18 февраля, 2018 20:07
Көсіптік білім берудің педагогикалық диагностикасы — көсіптік оқу орны педагогикалық үжымы қызметінің нөтижелілігінің түпкі шамасын қалалық немесе аудандық ауқым- дағы өзгелерімен салыстыра отырып бекіту (экстерожүйелік зерттеу) және бүл нәтижеліліктің алғышарттары болып табыла- тын объективті және субъективті факторларды өлшеу, айқын- дау (интерожүйелі зерттеу). Кәсіптік білім берудің педагогика- лық диагностикасы, егер ол зерттелетін объектілерді лайықты бейнелейтін, дамудың үрдістерін (тенденцияларын) ұғынуға мүмкіндік беретін, өз өрекетін осы үрдістерге сөйкес қайта құра алатын, езін кәсіби тұрғыда көрсету қажеттілігін бойында төрбиелей алатындай өлшемдік инструментарийге негізделіп құрылса, онда кәсіби тұрғыда сауатты деп есептей алады. Кәсіптік білім берудің педагогикалық диагностикасын жаңа педагогика- лық идеялардың, теориялардың, технологиялардың, кәсіптік- педагогикалық практикада нөтижелерді көтерудің ресурстары- ның өдістері мен төсілдері туралы ілім ретінде, сондай-ақ бол- нсамды (гипотезаны) қою, оны зерттеу мен дүрыстығын дөлел- деу, зерттеушілер мен практиктердщ нәтижелері мен теорияла- рында пісіп-жетілген пікірлердің прогресі ретінде қарастыруға болады. Ол педагогикалық объектілер мен процестердің жағ- дайларын олардың қызмет етуі мен дамуын кешенді түрде зерттеу, талдау жөне жинақтау мақсатында іске асырылады.
Көсіптік білім берудің педагогикалық диагностикасы — бүл оқу-төрбие процесінің нөтижелілігін, сапасын, оның жағдайы мен нәтижелерін анықтау, себеп-салдарлық байланыстарды талдау және оқыту мен төрбиелеудің міндеттерін, алға қойған мақса- тқа жетудің деңгейін белгілі бір өлшемдер мен көрсеткіштер бойынша бағалау. Бүл педагогикалық жүйенің, педагогикалық процестің субъектілерін зерттеумен байланысты аналитикалық жөне бағалаушы қызмет. Көсіптік білім беру жүйесін немесе жекелеген субъекті бағалау төмендегілерді ескеру арқылы жүргізіледі:
а) зерттеу субъектінен — объекті, процесті және өз еңбегінің нөтижелерін зерттей білу; зерттеудің негізіне педагогикалық міндеттер қою; олардың шешімінің мүмкін тәсілдерін педагоги- калық жүйелерге қойылатын талаптарды ескере отырып, оқу- тәрбие процесінің кеңістіктік және уақыттық шарттарымен “ойнату”; игеріп отырған кәсібінде оқушыларды бүкіл оқыту кезеңі барысында көсіби шеберліктің белгілі бір деңгейіне көтеру үшін, оларға арналған оқу тапсырма — міндеттерін жоспарлау; көсіпті игеру жолында оқушыны “алға итермелейтін” өрбір сабақты қүрастыру; қажетті нөтижелерге қол жеткізу мақса- тында педагогикалық түрғыда өзін ақтайтын өзара қатынастар- ды көлденеңінен де, тігінен де бекіту; оқушылар мен жөне олардың отбасымен өзара әрекеттің өрбір актін үйымдастыру;
ә) зерттеу жүйесінен мынадай жай жүйелер бағаланады: өндірістің даму үрдісі жөне материалды-техникалық база; ди- ректордың және жалпы жетекшіліктің (директор мен оның орынбасарларының) үйымдастырушылық және педагогикалық қызметінің деңгейі; әдістемелік комиссиялар мен олардың жетекшілерінің жүмыстарының сапасы; қоғамдық үйымдар мен оқушылардың өзін-өзі басқару органдарының жүмыстарының сапасы; болашақ жүмысшының көсіби және адамгершілік түрғыда қалыптасуына олардың ықпалы; өндірістік оқыту шеберлері мен оқытушылар қызметінің өнімділік деңгейі, I, II, III кур- стардың оқу топтарында болашақ көсіпке деген қүндылықтық қатынас пен компетенттіліктің деңгейі; азаматтық, жалпы ағар- тушылық, жалпы еңбексүйгіштік жөне көсіби үлғаюшылык деңгейінің көрсеткіштері бойынша оқу орны түлегінің өндірістегі шығармашылыққа, көсіби өзіндік дамуға жөне дербес еңбекке деген дайындығының өлшемі.
