Техникалық шығармашылық ойлаудың қалыптасуы

4 февраля, 2018 19:23

Көсіби білім беру ордаларындағы дәстүрлі қалыптасқан пе- Дагогикалық процеске, негізінен, шығармашылық сипат төн больш келеді. Нақты педагогокалық тәжірибеде білімді, фактілерді Дайын күйінде беруге әуестенушілік пен оқушылардың “үлгі бойынша” қызметі белең алғандығын жасырып қалуга болмай- ^тын сияқты. Қалыптасқан мүндай тәсіл оқушылардың бойында Ргнродуктивтік сананы, интелектуалдық енжарлық пен керана- Улықты, оқуга деген пайдаланушылық пиғылды тудырады. Қорытынды бақылаумен қатар, бақылаулардың барлық түрлерінің басты назары тек қана оқу материалдарының белгілі бір көлемін ^есте сақтауды тексеруге бағытталған. Әрине, мүндай жағдайда °ҚЫтуш ы оқушының жеке басына да, оқу процесі барысын- Дагьі оқушылардың өзара қарым-қатынастарына соншалықты ^Кө«іл бөле қоймайды. Демек, бүрыннан қалыптасып қалған дөстүрлі жүйелер оқушыларды шығармашьілық өдістемесің_е үйретуді көздемейді, соның салдарынан болаівақ жүмысшылар. ды шығармашылық көсіби қызметке дайындау шаралары на- қты жүзеге асырылмайды.

Алайда жаңадан туындаған әлеуметтік-экономикалық жағ- дайлар көсіби білім берудің парадигмасымен қоса педагогика- лық жүйенің үлгісін де, одан қалды білім беру технологиясьің да айтарлықтай өзгерістерге үшыратты (26-кестені қараңыз).

Келтірілген кесте кәсіби білім беретін окУ орындарындағы дәстүрлі жөне инновациялық оқу процестерін өзара салыстьі- руға мүмкіндік береді. Білім берудің инноваішялық мақсатта- рын ойдағыдай жүзеге асыру үшін танымный шығармашыльіқ процесін басқаруды қамтамасыз ете алатын кажетті педагоги- калық технологиялар қолданылады.

Көсіби білім берудің ең маңызды мақсаттарының бірі — оқушылардың игеретін болашақ мамандықтарына байланыс- сыз, оның шығармашылық қызметі үшін қажет деп табылған керативтік жөне шығармашылық қабілеттерінін дамуына қолайлы педагогикалық жағдайлар туғызу болып табылады. Жүмыстың жаңа түрлерін игеруді қосып есептегенде, күрделі кәсіби міндеттерді ойдағыдай шешуді қамтамасыз ететін қабілеттердің қатарына өндірістік жағдайды, түрлі технологияларды, қолда- нылатын техникалық қүралдарды жете түсіне білу қабілетін жатқызуға болады. Сонымен қатар талдау мен синтез жасай білу қабілетімен қатар объектілер үлгілері мен іс-өркеттер жүйесін жасай білу қабілеттерінің де маңызының өге зор екендігін естен шығармауымыз керек. Бүл үлгілердің бүрыннан көріп- байқағандарымызды немесе түсіндіру мен өкгімелеу арқылы белгілі болған көріністерді бейнелей алатындай мүмкіншіліктері бар. Оқу процесінде одан әрі дамытуды қажет ететін ең пайда- лы да, маңызды қабілеттердің қатарына заттардың кемшіліктері мен қүндылықтарын анықтау, гипотезалар жасау, яғни қабыл- данатын шешімдер мен оларды жүзеге асырудың жолдарын болжау қабілеттерін жатқызуға болады. Біздің ойымызша, жүмысты жөй ғана атқарушы адам мен шығармашылық қыз- метке ден қойған білікті маманның арасындағы айырмашы- лықтарды төмендегі қасиеттер арқылы анықтауга болады. Олар: жүйелі ойлар, өз шешімдерін сауатты түрдо дөлелдеп беру> себептік-салдарлық байланыстардың мәнін түсіне білу, заттый көзге шалынбайтын қасиеттерін көре білу және т.б.

