30 января, 2020 16:46
МАЗМҰНЫ
Кiрiспе…………………………………………………………………………………………..2
Ғылыми-техникалық прогрестiң теориялық негiздері. 1.1. Ғылыми-техникалық прогрестiң мәнi мен негiзгi қағидалары……………………………………………………………………………………..4
Ғылыми – техникалық саясат саласындағы негiзгi мiндеттер мен мақсаттар………………………………………………………………………………………..5
- 2. Инновациялық саясат және аймақтың ғылыми-техникалық
потенциалын талдау
2.1.Қазақстан Республикасындағы ғылыми-техникалық потенциалды талдау…………………………………………………………………………………………..15 2.2. Аймақтық ғылыми-техникалық потенциалының қазiргi жағдайың талдау…………………………………………………………………………………………..20
- Аймақтық химия және мұнай химия өнеркәсiбi саласын дамытуда
ғылыми-техникалық потенциалды пайдалануды жетілдіру жолдары. 3.1. Қазақстан Республикасындағы химия және мұнайхимия
өнеркәсiбiнiң ролi, мақсаттары және қазiргi жағдайы…………………… 24 3.2. Оңтүстiк Қазақстан облысында химия және мұнайхимия
өнеркәсiбiнiң 1990-2000 жылдар аралығында дамуы……………………..33
3.3. Ғылым мен техника жетiстiктерiн аймақтық химия және
мұнайхимия өнеркәсiбiне енгiзу тиiмдiлiгi…………………………………….38
Қорытынды…………………………………………………………………………………..51
Қолданылған әдебиеттер……………………………………………………………….52
Кiрiспе
Адамзат қоғамының дамуында ғылымның көкжиегi кеңейе түсiп, зор қарқынмен дамып келедi. Бүгiнгi таңда ғылымның әсер етпейтiн саласы жоқ. Ол адамның ой-санасы мен басқару, қорғаныс, техника, денсаулық — бір-бiрiмен тығыз байланысты. Ғылым мен техниканы дамыту, қандай кезеңде, қандай экономикалық формацияда болсын, өндiргiш күштердi өркендетудiң басты нысаны болып қала бередi.
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға көшуi экономикалық және әлеуметтiк қиындықтарға әкелiп соқтырды. Осыған орай, бiрiмен-бiрi сабақтасып жақан басты деген үш түрлi себеп-салдарының шикiзат базасы ретiнде дамуы, екiншiден, халықтың тұрмыс дәрежесiнiң төмендегi және ең соңғысы, экологиялық жағдайдың республика территориясында насырға шабуы.
Осындай жағдайдан елдi алып шығудың бiрден-бiр жолы ғылыми-техникалық потенциалдың мүмкiндiлiгiн кеңiнен пайдалану. ғылыми-техникалық прогрестi экономиканы өркендетудiң құрамдас бөлiгi ретiнде қарай отырып, оны басқаруды жетiлдiрудi нарықтық қатынастар төңiрегiнде қарастыру бүгiнгi таңдағы басты мәселе қатарына жатады.
Жалпы алғанда, республика экономикасын дағдарыстан алып шығып, өсiп-өркендету үшiн жаңа мемлекеттiк ғылыми-техникалық
прогресстi нарық арқылы реттеу өрiсiн кеңейту керек. Осы тұрғыдан
алғанда ғылыми-техникалық саясаттың аймақтық проблемалары бүгiнгi күннiң өзектi мәселелерiнiң бiрi.
Қазқстан экономикасының, әсiресе Оңтүстiк Қазақстан аймағын дамыту үшiн ұсынылып отырған технопарктер моделiн ендiрудiң маңызы зор. Бүгiнгi өзектi мәселелердi шешу үшiн, Оңтүстiк аймақта жинақталған ғылыми әлеуеттi химия, мұнайхимия, машина құрылысы және металлургия кешендерiн дамытуда кеңiнен әрi тиiмдi пайдалану үшiн озық елдер тәжiрбиесiнен алынған технопарк моделi ең дұрыс шешiм болмақ.
Жалпы алғанда, аса маңызды ғылыми-техникалық проблемаларды шешу жөнiнде арнаулы кешендi бағдарламалар жасалып, олардың жүзеге асырылуын қамтамасыз ету, жаңа техниканы жасау және меңгеру мерзiмдерiн едәуiр қысқарту; ғылым мен өндiрiстiң өзара байланысын күшейту; салалық ғылыми мекемелердегi зерттеулердiң дәрежесi мен аяқталған ғылыми жүмыстардың нәтижелерiн өндiрiсте пайдалану; жаңадан жасалатын және шығарылатын бұйымдардың техникалық дәрежесiн бағалау жүйесiн жақсарту, ескiрген өнiмдi өндiрiстен дер кезiнде алу; ғылыми зерттеу және жобалау конструкторлық ұйымдардың тәжрибелiк – өндiрiстiк базасын нығайту; зерттеулер мен талдамалардың бағыты мен ғылыми мекемелердiң ұйымдық қрылымын бүгiнгi күн талаптарына сәйкес дер кезiнде белгiлеп, өзгертiп отыру; жоғарғы оқу орындарының ғылыми әлеуетiн халық шаруашылық мiндеттерiн шешуге пайдалану тиiмдiлiгiн арттыру – мiне осы мәселелердiң барлығын аймақтық деңгейде шешу үшiн “Оңтүстiк әлеует ” технопарк моделi ұсынылып отыр.
Бұл модель кәсiпорындарда озық инновациялық менеджменттi пайдалануға үлкен мүмкiндiктер ашады.
Екiншi жағынан, Оңтүстiк аймақтық экономикасын өркендетуге үлкен септiгiн тигiзетiнi сөзсiз.
- Ғылыми-техникалық прогрестiң теориялық негiздерi
1.1. Ғылыми-техникалық прогрестiң мәнi мен негiзгi қағидалары
Ғылыми-техникалық саясат — Ғылым мен техниканың жиынтық дамуын қамтамасыз ету, халық шаруашылығындағы iрi жаңалықтарды меңгеру және оларды тез әрi кең көлемде тарату, әлеуметтiк-экономикалық даму үдетуiндегi ҒТП үлесiнiң жоғарылауының мақсаты шаралар жүйесi. Ғылыми-техникалық саясат – бұл технологиялық процестер өндiрiстi ұйымдастыру формалары мен оны басқару, еңбек құралдарын жетiлдiру, қоғам мен табиғаттың даму заңдылықтарын терең бiлiп даму процесi.
Ғылыми техникалық саяаттың негiзгi қағидалары.
Республиканың ғылыми техникалық саясаттың аса маңызды қағидалары:
-ғылыми және ғылыми-техникалық дамудың басым бағыттарын ұлттық мүддеге, елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының қажеттiлiктерiне сәйкес ынталандыру және мемлекеттiк қолдау;
-ресурстарды басым ғылыми бағыттарға шоғырландыру;
-ғылым мен техника жөнiндегi мемлекеттiк тапсырмаларды конкурстық негiзде қалыптастыру және орналастыру;
-ғылыми-техникалық саясатты қалыптастыру мен iске асыру
кезiнде ғылым мен ғылыми техникалығ қызмет саласындағы мемлекеттiк органдардың ғылыми жұртшылықпен өзара iс қимылын демократияландыру және қамтамасыз ету, ғылыми, ғылыми-техникалық шығармашылықтың еркiндiгiн қамтамасыз ету және ғылыми қызметкерлердiң еңбек жағдайын жақсарту;
-ғылымды, өндiрiс пен бiлiмдi ықпалдастыру болуға тиiс.
- Ғылыми-техникалық саясат саласындағы негізгі міндеттер мен мақсаттар
Ғылыми-техникалық саясаттың негiзгi мақсаты- өмiрдiң сапасын арттыруға бағытталған зерттеулердi дамыту, жоғары технологиялық өнiмдердi экспорттауға бағдарланған ғылымды қажетсiнетiн ресурстарды үнемдейтiн және экологиялық жағынан таза өндiрiстер әзiрлеу, шикiзатқа бағытталған экономиканы бiртiндеп технологиялық, ал технологиялықты-интелектуалдық – ақпараттық экономикаға ауыстыру және осы мақсат үшiн жоғары бiлiктi мамандар даярлау болып табылады.
Оларды iске асыру үшiн:
-ғылым мен ғылыми техникалық қызметтi ұйымдастарудың жүйесiн, нормативтiк құқықтық және әдiстемелiк базаны, соның iшiнде, ғылыми зерттеу және тәжрибелiк-конструкторлық жұмыстарды қаржыландыру саласындағы базаны, оларды конкурстық iрiктеудi және нәтижелердi практикалық игерудi, интелектуалдық меншiк құқығын єорғауды және басқаларын жетiлдiрудi;
-iргелi зерттеулердi оңтайландыру;
-экономиканың базалық салаларын қажеттiлiгiн ғылыми техникалық қамтамасыз етуге арналған қолданбалы зерттеулердiң бiiрншi кезектегi бағыттылығын ғылымды қажетсiнетiн жаңа өндiрiстердi ұйымдастыру, зерттеу-әзiрлеу-өнеркәсiптiк игеру бiрiңғай ғылыми-өндiрiстiк циклға көшуге ықпал ететiн инновациялық қызметтi дамыту үшiн қолайлы жағдай жасауды;
-ғылымды қажетсiнетiн өнiмдер шығару, өнiмдегi импортты алмастыратын (экспортқа бағдарланған) жаңа технология әзiрлеудi, меншiктi –тәжiрибелi эксперименттiк және өндiрiстiк техникалық базаны одан әрi нығайтуды (қайта жаңарту техникалық жағынан қайта жарақтандыру) және дамытуды;
-қызмет бейiнiң сақтай отырып ғылыми техникалық саланың
жекелеген объектiлерiн қайта құрылымдандыруды және жекешелендiрудi;
-ғылыми қажетсiнетiн өндiрiстi ұйымдастыру мен дамыту үшiн инвестицияны тартуды, ресурстар үнемдейтiн және экологиялық жағынан таза технологиялар енгiзудi;
-ғылыми-техникалық қызмет саласында шағын және орташа кәсiпкерлiктiң тұрақты дамуын қамтамасыз етудi, нарықтық инфрақұрылым элементтерiн қалыптастыруды және дамытуды;
-зерттеу институттарын салалық ғылыми техникалық орталықтарды және жоғары оқу орындарын, оқу процесi мен ғылыми қызметтi ықпалдастырудың тиiмдi тетiгiн әзiрлеудi;
-басым бағыттар бойынша кадрлар, соның iшiнде жоғары бiлiктi кадрлар даярлауды осы негiзде елдiң интелектуалдық қабiлетiн сақтауды және дамытуды қамтамасыз етедi.
