудің кестесіне байланысты сақталып қалады.
Үшінші үлгі оқу аптасын одан өрі ірілендіруді мақсат етеді. “ір семестрге (жылға) жоспарланған пөндердің саны өзгермей, °Қу жоспарына сәйкес болып қалдырылады, алайда оқу апта-
сының құрылымы өзгерістерге үшырайды. Сөйтіп апта ішінде кем дегенде екі-үш пөн оқытылады.
Жүргізілген ғылыми зерттеулер шоғырландьфылған оқу жүйесінің төмендегі артықшьшықтары жайында айтуға мүмкіндік береді:
- көп пөнді оқытумен өуестенушілік пен сабақ кестелерінің бытыраңқылығын болдырмау оқушылар мен оқытушылардың жүйкелеріне де, денсаулықтарына да жақсы өсерлерін тигізеді;
- оқу процесінің үйымдық формаларын ірілендіру мотива- циялық саланың дамуындағы түтастықпен қатар (тым болма- ғанда бытыраңқылықты болдырмайды), интеллектуалдылық (оқу материалының аяқталған блогына назар аударылады, ақыл- ойға негізделген төсілдер қалыптасады, танымдық жөне оқу қабілеттері ойдағыдай қалыптасады, білім жүйелі түрде меңгеріледі) және басқа да салалардағы түтастықты да қамта- масыз етеді.
Оқудың шоғырландырылуы оқу уақытын үнемдеуге де өсерін тигізеді. Алайда бүл технологияны қолданудың өзіндік шека- раларының да болатындығын ескерте кеткен жөн сияқты.
Шоғырландырылған оқу оқушылардан да, оқытушылардан да үлкен қажырлылықты талап етеді, өйткені оқудың бүл формасын дүрыс жолға қоя білмеудің кері өсерлері де болуы мүмкін. Атап айтқанда, пәндерді өзара біріктірген кездерде қиыншылықтар туындауы мүмкін, өйткені олар кей жағдай- ларда қалай болса солай біріктіріле салады.
Мүндай төсілді барлық пәндер мен барлық курстарға бірдей қолдана салуға өсте болмайды. Олай дейтініміз, кейбір пөндерді ойдағыдай игеріп, шығармашылық түрғыдан қабылдап қана қоймай, оларды тәжірибе жүзінде кеңінен қолдану үшін үзаққа созылған “жетілу” процесі қажет болады. Мысалы, қазіргі Ба- тыс өлеуметтануының басты бағыттары мен философияның өзекті мөселелерін бір айдың ішінде игеру тіпті мүмкін де емес. Өйткені аталған пөндерді оқытқан кездегі көзделетін басты мақсат — оқушылардың бүл пөндерді жан-жақты түсіне білуін қамтамасыз ету болып табылады. Міне, сонда ғана бүл білім олардың ой-өрісін қалыптастыру факторларына айнала алады.
Сонымен қатар машина тілін немесе сызу пөнін, одан қал- ды белгілі бір математикалық өдісті игеруге бір айдың ішінде жүргізілген жаттығулардың өзі-ақ жеткілікті де, өрі тиімді Де болатындығына ешбір күмөндануға болмайды. Сондықтан да шоғырландырылған оқудың көмегі арқылы шешілетін окУ процесінің міндеттерін дүрыс анықтап алу проблемасы өрка- шан да туындап отырады.
Ол үшін төжірибелі, жан-жақты дайындықтары бар, білім берудің белсенді формаларын игере білген, оның мазмүнын жаңғыртудың өдістемесінен толық хабарлары бар білікті үстаз- дар тым қажет-ақ. Ал егер бүлай болмаса шоғырландырылғая оқу бүрыннан қалыптасқан ескі жолдың бүралаңына түсіп кетуі ғажап емес. Мүндай кездердегі басты айырмашылық — бар болғаны оқу материалының неғұрлым көбірек берілуімен ғана сипатталады. Ең соңында айтарымыз, шоғырландырылған оқу ліндетті түрде жан-жақты жабдықталған материалдық-техни- калық базаны қажет етеді.
і, Алайда кейбір орын алған кемшіліктеріне қарамастан шо- ғырландырылған оқу демократия мен гуманизацияның рухына да, талаптарына да сай жөне педагогикалық процестің барлық құрамдас бөлімдерін өзара біріктіруге дөнекер бола алады. Ен бастысы, бүгінгі таңдағы қалыптасқан көсіптік мектептердің талаптарын барынша қанағаттандыра алады.
Көсіптік оқу орындарының төжірибесінде интегративтік (би- нарлык) сабақтар кеңінен қолданыла бастады. Оларда екі неме- се бірнеше пөндердің бірі-бірімен тығыз байланыстағы матери- алдары оқытылады. Мысалы, математика мен информатика; физика мен химия; арнайы технология мен өндірістік оқу және т.б. Мүндай пөндер терең пәнаралық байланыстардың қажеттігі туындағанда немесе бір пөннің материалын білу екінші бір пөндегі көрініс табатын процестің, қүбылыстың мән-мағы насын тереңірек түсіну үшін керек болғанда оқытылады. Сөйтіп, дәл осындай игілікті қадамның нәтижесінде үғымдарды қалып- тастыруда сабақтастыққа, ауызбіршілікке және т.б. қол жеткі- земіз, ал оқушылардың бойында бүл тақырыптар олардың ма- мандықтарымен тығыз байланысты болғандықтан бүл тақы- рыптарды оқуға қызығушылық танытып отырады.
Оқу пәндерінің интеграциялық байланыстары үш сатыда жүзеге асырылады:.
Бірінші саты: ең жоғарғы саты, ол — түтастық деңгейі болып табылады, өйткені мүнда жаңа интегративтік пөннің (мысалы, “Электроника және электрониканың негіздері”) шеңберінде мазмүнды да, процессуалдық интеграция жүзеге асырылады;
Екінші саты — дидактикалық синтез дөрежесі. Мүнда өрбір пөн сақталып қалады да, ал интеграция сол пөндердің бірінің негізінде жүзеге асады. Мүндай кездерде зерттеудің жалпы объектілері интеграциялайтын факторларға айналады;
Үшінші саты — пөнаралық байланыстардың дәрежесі. Бүл уақытта интеграциялайтын фактор рөлін пәндер мазмүнының Жалпы элементтері атқарады.
Дидактикалық синтезді шеңберіндегі байланыстар ең тиімді, болашағы мол байланыстардың қатарына жатқызуға болады.
Интегративтік (бинарлық) сабақтарды, әдетте, екі адам ^Үргізеді: өндірістік оқу шебері және оқытушы, өйткені олар- ДьіҢ екеуі де өзара келісе отырып, ортақ мақсатты шешеді. ^іне, осындай өзара келісім мен пікір ортақтығы орын алған Кезде ғана мүндай сабақтардың тиімділігі өте жоғары болады, Нөтижесінде олардың өткізген өрбір сабағы мазмүны жағынан бірін-бірі толықтырып та отырады.
Автор публикации