Дөстүрлі білім беру процесінің шеңберінде маманның осЫ аталған қасиеттері жүйелі түрде, тиімді қалыптаса алмады Д^а> өйткені оқушыларды интелектуалдық жағынан дамытудый міндеттерін өрбір үстаздың өз бетімен қарастыруына тура келдь

Соңғы жылдары жасалған техникалық шығармашыльік қызметтің өдістемесі көсіби білім беру мекемелері оқушыларЫ’ ның шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруды жүйелі түрД^е жүзеге асыруға қолайлы жағдайлар туғызып отыр.

Бүл өдістеме жаңашыл есептерді шешу теорияларының (ЖЕШТ) техника- лық жүйелердің заңдары (ТЖЗ), техникалық жөне физикалық қарама-қайшылықтарды шешудің өдістері жөне информация- лық фонд сияқты компоненттерін қамтиды.

Техникалық шығармашылық қызмет өдістемесінің тағы бір қүрамдас бөлігі, ол — ойлаудың компьютерлік жүйесі “Ойлай- тын машина” болып есптелінеді. Бүл машинаның көмегімен азғантай уақыттың ішінде шешімді іздестірудің бірнеше вари- анттарын қарастыруға болады. Алынған варианттар (шешімдер) техникалық қүралдардың даму заңдары бойынша бағланады, Осы бағалаудың негізінде ең тиімді вариант таңдалынады. Олар:

1. Өндірістік-техникалық проблема.
2. ЖЕШТ-ің негізінде шешімдерді іздестірудің көп вариант- тылығы.
3. Шешімдерді техникалық жүйелердің даму заңдары бой- ынша бағалау.
4. Тиімді шешімдерді таңдап алу.

Техникалық шығармашылық өдістемесін оқу процесіне енгізу “Техникалық шығармашылықтың негіздері жөне ойлауды компьютерлік жүйемен қолдау” деп аталатын арнайы курстың жасалуымен аяқталады.

Жалпы білім беретін жөне арнайы пөндердің мүғалімдері оқу процесінің келесі кезеңінде бүл курсты игере бастайды жөне оның негізінде өз пөндерінің шығармашылық міндеттерін белгілейді.

Одан әрі оқу жоспарына тиісті өзгертулер енгізіледі және арнайы курс материалдарының енгізілуіне байланысты пөндердің қүрылымы да өзгерістерге үшырайды, өйткені белгілі бір тақы- рыпты қарастырған кезде басты назар жеке жөне топтық си- паттағы шығармашылық міндеттерді шешуге аударылады. Со- нымен, осы жағдайларды жан-жақты ескере білудің арқасында оқушылардың оқу материалдарын игеру процесі өзіндік сипат- та ойдағыдай жүзеге асырыла бастайды.

Ізденістік бағыттагы танымдық қызметті басқаруды үйым- дастыруда басты рөл білім берудің дискуссиялық формасынын еншісіне тиеді. Ол оқушылардың “шығармашылық тобы” жөне сонымен қатар теориялық жөне практикалық сабақтар матери- алдарын проблемалық түрғыдан беру сияқты формалар арқылы жүзеге асырылады. Шығармашылық топтарды оқытушы оқушы- лардың дәл осы сипаттағы шығармашылық бірлестіктерге де- ген ынтасын ескере отырып қүрады. Шығармашылық топ, өдетте, 4-5 оқушыдан түрады.

Үздіксіз техникалық ойлау шығармашылығын қалыптасты- ру концепциясының (қағидасының) мән-мағынасы неде?