-озық шетелдiк технологияларды отандық жағдайда таңдау мен бейiмдеуге және өнеркәсiпте игеруге елдiң ғылыми күштерiн тартуды;
Қазақстандық ғылымды әлемдiк ғылыми техникалық кеңiстiкке ықпалдастыру процесiн жеделдету мiндеттерiн шешу қажет.
Инновациялық қызмет – ғылыми-техникалық қызметтiң нәтижелерiн жаңа немесе жетiлдiрiлген өнiмге аудару мен байланысты атқарылатын қызмет. Ол инновацияларға әкелiп соғатын ғылыми-технологиялық, ұйымдық қаржылық және коммерциялық iс шаралардың бiртұтас кешенiң қамтиды.
Инновациялық қызметтiң негiзгi түрлерi:
А) өндiрiстi дайындау және ұйымдастыру, ол жаңа технологиялық процестi қалыптастыруға қажеттi өндiрiстiк құрал-жабдықтары мен, инструменттер мен қамтамасыз етудi, олардағы өзгерiстердi, сондай-ақ процедуралардағы, өндiрiс әдiстерiмен стандарттарындағы және сапаны бақылаудағы өзгерiстердi қамтиды;
Ә) өнiм мен технологиялық процестiң модификациясын қамтитын
өндiрiске дейiнгi жұмыстар. Жаңа технологиялар мен құрал-жабдықтарды пайдалану үшiн жұмыскерлердi қайта дайындау.
Б) жаңа өнiмдер маркетингi. Ол жаңа өнiмдi нарыққа шығарумен, нарықты алдын-ала зерттеумен, өнiмндi әртүрлi
нарықтарға бейiмдеумен, жарнамалаумен, нарықта сату-таратуорындарын құрумен байланысты атқарылатын қызмет түрлерiн қамтиды;
В) сырттан патенттер, лицензиялар, ноу-хау ашулар, сауда маркалары, конструкциялар, модельдер және технологиялық мазмұндағы қызметтер түрендегi технологияларды алу;
Г) өзiнiң технологиялық мазмұны жағынан, кәсiпорынға өнiмдiк немесе процестiк инновацияларды ендiрумен байланысты болатын мешиналар мен қурал-жабдықтар алу;
Д) өндiстiк жобалау.
Инновациялық қызметтiң негiзi – ғылым мен техниканың барлық салаларында ғылыми-техникалық бiлiмдi дамыту, тарату және пайдаланумен тығыз байланысты.
Ғылыми-техникалық қызметте мына ұғымдардың маңызы үлкен:
Ғылыми (ғылыми-техникалық) бағыт – ғылым мен техниканың белгiлi бiр саласын дамытуда маңызды бiр мiндеттердi шешуге арналған дербес iрi ғылыми жұмыс.
Ғылыми (ғылыми-техникалық) проблема – ғылыми бағыттың бiр бөлiгi, оны шешудiң мүмкiн болатын бiр жолын көрсетедi.
Ғылыми жұмыс мақсатты ғылыми-техникалық бағдарлама түрiнде орындалуы мүмкiн. Ол қорлар, орындаушылар, уақыт жағынан үйлестiрiлген жұмыстар кешенiн қамтиды.
Ғылыми тақырып – мәселенiң бiр бөлiгi, жұмыстарды қаржыландыру, жоспарлау және есепке алуда тақырыптық жоспардың негiзiне алынады және әдетте ғылыми ұйымдық шегiнде шешiледi.
Инновациялық процесс жаңа ендiрулердi қалыптастыру және игеру жөнiндегi қызмет ретiнде қаралады, алайда ол жаңалықты алғашқы
коммерциялық пайдаланумен бiрге тоқтап қалмайды, үздiксiз жалғаса
бередi, яғни жаңа ендiрудiң технико-экономикалық параметрлерi тұрақты жетiлдiрiлiп, нарық талаптарына икемделедi.
Инновациялық процестiң мақсаттары төмендегiдей:
- мiндеттiң жаңаша технилық шешiмiн табу – жаңалық ашу;
- ғылыми-зерттеу және тәжiрибе-конструкторлық жұмыстар жүргiзу, (НИОКР);
- өнiмнiң сериялық өндiрiсiн игеру;
- өнiмдi өткiзудi параллельдi дайындау және ұйымдастыру;
- жаңа тауарды нарыққа ендiру;
- өнiмнiң бәсеке қабiлеттiгiн жоғарлату, технологияны тұрақты жетiлдiру арқылы жаңа нарықтарды игеру.
Инновациялық процестiң негiзгi кезеңдерi:
1 кезең. Жаңа идеяларды жүйелеу нарықтағы технологиялық өзгерiстер туралы, ғылыми-зерттеу бөлiмдерiнен, өндiрiстiк бөлiмдердiң маркетинг қызметтерiнен фирманың сату-өткiзу қызметтерiнен, делдалдардан, тұтынушылардан түсетiн мәлiметтердi жинақтау;
өнiмдi жасау және игерудегi фирманың потенциалдық мүмкiндiктерi туралы мәлiметтер жинақтау, тәуекел дәрежесi мен мөлшерiн анықтау;
мақсатты нарықтар мен олардың дамуының ұзақ мерзiмдi тенденциялары туралы мәлiметтер жинақтау.
2 кезең. Анықталған идеяларды iрiктеу және жаңа өнiм идеяларын қалыптастыру:
Жаңа өнiм идеяларының мүмкiндiктерi мен тәжiрибеде орындалуын анықтау;
Жаңа және дәстүрлi өнiмдердiң технологиялық ұқсастық дәрежесiн анықтау;
Жаңа өнiмнiң фирма стратегиясына сай келуi;
Болашақ өнiмнiң патенттiк тазалығын анықтау.
3 кезең. Жаңа өнiмнiң экономикалық тиiмдiлiгiн талдау, маркетингтiк бағдарлама жасау:
өнiмдi техникалық дайындау, яғни идеяны нақты жобаға айналдыру;
өнiмнiң техника-экономикалық мiнездемесiн анықтау, оның сапасын және тұтыну қасиеттерiн бағалау;
нарықтағы сұраныс пен сатылу көлемiн бағалау;
жаңа өнiмдердi қалыптастыру және игеру шығындарын анықтау;
жаңа өнiмдi өндiруге қажеттi қорларды анықтау: технологиялық машиналар мен құрал жабдықтар, шикiзат пен материалдар, кадрлар потенциалы, қаржылар;
жаңа өнiмдi игеру және оны нарыққа шығару мерзiмi;
жаңа өнiм өндiрiсiнiң рентабельдiлiгiн талдау және бағалау;
өнiм бойынша маркетинг бағдарламасын жасау.
4 кезең. Жаңа өнiмдi жасау:
Жаңа өнiмдi дамытудың нақты бағдарламасын жасау, фирма бөлiмшелерi арсында мiндеттердi бөлу;
Техникалық сынақтарды өткiзу (экологиялық, қауiпсiздiк және өзге де мәселелер бойынша тексерулер);
Тауардың атауын, оның сауда белгiсiн анықтау, қораптауын, маркировкасын безендiру.
5 кезең. Нарықтағы байқау:
үш айдан кем емес уақыт аралығында шектеулi нарықта баға және басқа да коммерциялық өлшемдердi байқау (бағадан жеңiлдiктер беру, несие және басқалар);
өткiзудiң оптималды жолдарын таңдау;
жарнама құралдары мен әдiстерiн таңдау;
техникалық қызмет көрсетудi ұйымдастыру.
6 кезң. өнiм бойынша маркетинг бағдарламасына негiзделген шешiм (жаңа өнiмдi өндiрiске ендiру) қабылдау.
Жаңа өнiмдi коммерциялық негiздеу: сатылу көлемi, өнiм рентабельдiгi, сұраныс пен қажеттiлiктердi қанағаттандыру дәрежесi, өткiзу жолдары мен әдiстерi, осы сияқты тауарларды өткiзуде тәжрибелiк, фирманың нарықтағы танымалдығы, сатушылар мен тұтынушылармен байланыстарының тұрақтылығы;
Фирманың өндiрiстiк мүмкiншiлiктерi қолдағы бар қуатын пайдалануы, қорлармен, мамандармен қамтамасыз етiлуi;
қаржылық мүмкiншiлiктерi: өндiруге және өткiзуге инвестициялардың жалпы саласы, қаржыландыру көздерi, күтiлетiн нәтижелер, есептеу мерзiмiндегi пайда немесе шығын;
Нормтивтiк көрсеткiштерге сәйкестiкелдегi мемлекеттiк мөлшерлер (нормалар), стандарттар;
Жаңа ендiрудi патенттiк қорғауды қамтамасыз ету.
Инновациялық процестiң түпкi мақсаты жаңа өнiмдi коммерциялық игеру және оны рентабельдi өндiру. Бұл мақсатқа қол жеткiзу үшiн зерттеу жұмыстары басталғаннан бастап, өндiрiске бағытталуы тиiс, алдын ала жаңа өнiмнiң тұтынушылардың сұранысы мен қажеттiлiктерiне сёйкестiгiн анықтап алған жөн. Сонымен бiрге қажеттi құрал-жабдықтарға күрделi салымдарды өсiру мүмкiншiлiгi мен ғылыми өндiрiстiк циклдық жекелеген кезедердiң жетiлдiру
мүмкiншiлiгi болғаны дұрыс. Осындай мүмкiншiлiктерге байланысты жаңа өнiмдi зерттеудiң аз ғана бөлiгi өндiрiске ендiрiледi.
Дайындалып жатқан жаңа өнiмнiң тиiмдiлiгiн бағалаудың әр түрлi әдiстерi бар:
— эксперттiк әдiс;
-күтiлетiн пайда мөлшерiн анықтау;
-ықтималдық әдiс;
-күтiлетiн пайданың динамикасын бағалау;
көп өлшемдi критерийлер бойынша бағалау: саланың тартымдылығы, оған
бәсекелестердiң ену мүмкiншiлiктерi, жаңа өнiмнiң және бүкiл фирманың
бәсеке қабiлеттiлiгiне әсер етуi.
Инновациялық процесс түсiнiгiн әр түрлi жағынан әр деңгейден қарастыруға болады:
- Бiр мезгiлде жүргiзiлетiн ғылыми зерттеу, ғылыми техникалық және өндiрiстiк қызмет ретiнде;
- идеяның тууынан бастап оның таратылуына дейiнгi уақытты қамтитын жаңа ендiрудiң өмiрлiк циклының кезеңдерi ретiнде;
- өнiмнiң немесе қызметтiң жаңа түрiн жасау және тарату, қаржыландыру және инвестициялау процесi ретiнде.
Жалпы алғанда инвестициялық жоба ойлап табу және интелектуалды қызметтiң өндiрiстiк, қаржылық, әкiмшiлiк және де басқа нәтижелерiн алу және коммерциялау жобасы болып табылады.