Көсіптік білім берудің педагогикалық диагностикасы бақы- лау қызметінің немесе оқу-тәрбие процесіне қатысушылардын өзінің төмендегі аналитикалық-синтетикалық өрекетіне негіз- делген: педагогикалық жүйені (немесе жай жүйені) басқарудын өрбір субъекті өзі басқаратын адамдар тобына қатысты білікті
қазы түрінде көрінеді, педагогикалық жүйенің соңғы нәтижесін бағалаудың түбірлі өлшемдерінен шыға отырып, ол өз бағы- ныштыларының әрекетін (бағанада көрсетілген белгілер бойын- ша) соңғы нәтижеге сөйкестігінің өлшемімен бағалайды.
Педагогикалық жүйелерді экстрожүйелік (лат. ехіегіог — сыртқы, тысқарғы) зерттеу оларды сыртқы, тысқарғы, салыс- тырмалы көрсеткіштер бойынша талдауды білдіреді: берілген оқу орнының түлектері (өзгелермен салыстырғанда) өндірістік, өлеуметтік-экономикалық жағдайлардың жөне т.б. талаптарына қалай бейімделеді.
Интериожүйелік (лат. іһіегіог — ішкі) диагностикалық зер- ттеу факторлардың екі тобын — педагогикалық процеске на- қты қатысушының нәтижелігінің өлшемінің алдын алатын пе- дагогикалық жөне психологиялық факторларды айқындауды білдіреді.
Жаңа талаптардың деңгейінде қалу үшін зерттеушілер соңғы нөтиженің пәрменімен болатын шығармашылық міндеттерді шеше білуі тиіс: қазіргі жағдайларда оқушыларды жақсы дайындау үшін тек өндірісті ғана біліп қоймай, оны қайта қүрудың үрдістерін де білу қажет. Міндеттердің бірінші тобы қазіргі өндіріс дамуының үрдістері мен оның әлеуметтік-экономика- лық, жалпы ғылыми, жалпы мәдени білімдер, фундаменталды теориялық, сондай-ақ технологиялық білімдер саласындағы қызметкерлерге деген талаптар туралы ақпаратты жинау стра- тегиясын іздестірумен, жүйелеумен жөне оны оқу-тәрбие процесіне енгізумен байланысты; қызметті реконструкциялау жағдайын- да әрекетті қайта қүру барысында маман жүмысшылар қандай қиыншылықтарға тап келеді; ақпарат қалай жиналады және оқу пәндерінің мазмүнына түзету қалайша енгізіледі жөне т.б. Міндеттердің екінші тобы кәсіптік-техникалық мектептерге басым көпшілігінде ең қарапайым жалпы білімі мен қабілеттерінің өзі қалыптаса қоймаған оқушылар жіберілетіндігімен байланы- сты. Алдыңгы педагогикалық жүйеде жіберілген педагогика- лық “қателікті” тез жоюдың тәсілдерін гана тауып қоймай, сонымен қатар бүл оқушылардың бойында кәсіби өзін-өзі жетілдіруге, өзін-өзі үйымдастыруға және өзін-өзі бақылауга деген қабілетті қалыптастырудың жолдарын табу қажет бола- ды. Міндеттердің бүл тобы оқушылардың қатысуымен бүкіл педагогикалық үжымның күш-жігерімен шешіледі. Міндеттердің үшінші тобы педагогикалық үжымды мамандықтары бойынша қазіргі ғылыми білімнің деңгейінде үстап түрудың, сондай-ақ педагогикалық, психологиялық, әдістемелік, жалпы мәдени білімдерді толықтырудың және дамытудың тәсілдерін іздестіруді білдіреді. Бүл міндет төмендегіше қолдануы тиіс өлшемдік қүралдарды игерудің көмегімен шешіледі:
- зерттеушінің жеке мақсаттары, диагностикасы жүргізілетін кәсіптік оқу орнының алдындагы, жалпы кәсіптік білім беру жүйесі алдындагы мемлекеттік мақсатты есте үстау; 2) педагогтің өзі оқу орнының дербес жай жүйесі екендігін есте үстау; 3)
і
сөйкестік өлшемін тексеру: зерттеу субъектінің жеке жұмысы- ның (объектінің) оқу орны түлегіне өндірістің қоятын талапта- рына сөйкестігі; өндірістік оқыту шеберінің, оқытушының мақ- саттарының болашақ түлектің мақсаттарына сәйкестігі; түлектің өзіндік өндірістік және қоғамдық қызметі үшін, жеке шығарма- шылық өзіндік даму үшін қажетті оган берілген оқу кәсіби ақпараттың сәйкес келуі; өзіндік білім алуға, көсібінде өзін көрсете алуы үшін кезінде қолданылып, түлекке берілген қүрал- дардың, формалар мен әдістердің сөйкестігі; 4) педагогикалық міндеттердің нәтижелі шешімі қызметтің келесі компоненттерінің қалыптасуының барынша жоғары деңгейінде ғана мүмкіндік болатынын ескеру: гностикалық (танымдық), жобалаушылық, конструктивті, коммуникативті, үйымдастырушылық; 5) өз үжы- мында педагогтер еңбегінің жоғары және төмен нөтижелілігінің (оқушылар қызметінің көрсеткіштері бойынша) үлгілерін табу;
- үсынылған бағана бойынша өз өрекетінің процесі мен нәтижелерін бақыланатын объектілермен (үлгілер) үш үпайлық бағалау жүйесін қолдана отырып, салыстыру: 2 — сапа айқын көрінеді; 1- сапа бар; 0 — сапа жоқ; 7) өлсіз қырлары мен қиыншылықтарын жоя отырып, өз жүмысына түзетулер енгізу. Кәсіптік білім берудің педагогикалық диагностикасы мөселесі, ғылыми идеяларды практикаға енгізу мен оның сапасы бүгінгі күні жалпы кәсіптік білім берудің, сондай-ақ компоненттерінің бірі көсіпке оқыту мен төрбиелеудің тиімділігін бағалау (диагно- стикасы) шарасы болып табылатын, көсіптік — бағдарлық бағ- дарламаны жүзеге асырудың көп деңгейлі, модульдік жүйесі ретінде қарастырылатын педагогикалық процестің де методоло- гиялық-теориялық мөселелерінің дамуына орай ерекше өзектілікке ие болады. Зерттеуге деген жүйелік қатынастың шеңберінде келесі өдістемелік қағидаларға ерекше назар аудару қажет: әр алуан ғылыми өдістерді дифференциалды қолдануға (қүжаттар- ды талдауға, сарапшылардың сауалнамасына, бақылауға, салыс- тыруға, түжырымдауға, есептеуге, абстракцияға, аналогияға жөне экспериментке); өлеументтану мен педагогика, педагогика мен мөдениеттану, педагогика мен экономика, педагогика мен физи- ология арасындағы өзара әрекеті негізінде талаптарды анықтау- дың пөнаралық сипатына сөйкес жиналған мәліметтер мен айғ- ақтардың трансформациясына; зерттеудің өкілеттілік таңдауын кең сараптамамен жүргізуге; білікті жүмысшыларды дайындауға деген талаптарды анықтаудың бүкіл процесін жекелеген проце- стерге жіктеуге көңіл бөлу кажет.
Автор публикации