Психологтердің пайымдауынша, техникалық шығармашы- лық белгілі бір заңдылықтар бойынша дамитын техникалыК өзгерістерге тікелей байланысты болып келеді. Демек, техника- лық ақыл-ой бүл заңдылықтармен өзара сөйкестік жағдайына іселген уақытта ғана дами алады. Бұдан туындайтын ой: бірін- цііден, білімдерді шығармашылың ой елегінен өткізу, техника- ЛЫК шығармашылықтың өдістемелерін игеру оқушыларға стан- дарттық емес, тиімді идеяларды қабылдау процесін саналы лсөне нақты басқаруға мүмкіндік береді; екіншіден, шығарма- щылық техникалық ойдың тек кана өзіне ғана төн логикалық тұясырымдары болады, ал оның негізінде кәсіби маманның щығармашылық ізденіспен байланысты талай қызметі жатыр; үшіншіден, техникалық шығармашылық ойдың қайнар бұла-

і-ына жоғары дамыған оймен елестету мен қиялдауды (фантази- яны), оқушыларға проблеманы түтастай, жан-жақты (дөлірек айтқанда, бір уаңытта техникалық жүйені де және оның құрамдас бөліктерін де) қабылдауға мүмкіндік беретін ойлаудың көп экрандылығы (көріністілігі) мен жүйелілігін және олардың өткені мен болашағын ескере отырып, өз араларында, тіпті өздерінің іштерінде де қарым-қатынастар орнатуды жатқызуға болады. Басқаша айтқанда, шығармашылық ой көп экранды (көріністі) болуы шарт және мұндай көріністер неғүрлым көп болған сай- ын, оқушы солғүрлым бірегей және қарапайым шешімдерді үсынуға қабілетті болып келеді. Қорытындылап айтқанда, мүндай төсіл бастауыш, орта жөне жоғары көсіби білім берудің ең басты мақсаты — оқушылардың бойында дөл осы шығармашы- лық ойдың белгіленген мақсатқа сай үздіксіз қалыптасуын қамтамасыз ете алады.

Жаңа технологиялар оқу процесінде белгілі бір схемаларды жүзеге асыруды қажет етіп отырады. Атап айтқанда, оның қатарына шығармашылық ізденістің танымдық қызметінің схе- маларын жатқызуға болады. Мүнда ЭЕМ техникалық шығарма- шылық ойды дамытудың жөне шығармашылық міндеттерді бүгінгі заман талабына сай шешудің жөне оқушылардың көсіби төжірибені қысқа мерзім ішінде алушының көп варианттылы- ғын, яғни түрлі жолдарын қарастырудың қүралы ретінде қол- данылады.

Педагогикалық технологиялар төмендегі жағдайларды қам- тамасыз етіп отырады:

а* — оқушылардың шығармашылық қабілетті дамытудың қазіргі заманғы өдістері мен төсілдерін игеруі, ойлаудың инерцияла- рын ойлаудың белсенділігін арттыру өдістері (мидың белсенді Қызметін пайдалану әдісі, фокальдық объектілер өдісі және ^т‘б.) арқылы да жеңіп шығуға тырысу; жаңашыл есептерді тешу теорияларының (ЖЕШТ) бүгінгі таңдағы өдістемелерін Пайдалану. Бақылау қызметтерін бір курстан екінші курсқа Қарай біртіндеп күшейту оқылатын пөндерде қолданылатын Щьіғармашылық өдістер мен құралдардың өрісін одан әрі ке- Қейте түседі;

— оқушылардың оқу материалдарымен танысудың жаңа ^пРоблемалық-алгоритмдік формаларын игеруі. Бүның ең соңғы- «Ы блок-схеманың графикалық тілін пайдалану арқылы қысқа- ша символикалық түрде жазып алынады және күрделілігі жа- ғынан өр түрлі болып келетін кішігірім проблемалардың д_И— дактикалық тізбегі, яғни проблемалық жағдайлардың алгоритмі немесе алгоритмдер жүйесі түрінде пайдаланылуға үсынылады. Бүл кішігірім проблемалар басты проблеманың аясында өз шешімін табады жөне оқушыларға себептік-салдарлық байла- ныстардың мөнін ашып береді. Бүл дидактикалық тізбектің оқушылар үшін маңызы өте зор болып келеді. Бұл алгоритмді орындау кезіндегі шығармашылық ізденіс қызметі барысында оқушылар жасаған “жаңалықтар”, олардың бойында, әдетте, жағымды көңіл-күй туғызады, ал бүл жағдай оқушының та- нымдық белсенділігінің артуына өз әсерін тигізеді;