Бұл жағдайда инновациялық процесс мынандай төрт кезеңнен тұрады:
1 кезең. Фундаметальды зерттеулер жүргiзу. Олар академиялық институттарда, лабораторияларда жүргiзiледi. қаржыландырылу негiзiнен мемлекеттiк бюджет есебiнен iс жүзiнде асырылады.
2 кезең. Екiншi кезеңде қолданбалы зерттеулер жүргiзiледi. Олар барлық ғылыми мекемелерде iске асырылады және бюджет есебiнiен және тапсырыс берушiлер есебiнен қаржыландырылады.
3 кезең. үшiншi кезеңде жобалау конструкторлық және тәжрибелiк жұмыстар жѕргiзiледi. Олар арнайы лабораторияларда, тәжрибелiк өндiрiстерде, сондай-ақ iрi кәсiпорындардың ғылыми өндiрiстiк бөлiмшелерiнде орындалады. Қаржыландыру көздерi екiншi кезеңiндегiдей, сондай-ақ кәсiпорынның өз қаржылары да пайдаланылады.
4 кезең. Төртiншi кезеңде өндiрiске өндiруден бастап нарыққа шығу , одан әрi өнiмнiң өмiрлiк циклының негiзгi кезеңдерi бойынша
коммерциялау iске асырылады. үшiншi кезең мен нарыққа шығу кезеңiнде өндiрiстiк қуатты кеңейту , мамандарды дайындау жарнамалық қызмет және сол сияқтыларға үлкен инвестициялар қажет болады.
Инновациялық процестiң бұл кезеңiнде жаңа ендiруге әлi де нарықтың жауабы болмағандықтан, инвестициялар тәуекелдiк жағдайда болады.
Өндiрiс көлемiн ұлғайту, өткiзу нарығын кеңейту, бәсеке қабiлеттiлiгiн жоғарылату және инвестициялардың қайтарылуына жағдай жасау үшiн инновациялық процестiң осы кезеңiнде құнды қағаздардың эмиссиясы жүргiзiледi. Ол қосымша инвестициялар таратуға мүмкiндiк тудырады. Осы кезеңде инновациялық процесс аяқталады.
Тұтыну тауарларын өндiретiн компанияларда жаңа тауарларға байланысты фирманың саясатын анықтауда жетекшi ролдi маркетинг жөнiндегi мамандар атқарады. өндiрiстiк қажеттiлiктердi өтейтiн өнiм өндiретiн компанияларда, олардың қатарына химия және мұнайхимия өнеркәсiбiнiң кәсiпорындары жатады, техникалық саясатты анықтауда ғылыми зерттеулер мен жобалау конструкторлық жұмыстар бөлiмшелерi маңызды қызмет атқарады.
Инновацияларды қалыптастыру негiзiнен ғылым саласында кең өрiс алуда. өйткенi ғылым өндiрiстiң техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық негiздереiне сапалық өзгерiстер еңгiзедi. Ғылыми зерттеулердiң бастапқы кезеңдерiнде-ақ жаңа өнiм немесе жаңа технология идеясы пайда болады, оларды iске асыру мүмкiншiлiктерi мен жағдайлары қарастырылады. Инновациялық процеске тартылатын негiзгi ресурс-адам ресурсы болғандықтан, инновациялардың табыстылығы кәсiпорын қызметкерлерiнiң ғылыми-
техникалық білiктiлiгiне, шығармашылық белсендiлiгiне және мотивациясына байланысты болмақ.
Кәсiпорындарда инновациялық процестердi ұйымдастыру ақпараттық, ғылыми, жобалау-конструкторлық, өндiрiстiк, көмекшi, экономикалық, басқарушылық және әлеуметтiк-мәдени қызметтердi дамыту керек. Маңыздылығы жағынан, еңбек сiңiргiшi мен инновациялық процестерге қатысатын мамандар саны жағынан ғылыми және жобалау-
конструкторлық қызметтер басымдау болатыны еш күмән тудырмайды.
Инновацияларды жасауға бағытталған тақырыптарды орындау кезеңдер мен жұмыстарды атқаруға кеңiстiк пен уақыт комбинацияларымен ерекшеленедi. Сонымен бiрге инновациялық процеске қатысушылар (кәсiпорындар, бөлiмшелер, орындаушылар) арасындағы өзара байланыс пен қарым-қатынастардың формалары да әртүрлi болады.
Ғылыми зерттеулер мен жұмыстарды ұйымдастардың қолданылып жүрген варианттарын төмендегi ерекшелiктерге байланысты негiзгi төрт топқа топтастыруға болады:
- олардың орындалу ретi;
- ресурстардың құрылымы;
- жұмыстардың уақыттағы орындалу мiнездемесi;
- ұйымдастырушылық байланыстары.
Ғылым саласында инновациялық процестердi тиiмдi ұйымдастыру инновацияларды жасау шығындарын, оларды жасау және орындау мерзiмдерiн, инновациялардың сапасын және нарықтық мүмкiншiлiктерiн оптималды үйлестiрудi талап етедi.
Ғылым саласында инновациялық процестi ұйымдастыру ерекшелiктерi ғылыми, конструкциялық және жобалау ұжымдарының жұмыс ерекшелiктерiне де байланысты. Ғылыми қызметкерлер мен мамандардың еңбек заты ретiнде адамзаттың бұрын, осы уақытқа дейiн
жинақтаған бiлiмi алынады (бұрынғы зерттеулер мен жұмыстардың нәтижелерi, басылымдары, тiркеуден өткен ойлап табулар мәлiметтер т.с.с.).
Сонымен бiрге ғылымдағы нәтижелi инновациялық қызмет үшiн еңбек затының материалдық құрамының маңызы зор: ғылыми зеттеу жұмыстарында пайдаланатын шикiзаттар, материалдар, жартылай дайын өнiм.
Сонымен зерттеу жұмыстарының еңбек затын ерекше, екi жақтама
мiнездеуге болады. Бұл барлық ұйымдастырушылық мәселелердi шешуде ескерiлiп отыруы керек.
Жаңа техниканы жасау және меңгеру процесiн қарастырғанда инновация, ғылым және техниканың дамуындағы өзара байланыс айқындалады. Жоғарыда көрсетiлгендей инновациялық процесс
мыналардан тұрады: ҒЫЛЫМ – ТЕХНИКА – ӨНДlРlС – ТҰТЫНУ. Инновациялық процестiң басталуын әдетте фундаметалды ғылыми зерттеу жүргiзумен байланыстырады. Осы уақытқа аз зерттелген, немесе тiптi зерттелмеген табиғат жағдайлары зерттелiнедi. Осындай зерттеулердiң нәтижесiнде табиғаттың жеке және жалпылама заңдары немесе заңдылықтары ашылады. Сондай-ақ (теориялық есептеулердiң нәтижесiнде) жаңа материалдық обьектiлер немесе табиғаттағы заттар, т.с.с. ашылады.
Бұрынғы нәтижелер негiзiнде қолданбалы зерттеулер немесе жұммыстар жүргiзiледi. Оларға қолданбалы мақсаттағы арнайы зерттеулер жатады. Солардың нәтижесiнде ашылған жаңалықтар негiзiнде жобалау конструкциялық жұмыстар жүргiзiледi. Бұл жұмыстардың нәтижесi жаңа техникалық обьектiнiң (машина, аппарат немесе басқа құрал-жабдықтардың) немесе жаңа технологиялық процесс болады. өнеркәсiп өндiрiсiнде жеке нұсқаулардың негiзiнде жаңа өнiмнiң өнеркәсiптiк партиясын игеру жалғастырылады. Бұл қызмет өнiм өндiрiсiнде дайындық процесi деп аталады.
- 2. Инновациялық саясат және аймақтың ғылыми-техникалық потенциалың талдау
2.1.Қазақстан Республикасындағы ғылыми-техникалық потенциалды талдау
Мемлекеттiк инновациялық саясаттың ажырамас бөлiгi ғылыми зерттеулер мен жұмыстарға қолдау көрсету. Бiр жағынан, мемлекет ғылыми iзденiстерге еркiндiктi қамтамасыз етуi керек. Екiншi жағынан, мемлекттiк құрылымдар ғылыми-зерттеу және тәжiрибе-конструкторлық жұмыстарды қажеттi өнiм мен қызмет өндiрiсiне бағыттайды.
Ғылыми-техникалық сфераның жағдайын көрсететiн негiзгi категория ғылыми-техникалық потенциал түсiнiгi болып табылады. Бұл түсiнiк елдiң жаңа бiлiмдер мен техникалық шешiмдерге қабiлеттiгiн бейнелейдi. Ғылыми-техникалық потенциал дегенiмiз — ғылыми-техникалық өнiм өндiрiсiнде өзара тығыз байланыста қолданылатын әр түрлi ғылыми-техникалық ресурстардың (кадрлар, қаржы, материалдық-техникалық, ақпараттық, т.с.с.) жиынтығы.
Ғылыми-техникалық потенциал – қоғамның ғылыми-техникалық мәселелердi шешудегi ғылымының, инженерлiк қызметтiң, техниканың деңгейiн, қорлардың мүмкiншiлiктерiн көрсететiн кешендi мiнездемесi.
Ғылыми-техникалық потенциалдың көрсеткiштерiн төмендегiше топтастыруға болады.
- Кадрлар туралы көрсеткiштер. Бұған жаңатехникалық мамандардың саны және квалификациясы (ғылым мен техника салалары бойынша, ғылыми дәрежелерi мен атақтары бойынша, т.с.с.); жоғары және арнаулы орта бiлiмдi мамандар дайындау (саны және саласы) және жыл сайын тиiстi оқу орындарын бiтiргендер (салалар және дайындау түрлерi бойынша);
- Материалдық-техникалық және тәжiрибе-конструкторлық жұмыстарға жыл сайын жұмсалатын мемлекеттiк шығындар, ғылыми-техникалық мамандар дайындауға шығындар, ғылымның және инженерлiк қызметтiң тәжiрибе-экспериментальдық құрал-жабдықтармен, материалдармен, приборлармен, ұйымдастыру техникасымен, электронды-есептегiш құралдармен, т.с.с. жабдықталу дәрежесi.
- Ғылыми-техникалық ақпарат жүйесiнiң мүмкiншiлiктерi мен даму деңгейiнiң көрсеткiштерi: жинақталған ақпараттық қорлардың саны мен сапасы, ғылыми-техникалық ақпаратты тарату орындарының мүмкiншiлiктерi мен жұмыстарының сапалығы; ғылыми-техникалық мамандардың жұмысқа қажеттi ақпараттарға деген қабiлеттiктерiн қанағаттандыру дәрежесi, т.с.с.
- Ұйымдастырушылық-басқарушылық көрсеткiштер, ғылым мен техникадағы жоспарлау және басқару жағдайын көрсетедi.
- Ғылыми-техникалық потенциалдың қызмет ету және даму
көрсеткiштерi: еңбек өнiмдiлiгiнiң қоғамдық өндiрiстiң тиiмдiлiгiнiң,
ұлттық табыстың ғылым мен техника жетiстiктерiн ендiру нәтижесiнде өсуi, бiр жылда игерiлген жаңа машиналар, приборлар, құрал-жабдықтар нәтижесiнде үкiмнiң өзiндiк құны төмендеуiнен үнемдеу, т.с.с.
Бүгiнде халық шаруашылығы алдында тұрған күрделi мәселелердi шешуге қолда бар ғылыми-техникалық потенциалдың мүмкiншiлiгi төмен деп айтуға толық негiз бар. Оның басты себептерi не десек, оған республикада iргелi және қолданбалы ғылыми-зерттеулердi дамыту ойдағыдай болмады, табиғат және басқа ресурстарға сәйкес ғылыми-техникалық потенциал жан-жақты дамытылмады дер едiк. Ғылым мен ғылыми қажеттi өтеу саласына күрделi қаржы аз бөлiндi, ғылымның материалдық-техникалық базасы, әсiресе тәжiрибе эксперименталдық базасы дамытылмады, республикалық кәсiпорындардың ғылыми-техникалық базасы жоқтың қасы, тiптi жоқ болды, ғылым мен өндiрiстiң озық ұйымдастыру формалары баяу дамыды. Бұған қоса, ғылым мен техника саласында iстейтiн ғылымдар мен инженер-техник қызметкерлерiнiң еңбекақысы жоғары деген өтiрiк дау етек алып,
ғылымға келушi талантты адамдардың қатары сиреп кеттi.
Жоғарыда көрсетiлген жалпы кемшiлiктер Қазақстанның бұрыңғы одақтас республика арасында, мысалы, негiзгi қордың өсiмi жағынан ең соңғы орындардың бiрiнде қалуына әкелiп соқты. Бiздiң республикамызда 10 мың адамға шаққанда 25-тен астам ғылыми-кадрлар келедi екен. Бұл көрсеткiште ТМД елдер арасында 10-шi орында.
Көрсетiлген тұжырымдар Қазақстан Республикасының ғылыми-техникалық әлеуетiнiң оның экономикалық потенциалына тiптi де сай еместiгiн айғақтайды. Мұны мына деректер бойынша 5 пайыз, негiзгi өнеркәсiптiк өндiрiс қоры – 8 пайыз және халық саны бойынша 8 пайыз шамасында болса, республика ғылыми және ғылыми-педагогикалық қызметкерлердiң үлесi не бары 3 пайызға да жетпейдi.
Осындай қалыптасқан жағдай республикада ғылымды ойдағыдай өркендетуде қиыншылықтар әкелетiнiне көз жеткiзу үшiн республикамызда ғылымды қаржыландыруды 3-4 есе, ғылым және ғылыми қажеттi өтеу саласындағы кадрларды екi еседен астам көбейту қажет.
Елiмiздiң ғылыми-техникалық потенциал қолдау мақсатында соңғы жылдары Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Президентi бiр қатар маңызды шаралар қабылдады. Оларға мыналарды жатқызуға болады:
- Қазақстан Республикасы Президентiнiң 11.03.1996 ж. “Қазақстан Республикасында ғылымды басқарудың мемлекеттiк жүйесiн жетiлдiру шаралары туралы” жарлығымен ұлттық ғылым Академиясы, қазақ ауылшаруашылық ғылымдар академиясы және ғылым мен жаңа технологиялар Министрлiгi бiрiктiрiлiп, Республика Үкiметiнiң құрамындағы бiртұтас орталық атқарушы орган — Қазақстан Республикасының ғылым академиясы құрылды. Ол мемлекеттiк ғылыми-техникалық саясатты жүзеге асырады және ғылыми зерттеулердi мемлекеттiк бюджет есебiнен қаржыландырады. Бұл Жарлық ғылыми-зерттеулер мен тәжiрибе-конструкторлық жұмыстарды контрактылы мақсатты-бағдарламалы қаржыландыру мен басқаруға көшуге жол ашты. Бiр жағынан, басым ғылыми бағыттар таңдалып, бекiтiлсе, екiншi жағынан әрбiр ғылыми бағыт бойынша жетекшi ұйым бекiтiлiп, ғылыми-зерттеу бағдарламалары құрылады.
- Республика үкiметi ғылым Академиясы дайындаған “Қазақстан Республикасының мемлекеттiк ғылыми-техникалық саясатының концепциясын” бекiттi.
Мемлекеттiк ғылыми-техникалық саясатты жүзеге асыру мақсатында өткен жылы ғылым Министрлiгi – ғылым Академиясы төмендегi iс шараларды орындады:
- фундаменталды және қолданбалы зерттеулердi бағдарламалы-мақсатты ұйымдастыру және қаржыландыру жақсартылады;
- фундаменталды зерттеулердiң басым бағыттары анықталды, мемлекеттiк бюджет есебiнен қардыландырылатын фундаменталды зерттеулердiң жобалары мен бағдарламаларын iрiктеу және сараптау жүргiзiлдi,
- қоғамдық-гуманитарлық сипаттағы ғылыми зерттеулерге мемлекеттiк тапсырыс қалыптастырылды;
- ғылым министрлiгi – ғылым Академиясы қайтармалы негiзде қаржыландыратын инвестициялық жұмыстар бағдарламасын құру және орындау тәртiбi туралы Ереже бекiтiлдi;
- ғылыми-техникалық сферада шағын және орта бизнестi дамыту бағдарламасы құрылды.
Ғылымға бөлiнетiн бюджет қаржысының тапшылығы жағдайында, жуық арадағы 5-7 жылда Қазақстан Республикасының ғылыми-техникалық дамуын басқаруда ғылыми-эерттеу мекемелерi мен жеке ғылымдарды инновациялық қызметке тарту мәселесiне басты назар аударылуы керек.
Осы кезеңде Қазақстан Республикасында инновациялық қызметтi дамытуға мыналар негiз болады:
1.Отандық өндiрiстiң төмен тиiмдiлiгi және осыған сәйкес өндiрiлетiн тауарлардың сыртқы және iшкi нарықта бәсеке қабiлеттiгiнiң
төмендiгi;
- Қолда бар елеулi ғылыми-техникалық потенциалдың өкiнiшке орай жылдан-жылға төмендеуi;
- Қазақстан Республикасының әлемдiк қатынастарға белсендi түрде енуi нәтижесiнде озық шетелдiк тәжiрибенi қабылдау мүмкiншiлiктерiнiң пайда болуы;
- Интеллектуалдық және өнеркәсiптiк меншiктi қорғау жүйесiнiң қалыптасуы.
Ғылыми-техникалық революцияның қазiргi кезеңiнде бәсеке қабiлеттiктi жоғарылатудың бiрден-бiр негiзi ғылыми зерттеулер болып табылады. lшкi, әсiресе әлемдiк нарықта белгiлi орын алуды көздейтiн кәсiпорындар қабiлетi жоғары болуы керек, жаңа ғылыми идеяларды, технологиялық шешiмдер мен ноу-хауды пайдалана бiлетiндей болуы керек.
2.2. Аймақтық ғылыми-техникалық потенциалының қазiргi жағдайың талдау
Президентiмiз Н.°. Назарбаев Ѕсын№ан “Іазаєстан-2030” стратегиялыє ба№дарламасында ѕкiметтi» белсендi инструменталдыє диверсификация саясатына кјшу керектiгi, макроде»гейден микроде»гейге кј»iл бЅру кезе»iнi» негiзгi ерекшелiктерi:
- орталыєты» јкiлеттiктерi барынша аймаєтар№а берiлуде;
- јндiрiс пен №ылыми — техникалыє институттарды нарыєєа бейiмделу
процесi аяєталуда,
- бiлiм беру институттары iрi аймаєтыє университеттерге бiрiктiрулiде, я№ни ёр тѕрлi салаларды» №ылымдары бiрлесiп жЅмыс атєара алады.
БЅл факторлар мемлекеттi» “аймає кѕштi болса – орталыє кѕштi” принципi бойынша дамуына єажеттi жа№дайлар тудырады. Облыстарда, О»тѕстiк Іазаєстан облысында да, “ѕмiтсiздер” тобына жататын јндiрiстер баршылыє. Іазiр олар тоєтап тЅр немесе Ѕзає уаєытєа тоєтатыл№ан. Бёсекеге єабiлеттi №ылыми-сиымды јнiм јндiруге кјшу арєылы №ана оларды жандандырып, инвестициялар тарту№а болады. БЅл мёселенi шешуде аймаєтыє №ылымдары ѕлкен роль атєарады.
Облыстыє єалаларында кейбiр салалыє №ылыми-жобалау мекемелерi №ана бюджеттiк єаржыландырусыз нарыєєа јту жа№дайында саєталып єала алды. Оларды» жеткiлiктi №ылыми-техникалыє потенциалы, сондай-ає кей жа№дайларды јндiрiстi єайта жа»№ырту жобалары да болады. ґндiрiстi диверсификациялауды» индустриалдыє саясатын жѕзеге асыру ѕшiн аймаєтыє университеттерд»i, салалыє №ылыми-зерттеу институттары мен басєа ды №ылыми орталыєтарды» кѕшжiгерлерiн бiрiктiрiп, белсендi инновациялыє єызметке тарту мёселесi туып отыр. БЅл мёселенi шешу ѕшiн О»тѕстiк Іазаєстан облысыны» потенциалы едёуiр кѕштi деп сенiмдi тѕрде айту№а болады. 3-шi кестеде келтiрiлген мёлiметтер осы№ан дёлел бола алады.
О»тѕстiк Іазаєстан облысы јнеркёсiбiн тиянаєты дамыту ѕшiн №ылымны» ма»ызды ба№ыттарында №ылыммен айналысып, жЅмыс iстеп жатєан 703 №ылым докторлары мен №ылыми кандидаттары, жобалау жёне технологиялыє жЅмыстар атєаруда. БЅл Іазаєстан Республикасында№ы №ылым докторлары мен кандидаттарды» жалпы саныны» 4,5 пайыз єЅрайды.
О»тѕстiк Іазаєстан облысында 189 техникалыє №ылым докторлары мен кандидаттары, 63 химялыє №ылым докторлары мен кандидаттры жЅмыс iстеп, №ылыммен айналысады. Сонымен, О»тѕстiк Іазаєстан облысыны» №ылым ёуелетiнде техникалыє №ылымдарды» ѕлес салма№ы басым (№ылым докторларыны» жалпы саныны» 26,8% жёне №ылым кандидаттарыны» 26,9%). БЅл за»ды єЅбылыс, јйткенi облысымызда бѕгiнгi мемлекеттiк университетiнi» негiзiн єЅрайтын байыр№ы техникалыє жо№ар№ы оєу орны болды.