• оқу орнында шығармашылық білім беру ортасын қамта- масыз ететін педагогикалық жағдайлар туғызу. Дәлірек айтқ- анда: оқушылардың техникалық ой-өрісін дамытуға көмектесетін интеллектуалдық компьютерлік жүйемен жұмыс істеу мүмкіндігі (“Ойлайтын машина” — ОМ) жөне оның өзіндік жүйелері: “ОМ — қабылдаулар”, “ОМ — эффектілер” (химиялық, физикалық, математикалық) жөне т.б.;
• нақты шығармашылық техникалық есептерді шешудің тәжірибесін жинақтау;
• шығармашылық ізденістің танымдық қызмет процесін басқаруды проблемалық білім берудің сатыларын ескере оты- рып қамтамасыз ету. Ал бүл шара оқушының өзінің тікелей қатынасуымен, немесе проблемалық жағдайлар алгоритмдерінің блок-схемалары арқылы, не болмаса нақты өндірістік пробле- маларды қамтитын күрделі шығармашылық тапсырмалар арқ- ылы жүзеге асырылады.

Оқу процесі барысында оқытушы кейіннен шығармашылық сипаттағы міндеттерді шешу алгоритмінде жүзеге асырылатын сыншылдық сияқты техникалық ойдың саласын арнайы дамы- туға күш салады. Бүл алгоритмнің блоктарының бірі қарасты- рылып отырған техникалық жүйеде орын алған кемшіліктерді, яғни “қажетсіз эффект” деп аталатын кемшіліктерді анықтау- ды талап етеді.

Осы айтылғандарды қорытындылай келе, бүгінгі таңдағы көсіби оқу орнының үстаздарына төмендегідей кеңестер беруге болады.

Оқушылардың жүйелі шығармашылық техникалық ой-сана- сы мен стандарттық емес өндірістік шығармашылық идеяларды орындау қабілеттерінің қалыптасуына бағытталған көсіби білім беру саласындағы инновациялық технологияларды ойдағыдай жүзеге асыра білу үшін оқытушылар төмендегі қағидаларды мүлтіксіз орындаулары керек:

1. Жаңашыл есептерді шешу теорияларының (ЖЕШТ) интеллектуалдық механизмдері мен қүралдарын оқып-білу.
2. Жаңашыл есептерді шешу теорияларының көмегімен өндірістік проблемаларды өз бетімен шеше білудің практика- лық тәжірибесін жинақтау.
3. Оқу хабарларының өзегін құрылымдық графикалық үлгіде — проблемалық-алгоритмдік формада беру.
4. Жаттығуларды өткізу үшін шығармашылық тапсырма- лардың жүйесін жасау.
5. Кәсіби түрғыдан бағытталған шығармашылық тапсырма- лардың (жеке сипаттағымен қатар шығармашылық топтардағы жүмыстар үшін де) жүйесін жасау.
6. “Техникалық шығармашылық негіздері жөне ойлауды компьютерлік интеллектуалдық қолдау” курсын бүкіл оқу кезеңінде оқыту, яғни оқу жоспарына енгізу.
7. Иллюстрациялық материалдар (плакаттар, фолилер мен слайдтар) мен “техникалық шығармашылық негіздері (ТШН) жөне компьютерлік интеллектуалдық қолдау (КИҚ)” курсының өдістемелік мәселелер комплекстерін жасау жөне оларды пайда- лану.
8. Шығармашылық өдістемесінің негізінде интегративтік курстар (гуманитарлық, ғылыми-жаратылыстану, жалпы тех- никалық және арнайы) жүйесін жасау.
9. Оқушылардың өз білімдерін қалай игергендіктерін анық- тау үшін межелік (тақырыптық) бақылауды өткізуге қажетті материалдарды дайындау.
10. Өз шешімін күтіп түрған нақты өндірістік проблемалар- ды қамтитын емтихан билеттерінің сүрақтарын дайындау. Со- лардың негізінде эвристикалық әңгіме-ойын формасында емти- хан алудың әдістемесін жасау.
11. Нақты өндірістік тапсырмаларды қамтитын (жаңашыл үсыныстарға байланысты берілген оқу тапсырыстарын дайын- дау) оқу орнын бітірушілерге арналған шығармашылық тап- сырмаларды дайындау.