Облыста№ы химия №ылымдарыны» кандидаттары республикалыє кјрсеткiштi» 14,5%, докторлары – 12,7% болды. Облыста 163 техника №ылымдарыны» кандидаттары (республикалыє кјрсеткiштi» 20,6%), 26 техника №ылымдарыны» докторы (республикалыє кјрсеткiштi» 16%) е»бек етуде. Бiр сјзбен айтєанда, о»тѕстiк ј»iрде “техникалыє интеллигенцияны»” елеулi бјлiгi шо№ырлан№ын.
3-шi кестенi талдау жасасає, экономикалыє жёне за» №ылымдарыны» мамандары жетiспейтiгiн кјремiз.
±ылым докторларыны» арасында 40 жасєа дейiнгi №ылымдарды» ѕлесi бар жо№ы 2,1%, кандидаттарды» арасында — 3% болды.
Жас №ылымдарды» ѕлесiн арттыру ѕшiн маєсатты тѕрде аспиранттар дайындау мёселесiне кјп кј»iл бјлу керек.
Аспиранттарды» жалпы саны облыста 2000 жылы – 422 адам болды. (4-шi кесте)
4 кесте
О»тѕстiк Іазаєстан облысы бойынша аспиранттар саны.
| Кјрсеткiштер | 2000 жыл | 2001 жыл | 2000ж. 2001 жыл№а % |
| Аспиранттар саны, (адам) | 375 | 422 | 112,5 |
| Соны» iшiнде:
ґндiрiстен єол ѕзiп оєы№андары ґндiрiстен єол ѕзбей оєы№андары |
252
123 |
287
135 |
113,9
109,8 |
| ±ылыми мекемелерде соны» iшiнде:
-јндiрiстен єол ѕзiп -јндiрiстен єол ѕзбей |
26 14
12
|
32 20
12
|
152,4 142,9
9,5 |
| Жо№ары оєу орындарында соны» iшiнде:
-јндiрiстен єол ѕзiп -јндiрiстен єол ѕзбей |
349
238
111 |
390
267
123 |
111,7
112,2
110,8 |
| Аспиранттарды»шы№арылуы |
78 |
62 |
79,5 |
БЅл кестенii» кјрсеткiштерiн талдау жасасає, 2001 жылы 2000 жылмен салыстыр№анда аспиранттар саныны» јскенiн, я№ни №ылымда адам№а о»тайлы јзгерiстер бола баста№анын кјремiз.
Кесте N5
Жо№ары жёне орта оєу орындары студенттерi саныны» динамикасы
| N | кјрсеткiштер | Іазаєстан Республикасы | О»тѕстiк Іазаєстан облысы | ||||||
| 1980-1981 | 1989-1990 | 1998-1999 | 1999-2000 | 1980-1981 | 1989-1990 | 1998-1999 | 1999-2000 | ||
| 1 | Жо№ар№ы жёне арнаулы орта оєу орындары студенттерi мен оєушылар саны (мы» адам) |
524,4 |
550,9 |
459,0 |
440 |
38,7 |
38,8 |
40 |
42,4 |
| 2 | Соны» iшiнде жо№ар№ы оєу орынны» студенттерi |
260 |
273,3 |
285,6 |
281 |
265 |
14,6 |
16,2 |
47427 |
- Аймаєтыє химия жёне мЅнай химия јнеркёсiбi саласын дамытуда №ылыми-техникалыє потенциалды пайдалануды жетілдіру жолдары
3.1. Іазаєстан Республикасында№ы химия жёне мЅнайхимия јнеркёсiбiнi» ролi, маєсаттары жёне єазiргi жа№дайы
Химя јнеркёсiбi јмiр сѕрудi» материалдыє де»гейiн єо№амдыє јндiрiс тиiмдiлiгiн кјтеруде елеулi роль атєаратын јнеркёсiптi» жетекшi салаларыны» бiрi.
Химя јнеркёсiбi №ылыми-техникалыє прогрестi аныєтайтын сала, электроэнергетика машина салаларымен єатар химя мен мЅнай химя саласы жа»а јндiрiстi дамыту мен халыє шаруашылы№ыны» дёстѕрлi салаларын єайта єЅрып iлгерi єарєынмен дамытуды» негiзi болып табылады.
Химизация мемлекеттi» экономикасын єЅрылымдыє єайта єЅру№а не№Ѕрлым кјп ыєпал етедi. Химия јнiмдерi таби№и материалдарды» тапшылы№ын толыєтырады. Химия јнеркёсiбi шы№ар№ан тѕпкiлiктi жа»а материалдар кјптеген жа»а салалар мен јнеркёсiптердi мысалы, электронды јнеркёсiптi», єызметiн єамтамасыз етедi. Химиялыє јнiмдерi јнеркёсiптi» кјптеген салаларында кјмекшi материалдар ретiнде пайдалану, оларды» технико-экономикалыє кјрсеткiштерiн едёуiр жаєсарады. Тиiмдiлiгi жо№ары химиялыє ёдiстер дёстѕрлi тѕпкiлiктi салалармен єатар жа»а салаларда да єолданылады. Олар єорларды ѕнемдеуге ыєпал етедi (шикiзат, материалдарды» ѕлестiк тЅтынуын тјмендету жолымен).
Бѕгiнгi кѕннi» е» јзектi мёселелерi, соны» iшiнде экологиялыє шикiзатты кешендi пайдалану, ёлемдiк мЅхитты» ресурстарын игеру сияєты, соларды» кјмегiмен шешiлуде.
Іазiргi уаєытта химия №ылыми-техникалыє прогрестi» е» ма»ызды ба№ыттарын – электроника, биотехнология, жа»а материалдар јндiрiсiн дамыту№а белсендi єатысуда.
Жалпы ал№анда, химиялыє материалдарды халыє шаруашылы№ыны» барлыє салаларында пайдалану таби№и материалдары, е»бек жёне а№ымда№ы шы№ындары, кѕрделi салымдары, эксплуатациялыє шы№ындарды, кѕрделi салымдарды, эксплуатациялыє шы№ындарды ѕнемдеуге, сондай-ає єо№амдыє е»бек јнiмдiлiгiн елеулi жо№арлату№а ёсер етедi. Химия жёне мЅнай-химия јнеркёсiбi јнiмдерiнсiз бЅл кѕнде халыє шаруашылы№ыны» бiрде бiр саласы јмiр сѕре алмайды.
Химия јнеркёсiбiне јнiмдердi» мына топтары жатады:
- Бейорганикалыє жёне органикалыє химикаттар;
- полимерлiк материалдар (пластмассалар, синтетикалыє каучук, химиялыє талшыєтар);
- химия-фармацевтикалыє јнiмдер;
- сабын, жЅ№ыш жёне тазала№ыш заттар, тазалыє препараттары;
- лактар мен бояулар;
- а№аш-химиялыє јнiмдер;
- ауылшаруашылыє химикаттар (минералдыє ты»айтєыштар);
- ёртѕрлi химиялыє јнiмдер (желiм, жарыл№ыш заттар, типографиялыє бояулар, техникалыє кјмiртегi, кинофотоматериалдар).
Химия јнеркёсiбiнi» техника-экономикалыє ерекшелiктерi:
- јндiрiс технологиясыны» негiзгi е»бек заттарына химиялыє ёдiстермен ёсер ету болып табылады. БЅл оларды» єЅрамын, єЅрылымын јзгертiп, нётижесiнде жа»а физикалыє жёне химиялыє єасиеттерi бар жа»а зат алу№а мѕмкiндiк бередi.
- Іолданылатын машиналар мен єЅрал-жабдыєтарды» кјп тѕрлiлiгi жёне оларды» белгiлi бiр јнiм јндiрiсiне №ана мамандануы.
- Шикiзат базасыны» айрыєша ерекшелiгi: химия јнiмдерi јндiрiсiнi» бастапєы шикiзат кјздерiнi» јте ѕлкен ассортиментi; химиялыє технологияларды» iлгерiлеуi нётижесiнде химиялыє ј»деуге єажеттi шикiзат, материалдарды осы саланы» јзiжасап шы№арады.
- ґндiрiстi» жо№ары материал сиымды№ы мен єор сиымдылы№ы
- Энергия тЅтынуды» јсуi.
- Кјмекшi жЅмысшыларды» жо№ары ѕлес салма№ы.
- ґндiрiстi ѕйымдастыруды» шикiзатты кешендi пайдалану№а негiзделген тѕрлерiнi» ке» дамуы.
Осы ерекшелiктердi ескере отырып, химия јнеркёсiбiн мынадай топтар№а жiктеуге болады;
- Тау-кен јнеркёсiбi.
- Химиялыє шикiзаттарды ј»деу салалары (асбест, химиялыє талшыєтар, пластмасс бЅйымдар, шыныталшыєты жёне одан бЅйымдар јндiру јнеркёсiбi).
- Химия салалары (негiзгi химия, пластмасс, лак-бояу, химиялыє реактивтер, синтетикалыє бояулар, тЅрмыстыє химия).
Іазаєстан Республикасында химия јнеркёсiбi 30-шы жылдары єалыптаса бастады: Аєтјбе химия зауыты iске єосылды, Гурьев облысында iрi калий кен орны, Іаратау тауларына фосфорит кен орны ашылды.
µлы Отан со№ысы жылдары химиялыє јндiрiс негiзiнен ССРО-ны» шы№ыс аймаєтарында жѕргiзiлдi. 1942-шi жылы Іазаєстанда химия јнiмдерiнi» јндiрiсi 1940-шi жылмен салыстыр№анда екi есе јстi.
Со№ыстан кейiнгi жылдары Іазаєстанда минералдыє ты»айтєыштар јндiрiсiнi» негiзi єаланды. 60-шы 70-шы жылдары республикада химия јнеркёсiбi жедел єырєынмен дамыды.
1959-1969 жылдары республикада 18 мЅнай кен орындары ашылды. БЅл химия јнеркёсiбiнi» шикiзат базасын сапалыє јзгертуге мѕмкiндiк тудырды, нётижесiнде јндiрiстi» жа»а ёдiстерi ендiрiлдi, органикалыє химия јнеркёсiбi јнiмдерiнi» ассортиментi ке»ейдi –
пластмасс, синтетикалыє каучук, лак-бояу јнеркёсiбi, синтетикалыє жу№ыш заттар.
1961-1965 жылдар арасында№ы кезе»де бЅл салада басєа салалармен салыстырыл№анда жа»а єЅрылысєа жЅмсал№ан єѕрделi салымдар ѕлесi ѕлкен болды: егер жалпы јнеркёсiп бойынша єЅрделi салымдар жа»а єЅрылысєа 33-43% жЅмсалса, химия жёне мЅнай-химия саласында 36-55% жЅмсалды. lрi химия кёсiпорындары Шымкент фосфор зауыты, Жамбыл фосфор зауыты, Шымкентшина зауыты iске єосылды.
Іазаєстанда№ы химия јнеркёсiбiнi» шикiзат базасы – фосфорит, кварцит, хромит, таби№и газ, мЅнай кен орындары, коксохимиялыє јнiмдер.
Іазаєстанда№ы химия јнеркёсiбiнi» жетекшi кёсiпорындары (1999 жыл№ы жа№дай):
“Іаратау” јндiрiстiк бiрлестiгi, “Фосфор” јндiрiстiк бiрлестiгi, “Химпром” јндiрiстiк бiрлестiгi (Жамбыл Іаласы), Аєтјбе хром зауты, Жамбыл суперфосфат зауыты, Шевченко пластмасс зауыты, Гурьев “Полипролен” јндiрiстiк бiрлестiгi, Лисаковск химиялыє талшыє зауыты.
70-шi жылдары Іазаєстан ССРО єЅрамында химия јнiмдерiн јндiрушi елдерiнi» алды»№ы єатарына шыєты. Іаратау кен орындарын игеру нётижесiнде фосфор мен оны» јнiмдерiн јндiру едёуiр јстi (1965
жылмен салыстыр№анда 3,7 есе); техникалыє фосфор тЅздары (натрий триполифосфаты), азыєтыє фосфат јндiрiстерi ашылды.
Іазаєстан химия јнеркёсiбi химия јнiмдерiнi» 150-ден астам тѕрлерiн јндiрдi. 1985 жыл ССРО бойынша јндiрiлетiн химия јнiмдерiнде Іазаєстанны» ѕлесi тјмендегiше болды: сары фосфорды» 90%-тi натрий триполифосфатты» 70%, хром тЅздарыны» 45%, фосфор ты»айтєыштарыны» 14%, кѕкiрт єышєылыны» 10% Іазаєстанда јндiрiлдi.
Іазаєстан Республикасында№ы химия јнеркёсiбiнi» дамуын 6-шы кесте мен 1 диаграммадан кјруге болады.
6-шi кесте
Іазаєстан Республикасында№ы химия јнеркёсiбiнi» дамуы.
| N | јнiм тѕрлерi | 1970 | 1980 | 1990 | 1995 | 2000 | 2004 |
| 1 | Минералдыє ты»айтєыштар, мы» тонна | 88,3 | 382,013 | 1430 | 1656,4 | ||
| 2 | Кѕкiрт єышєылы, мы» тонна | 551 | 1507,0 | 3293,0 | 3086,0 | 3151 | 2349,0 |
| 3 | Каустикалыє сода, мы» тонна | — | — | 42,6 | 57,5 | 215,8 | 99,6 |
| 4 | Синтетикалыє смола, мы» тонна | — | 11,3 | 38,2 | 177,7 | 215,8 | 99,6 |
| 5 | Химиялыє талшыєтар, мы» тонна | 5,0 | 12,9 | 19,3 | 21,0 | 17,4 | 8,5 |
| 6 | Синтетикалыє
жу№ыш заттар, мы» тонна |
12,5 | 42,3 | 92,2 | 104,8 |
Бiр адам№а шаєєанда№ы негiз№i химиялыє јнiмдер јндiрiсiнi» шет елдермен салыстырып кјрейiк.
7-шi кесте
Бiр адам№а шаєєанда химиялыє јнiмдер јндiрiсi(1992ж.кг)
| N | ґнiм тѕрлерi | Англия | АІШ | Франция | Жапония | Іазахстан |
| 1 | Кѕiрт єышєылы | 44,9 | 150,2 | 78,5 | 54,5 | 192,5 |
| 2 | Каустикалыє сода | 19,1 | 47,4 | 27,0 | 25,7 | 3,59 |
| 3 | Минералдыє ты»айтєыш | 36,3 | 92,3 | 84,2 | 15,3 | 89,2 |
| 4 | Синтетикалыє смола | 34,1 | 90,9 | 61,2 | 76,5 | 11,08 |
| 5 | Химиялыє талшыє | 7,1 | 15,4 | 4,3 | 14,9 | 1,3 |
| 6 | Синтетикалыє каучук | 4,8 | 9,1 | 10,0 | 9,7 |
… |
| 7 | Синтетикалыє жу№ыш заттар | 20,2 | 14,6 | 12,9 | 8,0 | 6,5 |
| 8 | Лактар мен бояулар | 11,5 | 18,7 | 15,0 | 15,3 | … |
Халыє шаруашылы№ына химия јнiмдерiнi» негiзгi тЅтынушылары мыналар: ауыл шаруашылы№ы химия јнiмдерiн жалпы тЅтынуда№ы жалпы ѕлес салма№ы – 16,2%, єЅрылыс — 15%,
єара жёне тѕстi металургия – 13,2%, машина єЅрылысы жёне металл ј»деу – 11,6%, же»iл јнеркёсiп – 7,1%, транспорт жёне байланыс – 4,3%, тамає јнеркёсiбi – 3,3%.
Химия јнiмдерi ауыл шаруашылы№ында кјп пайдалынылатынын кјрiп отырмыз, себебi химия јндiрiсiнi» негiзгi јнiмдерi минералдыє ты»айтєыштар мен пестицидтар осы ауыл шаруашылы№ында јнiмдiлiктi арттыру ѕшiн єолданылады.
Химия јнеркёсiбiнi» салалыє єЅрылымына талдау жасасає, 1985 жылдан бастап химия јнеркёсiбiнде сандыє јзгерiстер бол№анын байєаймыз. јндiрiс єЅрылымы јзгерiп, жана салалар мен јнiм тѕрлерi пайда болды, јндiрiс ёдiстерi мен технологиясы жетелдiрiлдi. Саланы» єЅрылымында негiзгi химия јнiмдеренi» ѕлес салма№ы артты, сондай-ає пластмасс, бояу химиялыє талшыє јнiмдерiнi» де ѕлесi едёуiр јстi.
6 кестеден республика химия јнеркёсiбiнде јнiм јндiрiсiнi» кјлемi 2001 жыл№а дейiн ѕздiксiз јсiп отыр№анын кјремiз.
Мысалы, 1960 жылы кѕкiрт єышєылыны» јндiрiсi жылына 551 мы»
онны №ана болса, 2000 жылы 3151 мы» тонна кѕкiрт єышєылы јндiрiлдi. ґсу єарєыны 1999 жылмен салыстыр№анда 303,2% болды.
Бiрає, 1995 жылы кјрсеткiштердi салыстырсає јндiрiс кјлемiнi» кѕрт тјмендегенiн байєаймыз:
Минералдыє ты»айтєыштар јндiрiсi 1995 жылы 1985 жылмен
салыстар№анда 4,4 есе азайды;
1995 жылы кѕкiрт єышєылыны» јндiрiсi 1985 жылды» 76% єЅрайды.
МЅндай кјрiнiс синтетикалыє смола, пластмасс, химиялыє тылшыєтар мен синтетикалыє жу№ыш заттар јндiрiсiне де тён болып отыр. Оны» себебi ССРО-ны» ыдырауынан республикалар арасында№ы шаруашылыє байланыстарды» бЅзылуымен тѕсiндiрiледi. Іазаєстан экономикасы тёуелсiздiк ал№ан№а дейiн тЅтас экономиканы» бiр “бјлiгi” болатын, ендi ССРО ыдыра№аннан со» Одаєтыє бюджеттi» кјмегiмен, сондай-ає ведомстволыє єаржыландыру кјздерiнен айырылып отыр.
Іазiргi уаєытта Іазаєстан јте єиын тарихи кезе»дi басынан јткiзуде, ёмiршiлдiк экономикадан нарыєтыє єатынастар№а кјшуде едёуiр iлгерiледi. Алайда јндiрiсте, ёсiрiсе химия јнеркёсiбiнде жа№дай ёлi де ауыр, себебi јндiрiсте физикалыє жёне моральды тоз№ан негiзгi єорларды» ѕлесi жо№ары, јндiрiс жо№ары єорсиымдылы№ы жёне энергосиымдылы№ымен, тјмен техникалыє де»геймен ерекшеленедi.
Негiзгi єорларды» тозу кјрсеткiштерi 8 кестеде кјрсетiлген.
Кесте 8
Негiзг.
Кесте 8
Негiзгы. 2002 жыл.
| N | Халыє шаруашылы№ыны» саласы | Тозу пайызы % |
| 1 | Химия жёне мЅнай химия јнеркёсiбi | 52 |
| 2 | Іара металлургия | 39 |
| 3 | Тѕстi металлургия | 41 |
| 4 | Электроэнергетика | 61,4 |
| 5 | ІЅрылыс материалдары мен конструкциялар јнеркёсёбi | 64,2 |
Республикада шикiзатты» бай кен орындары, жЅмыс кѕшi орындары, жЅмыс кѕшi мен маман кадрлар жеткiлiктi бола тѕра, химия жёне мѕнайхимия јндiрiсiнде со»№ы жылдары јндiрiстi» єЅлдырауы орын алып отыр.
Оны» дёлелiн 9 кесте мен 2 диаграммадан кјруге болады.
Кесте 9
Химия јнеркёсiбi јнiм јндiрiсi
| N | ґнiм тѕрлерi | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 |
| 1 | Кѕкiрт єышєылы (моногидраты) мы» тонна | 683 | 676,5 | 600 | — |
| 2 | Фосфор єышєылы, мы» тонна | … | 53 | 27,9 | 13 |
| 3 | Сары фосфор, тонна | 48162,3 | 50021,2 | 36295,3 | 2071,98 |
| 4 | Лак, бояу материалдары, мы» тонна | 4750 | 5666,7 | 5000 | 2222,2 |
| 5 | Натрий триполифосфаты, тонна | … | 45310,56 | 20907,4 | … |
| 6 | Автокјлiктер мен ауылшаруашылыє кјлiктер ѕшiн до»№алактар, мы» тонна | 264,1 | 82,63 | 106,9 | … |
9 кесте мен 2 диаграммадан 1997-2001 жылдары химия јнеркёсiбi негiзi јнiмдерiнi» јндiрiсi тјмендегенiн кјремiз.
Оны» себебi кјп кёсiпорындар банкроттыєєа Ѕшырап, јндiрiс тоєтап єалды.
МЅндай жа№дайда “Фосфор” Шымкент АІ да тап болды. Жаєында №ана Іазаєстан химия јнеркёсiбiнi» е» iрi кёсiпорындарыны» бiрi “Фосфор” АІ алыс жёне жаєын шетелдiк iскер ёрiптестермен бiрлесе отырып, жалына жѕздеген миллион те»генi» жо№арлы сапалы бёсеке єабiлеттi јнiмiн јндiрiп отыр№ан.