Сонымен, жоғарыда атап өтілген мақсаттық бағдарлар өрбір жүмысшының техникалық шығармашылық өдістемесін жетік меңгере білуіне жөне соның нәтижесінде біліктілігі жоғары маман болып қалыптасуына бағытталғандығын аңғарып отыр- мыз. Ал мүндай жағдайда ондай маман түрақты адамгершілік принциптерге ие болып қана қоймай, өзінің техникалық білім өрісін, жалпы мәдени деңгейін көтере алады және жаңа өлеуметтік-экономикалық жағдайларға бейімділік таныта ала- Ды. Сөйтіп осы қасиеттерді ойдағыдай игере білудің нәтижесінде ол еңбек рыногындағы бөсекелестікке төтеп бере алатындай Дөрежеге етеді.

Бүл курстың басты мақсаты — болашақ жүмысшыларды өндірісте туындаған стандарттық емес жағдайларда өздерін қалай еркін үстау керек екендіктеріне жөне көсіби проблемалардың тиімді шығармашылық сипаттағы шешімдерін тез арада таба білуге үйрету болып табылады. Сонымен қатар ол жүмысшы- Ньщ ой-өрісін кеңейтіп, шығармашылық қызметке деген ынта- ^сьін арттырады.

Ойлау инерцияларын жеңе білу мен ойлауды дамыту өдістері

• аталмыш курс циклдарына негіз ретінде жан-жақты қызмет етеді. Ал бұл курс барысында психологиялық тестер блоктары (Торренс, Гилфорд), мидың қарқынды қызметі, “Ерекше гене- ратор”, морфологиялық талдау, фокальдық объектілер өдісі жөне т.б., жаңашыл есептерді шешу теорияларының (ЖЕІПТ-ің) ител- лектуальдық қүралдары (көп көріністі ойлау, фантограмма, кішкентай адамдардың үлгілерін жасау өдісі, “Көлем — Уақыт
• Баға” операторы, типтік жөне күнделікті төсілдер банкілері, “Ойлайтын машинаның” қызметін интеллектуалдық жағынан қолдаудың компьютерлік жүйесінде жинақталған математика- лық, физикалық, химиялық жөне биологиялық өсерлердің фон- дылары) кеңінен қолданыс тауып отырады. Техникалық шы- ғармашылық негіздері (ТШН) мен компьютерлік интеллекту- альдық қолдау (КИҚ) курстарының циклдері бойынша бола- шақ жүмысшыларды оқыту кезіндегі (1 курс) оқу материалда- рын беру схемасы 27-кестеде көрсетілген.

Оқушылардың танымдық ықыласының мотивизациясы оқу барысында “интеллектуалдық жаттығулар”, оқу материалдарын ойындар тәсілі арқылы беру мен нақты шығармашылық өндірістік міндеттерді алға қоя білу төсілін жан-жақты қолдана білу арқылы жүзеге асырылады.

Түрмыстық жөне өндірістік материалдар негізінде жасалған тапсырмалар жүйесі оқушылардың өзіндік жүмыстарымен қатар олардың арнайы қүрылған шығармашылық топтардағы жүмы- сын да толық қамтамасыз ете алады. Берілген тапсырмаларды өз беттерімен орындау кезінде болашақ жұмысшылар техника- лық шығармашылық әдістерімен оқытушының өзі берген неме- се оқушылардың өздері үсынған түрлі өндірістік жүйелерді жетілдіру қызметі барысында тікелей таныса алады. Мүндай кезде оқушылар мидың қарқынды қызметін, фокальдық объектілер әдісін жөне т.б. жан-жақты қолдануға тырысады.

Автор публикации

не в сети 5 лет

Tarazsky

6

Комментарии: 0Публикации: 982Регистрация: 14-11-2017