МЅндай жа№дай республиканы» басєа да кјптеген јнеркёсiптiк кёсiпорындарда єалыптасты.
Осы№ан орай Іазаєстан Республикасыны» ѕкiметi јндiрiстi жандыру маєсатында бiр єатар шаралар єабылдады, дёлiрек айтєанда, јнеркёсiптiк саясат айма№ында Іазаєстан Республикасы ¶кiметiнi» 1998-2000 ж.ж. iс-ёрекет ба№дарламасына мына шаралар белгiленген:
- Химия жёне мѕнайхимия салаларында мЅнай, газ ј»деудi дамыту;
- Жергiлiктi шикiзат кјздерiн пайдаланып полимердiк жёне басєа да конструкторлыє материалдар јндiрiсiн дамыту;
- Фосфор јнiмдерiнi» тЅраєты јткiзiлуiн єамтамасыз ету;
- Биотехнология негзiнде жа»а јнiмдер јндiрудi игеру;
- Фармацевтикадыє јнеркёсiптi дамыту ба№дарламасын iске асыру:
Іазiргi уаєытта е»бек ресурстары капитал№а єара№анда арты№ымен болып отыр. Осы факторды мЅнай ј»деу јнiмдерiн экспоттауда жо№ары нётижелерге жету ѕшiн пайдалану№а болады.
Жеке саланы дамыту саясатын тЅтас экономикалыє жѕйеден бјлiп єарау№а болмайды. Сондыєтан Іазаєстанда№ы о»тайлы нарыєтыє јзгерiстердi жеке салаларды дамыту№а барынша пайдалану єажет.
3.2. О»тѕстiк Іазаєстан облысынлда химия жёне мЅнайхимия јнеркёсiбiнi» 1990-2000 жылдар аралы№ында дамуы
Химия жёне мЅнайхимия јнеркёсiбi О»тѕстiк Іазаєстан облысында№ы е» iрi ондiрiстiк кешен болып табылады. БЅл кешеннi» єЅрамында О»тѕстiк Іазаєстандагы мына iрi кёсiпорындарды атау№а болады: “Фосфор” АІ, “Казинтерком” АІ, “Шнос” АІ.
Химия жёне мЅнайхимия јнеркёсiбi О»тѕстiк Іазаєстан облысында 60-шы – 70-шi жылдары дами бастады.
Осы жылдары єор№асын зауытында iрi кѕкiрт єышєылыны» јндiру кешенi iске єосылды.
1965 жылды» науырызында облыс экономикасында елеулi оєи№а болды – фосфор зауытыны» бiрiншi кезегi iске єосылды (бѕгiнгi “Фосфор” АІ). Облыста фосфор, фосфор єышєылы, натрий триполифосфаты, фосфор тЅздары (28 атауы бар), цинк, мырыш фосфиды, ал 1979 жылдан синтетикалыє жЅгыш заттар јндiрiле бастады.
1976 жылы јзiнi» ал№ашєы јнiмiн ШымкентШина зауыты (бѕгiнгi “Казинтерком” АІ) шы№арды. 80-шi жылдарды» басында мЅнай ј»деу зауыты “Шнос” АІ салынды. Осы жылдары “Омск – Павлодар – Шымкент” мЅнай єЅбыры iске єосылды.
Іазiргi уаєытта облыста№ы химия жёне мЅнайхимия кёсiпорындары до№арыс жа№дайын бастарынан кешiруде.
1994 жылдан берi “Фосфор” АІ толыє жЅмыс iстей алмай, кей кездерi јндiрiс толыє тоєтап єалатындай жа№дайлар№а тап болды. Оны» себептерi шикiзат, материалдармен, отын, энергиямен єамтамасыз ету єиыншылыєтары, єаржы тапшылы№ы. Кёсiпорын жергiлiктi жёне шетелдiк инвесторларды» басєаруына да бiрнеше рет берiлдi. Алайда, жѕргiзiлмедi. 1998 жылды» екiншi жартысында кёсiпорын банкрот деп жарияланды.
МЅндай жа№дай облыста№ы басєа да химия кёсiпорындарына тён.
Оны N10 кестедегi мёлiметтерден кјруге болады.
1995жылдан бастап 2000 жылдары јнеркёсiптi» химия жёне мЅнайхимия саласында јнiм јндiрiсiнi» кјлемi жылдан жыл№а тјмендеп отыр№ан.
Мысалы, 1995 жылы моногидратта№ы кѕкiрт єышєылыны» жылдыє јнiм кјлемi 128 мы» тонна болса, 1995 жылы 11,5 мы» тонна болды, бЅл 1990 жыл№ы де»гейдi» 9% єЅрайды.
1997 жылы сары фосфор 1665 тонна јндiрiлдi немесе 1993 жыл№ы јнiмнi» 2,9% №ана јндiрiлдi, немесе 1997 жылы 1990 жылмен салыстыр№анда сары фосфор јндiрiсi 15,9 есе кемiдi. Натрий триполифосфаты, жЅ№ыш заттар јндiрiсi толыє тоєтатылады.
1997 жылды» сёуiр айынан бастап “Фосфор” АІ мѕлдем тоєтап тЅр.
БЅл кестеден “ШымкентШина” АІ да јндiрiс кјлемiнi» тјмендегенiн кјремiз. (кесте 10)
БЅл кестеден 1990 жылдан бастап 1995 жылдар аралы№ында автомобильдер мен ауылшаруашылыє мёшинелер жо»№алаєтары јндiрiсi 32 есе азай№анын кјремiз. Егер 1990 жыл№а дейiн кёсiпорында жылына 2632,6 мы» до»№алає јндiрiлiп отырса, 1995 жылы жылдыє јнiм кјлемi 81,8 мы» болды. 1997 жылы єаржы экономикалыє себептермен кёсiпорын жЅмыс iстемедi, тек 1998 жылы №ана јндiрiс єайта iске єосылды, бiрає кёсiпорынны» єуаты минималды пайдаланды.
1998 жылы 164 мы» автошина мен 140 мы»нан аса автокамера шы№арылды. Бiрає жыл со»ына єарай јндiрiс та№ы да тоєтап єалды. Осы жылы кёсiпорын№а мемлекеттiк єолдау кјрсетiлiп, 1074,7 млн. тенге кјлемiнде несие бјлiндi.
Кёсiпорынны» 10 жыл мерзiмге єЅрыл№ан бизнес-жоспарында келесi мёселелер єарастырыл№ан:
- Іолда№ы бар єЅрал-жабдыєтарды єалпына келтiру жёне реконструкция жасау;
- Шикiзатты јндiрiске дайындау жѕйесiн єалпына келтiру;
- Шиналарды» жа»а тѕрлерiн жасау жёне јндiрiске ендiру;
- Шикiзатты» жа»а тѕрлерiн пайдалану, ёсiресе жергiлiктi шикiзатты.
N 10 кестеден “Шнос” АІ бiр єалыпты жЅмыс iстеп тЅр№анын кјруге болады. 1990 жылы кёсiпорында 1071,6 мы» тонна бензин шы№арылса, 1998 жылы оны» јндiрiсi 1,3 есе кемiдi, 836,7 мы» тонна болды. МЅнайды ј»деу 1990 жылы 5936,3 мы» тоннадан 1997 жылы 3476 мы» тонна№а дейiн єысєарылды. Керосин мен мазут јндiрiсi 1990жылдан 1995 жылдар арасында едёуiр тјмендеп отырды, ал 1997-1998 жылдар јсе бастады.
Бiр сјзбен айтєанда, мЅнай јнiмдерi 1998 жылы 3393,8 мы» тонна болып, 1997 жылмен салыстыр№анда 102% єЅрады.
Іорыта келе, химия жёне мЅнайхимия саласында јндiрiс кјлемi едёуiр тјмендегенiн айту керек. О№ан N10 кесте мен 3,4 диаграммада№ы кјрсеткiштер дёлел.
Саланы» дамуына кедергi болып отыр№ан мёселелер мыналар:
Ауылшаруашылыє тЅтынушыларды» минералдыє ты»айтєыштар№а деген тјлем єабiлеттi сЅранысты» тјмендеуi;
Фосфор јнеркёсiбiнi» жо№ары энергосиымдылы№ы жёне электро, газбен жабдыєтауды» тЅраєсыздыє№ы;
Ірi тоннажды јнiмдi тасымалдау шы№ындарыны» жо№арлы№ы;
Фосфор жёне резинотехникалыє јнiмдерiнi» сыртєы нарыєта№ы ѕлесiнi» тјмендеуi, осындай јнiмдердi шетелдiк јндiрулермен бёсекенi» кѕшеейуi,
Кёсiпорынны» кѕрделi єаржы жа№дайы;
“Шнос” АІ отындыє технология№а негiзделуi, мЅнай ј»деудi» тјмен тере»дiгi;
“Шнос” АІ сырттан ёкелiнетiн шикiзатєа негiзделуi;
Сонымен, химия жёне мЅнайхимия саласыны» негiзгi маєсаты тоєтап тЅр№ан кёсiпорындарды» жЅмысын жандандыру, оларды»
єЅрылымын жа»арту жёне тЅраєты ёрi тиiмдi жЅмыспен єамтамасыз ету.
Диаграмма 3.
О»тѕстiк єазаєстан облысында№ы 1990-1999 ж.ж. мЅнай јнiмiн јндiру кјлемiнi» диаграммасы, (мы» тонна)
Диаграмма4.
О»тѕстiк єазаєстан облысында№ы 1990-1999 ж.ж. химия јнiмiн јндiру кјлемiнi» диаграммасы, (мы» тонна)
Химия индустриясыны» кёсiпорындарыны» ёр тѕрдi химиялыє јнiмдер јндiруге єажеттi ёлеуетi жеткiлiктi, бiрає колдан№ан мёселелердi шешуге єосымша инвестициялар єажет. Со»дыєтан бѕгiн мемлекетiмiздi» инвестициялыє саясатына жа»аша єјзєарас єажет. Осындай кјзєарасты» бiрi салымдарды» кјлемiн Ѕл№айту№а емес, инвестициялыє єорларды» єЅрылымын ке»ейтуге жёне сапасын жо№арылату№а ба№ыттал№ан болып табылады. Мысалы, химия јнеркёсiбiнде автоматиканы, химиялыє процестердi модульды жобалауды, жа»а технологияларды, жо№ары тиiмдi єауiпсiздiк жёне экологиялыє єор№ау єЅралдарын пайдалану жа»а јндiрiстiк єуаттар№а деген єажеттiлiктi тјмендетедi, я№ни артыє инвестицияларды» єажетi болмайды.
БЅ№ан тек єана инвестициялыє процестi инновациялыє процеспен параллельдi жѕргiзу арєылы єол жеткiзуге болады. Я№ни химия индустриясын тиiмдi дамыту ѕшiн №ылым мен јндiрiстi Ѕштастыру єажет.
- 3. ±ылым мен техника жетiстiктерiн аймаєтыє химия жёне мЅнайхимия јнеркёсiбiне енгiзу тиiмдiлiгi
Бѕгiн №ылым мен техника нётижелерiн кёсiпорындар№а енгiзу арєылы јндiрiстi» техникалыє дёрёжесiн жетiлдiрумен бiрге оны» бёсеке єабiлеттiлiгiн жо№арлату мёселесi айрыєша ма»ыз№а ие болып отыр.
Іазiргi №ылыми-техникалыє прогрестi» мёнi – №ылым мен јндiрiстi» ёрi єарай тере» Ѕштастырылуына, №ылымны» єо№амдыє ёндiргiш кѕшке айналуында. ґйткенi №ылым јндiрiстi» техникалыє, технологиялыє жёне Ѕйымдастырушылыє негiздерiне сапалыє јзгерiстер енгiзiледi. Ол єазiргi јндiрiстi» шекарасы мен мѕнкiндiлiгiн ке»ейте тѕседi.
±ылым адамзатєа материалдыє байлыє жасауда, адамны» творчестволыє єабiлетiн арттыруда мѕмкiндiктер ашуда.
Техника №ылымсыз, ал јндiрiс техникасыз єадам баса алмайды. ±ылым єазiр єо№амны» јндiргiш кѕштерiнi» бiрi болып отыр. Ол – јндiрiстi» теориялыє негiзi. ±ылым јндiрiстiк процестi жѕзеге асыруды» не№Ѕрлым тиiмдi техникалыє єЅралдарын єалай та»дап алудыаныєтап бередi. Ол јндiрiстi басєару, јндiрiст пен е»бектi Ѕйымдастыру ѕшiн де пайдаланып отыр. Дёуiрiмiздi» єазiргi кезе»iнде №ылым адамзат ёрекетiмiздi» баардыє жѕйесiне, ёсiресе материалды јндiрiске тере» е»iп отыр.
Зер салып єарасає, №ылым мен техниканы» єо№амды дамытуда№ы материалдыє-техникалыє базаны жасауда№ы орны ерекше.
Ол, бiрiншiден, јндiргiш кѕштердi жа»а сапалы дёрежеге кјтерсе, екiншiден, јндiрiстi интенсивтiруге объективтi жа№дай жасайды да, жалпы єо№амдыє јндiрiс тиiмдiлiгiн арттырады.
±ылым мен јндiрiстi» Ѕштастырылуына кјптеген №ылыми-зерттеу жёне жбалау конструкторлыє Ѕйымдарыны» №алымдары, кјптеген јнеркёсiп орындарыны» инженер, техника жЅмыскерлерi, министiрлiктер мен ёртурлi ведомство єызметкерлерi е»бек етуде.
Алайда, №ылымды јндiрiспен Ѕштастыратын кѕрделi тiзбектi» барлыє буындарды» iшiнде №ылым жетiстiктерiн наєты iс жѕзiне асыру№а, жаппай јндiрiске енгiзуде байланысты буындарды» осалдау болып омыр№аны экономикалыє ёдебиетке жмi жазылып жѕр.
ґндiрiске №ылым мен техника жетiстiктерiн енгiзуге єолайлы жа№дай жасау жёне ёрдайым №ылым мен јндiрiс байланысыны» жолдарын жетiлдiру №ылыми-техникалыє прогресс буындарын кешендi єарауды єажет етедi.
Ол ѕшiн №ылыми-техникалыє саясатты отандыє №ылыми-техникалыє потенциалды саєтап жёне дамытуды шетелдiк жа»а технологияларды тиiмдi пайдалану мен ѕйлестiру негiзiнде єалыптастыру єажет.
Іазаєстанды дамы№ан елдер єатарына єосуды е» негiзгi шарттарыны» бiрi №ылымды јндiрiспен тере» Ѕштастыру, №ылым мен бiлiмдi тiкелей мемлекттiк єолдау.
Химия јнеркёсiбiнi» дамуы оны» жо№ар№ы №ылымшылдылы№ымен ерекшеленедi, я№ни бЅл сала одан ёрi даму ѕшiнд №ылыми зерттеулердi ке»ейту жёне ке»дету єажет.
Химия јнеркёсiбiнi» да№дарыстан алып шы№у, јндiрiс тиiмдiлiгiн жо№арлату, јндiрiлетiн јнiм сапасы мен кјлемi жа№ынан, е»бек јнiмдiлiгi, материалдыє жёне энергия ресурстарын ѕнемдеѕ, та№ы сол сияєты кјрсеткiштерден ёлемдiк де»гейге жету №ылым мен техниканы» дамуынсыз тiптi мѕмкiн емес.
О»тѕстiк Іазаєстан облысыны» химия јнеркёсiбi жѕйесiнде 1994 жыл№а дейiн екi №ылыми-зерттеу жёне жобалау-конструкторлыє Ѕйым жЅмыс атєарды. Ке»ес Ода№ы тара№ан№а дейiн №ылым№а жЅмсал№ан шы№ын ѕздiксiз јсiп отырды. 1971-1985 жылдар аралы№ында олар 65%-ке јстi. Химия јнеркёсiбiнi» №ылыми-техникалыє потенциалы ны№айды.
Алайда, јскен №ылыми-техникалыє потенциал толы№ымен пайдаланылмады. Со»№ы уаєытєа дейiн аяєтал№ан зерттеулердi»
жартысынан астамы халыє шаруашылы№ына ендiрiлмедi.
Іазiргi уаєытта О»тѕстiк Іазаєстан облысы №ылымдарды» ендiруге дайын №ылыми зерттеулерi єаржы тапшылы№ынан јндiрiске
ендiрiлмей отыр. Жылдан жыл№а бЅл салада№ы јндiрiске ендiрiлмеген зерттеулердi» саны јсiп келедi. Іазiргi уаєытта 1999 жыл облыста химия жёне мЅнайхимия саласы бойынша мЅндай зерттеулеер шамалы жинаєтал№ан. О№ан 11-шi кестеде келтiрiлген мёлiметтер дёлел.
Кесте 11
О»тѕстiк Іазаєстан облысы №ылымдарыны» ендiруге Ѕсын№ан №ылыми зерттеулерi
| N | Жобаны» аты | Іысєаша мiнездеме | Пайдалануы | Жобаны жаса№андар |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| 1. | Іаратау фосфориттерiн кешендi ј»деу | Экологиялыє таза минералдыє ты»айтєыштар јндiрiсiн Ѕйымдастыру | Ауыл шаруашылы№ында ты»айтєыш ретiнде пайдалану ѕшiнєос суперфосфат ј»деу | М. °уезов атында№ы ОІМУ |
| 2. | Жо№арыпарафиндi мЅнай о»деу процестерiн интенсивтендiрулi» физика-химиялыє негiзi | МЅнай јнiмдерiн гидротазалау, кокстеу жёне айдауды» каталикалыє крекинг процесiн интенсивтендiру, шикiзаттан дайын јнiм шы№ымын жо№арлату | МЅнай ј»деу јнеркёсiбi, газ ј»деу | М. °уезов атында№ы ОІМУ |
| 3. | Аса таза фосфор оксидыјндiрiсi технологиясы | Металл єоспалары єЅрамында аса таза фосфор оксидын алу | Лазерлiк техника мен байланыс єЅралдарын шы№аратын №ылыми јндiрiстер | “НИТИ” АІ |
| 4. | Фосфогидрат кѕкiрт диоксидiн алу ёдiсi | Алимофос јндiрiсi єалдыєтарынан кѕкiрт єышєылын алу | Кѕкiрт єышєылы мен цементиттi» ерекше тѕрлерiн јндiру | “НИТИ” АІ |
| 5. | Шлакты а№арту ёдiсi | Цемент јнеркёсiбiнде пайдалану ѕшiн фосфорлыє жёне домналыє шлактардан активтi минералды єоспалар алу технологиясы | Декоративтiк жёне ає цемент јндiрiсi | М. °уезов атында№ы ОІМУ
|
| 6. | Іазаєстандыє шаєын пайдаланумен экстракциялыє фосфор єышєылын жасау жёне ендiру | Болашаєта минералдыє ты»айтєыштар шы№ару ѕшiн фосфор єышєылы јндiрiсiнi» технологиясы, єалдыєтарды пайдалану шы№ындарын тјмендету | Сары фосфор жёне минералдыє ты»айтєыштар јндiрiсi | “НИТИ” АІ |
| 7. | ЖЅ№ыш жёне тазала№ыш заттар компоненттерi јндiрiсiн Ѕйымдастыру | ІЅрамында бар єалдыєтарды єайта ј»деп тазала№ыш жёне жу№ыш заттар алу | ЖЅ№ыш жёне тазала№ыш заттар јндiрiсi | “НИТИ” АІ |
| 8. | Алюминий фосфоридi негiзiнде фулиганит технологиясы | Кемiргiштерден єор№ау заттары јндiрiсiнi» технологиясын жасау | Элеваторлар, астыє єоймалары, диiрмендер, єоймалар | М. °уезов атында№ы ОІМУ |
| 9. | Фосфатты шыны | Жо№ар№ы техникалыє мiнездемелi шыныны» жа»а єЅрамын жасау | Электротехникалыє јнеркёсiп | М. °уезов атында№ы ОІМУ |
| 10. | Каустикалыє сода јндiрiсi | Жергiлiктi шикiзат тѕрлерiн пайдалану негiзiнде каустикалыє сода јндiрiсiнi» технологиясы | Импортты» орнын басу јндiрiсi | М. °уезов атында№ы ОІМУ |
| 11. | Кальцийлы сода јндiрiсi | Жергiлiктi шикiзат єорлары негiзiнде кальцийлы сода јндiрiсi | Импорттыє орнын басу јндiрiсi | М. °уезов атында№ы ОІМУ |
| 12. | “Южполиметал” АІ кендерiн кешендi єайта ј»деу | Полиметал кендерiн єайта ј»деу негiзiнде тѕстi металдар мен єЅрылыс материалдар јндiрiсiнi» кешендi технологиясы | “Южполиметал” АІ кёсiпорныны» кендерiн байыту јнiмдерi мен єалай кендерiн пайдалану | М. °уезов атында№ы ОІМУ |
| 13. | Керамзит јндiрiсiнде мЅнай шлактарын пайдалану | “ШНОС” АІ мЅнайшлактарын пайдалану арєылы керамзит алу, мЅнай шлактарыны» жылу беру єасиетiн пайдалану арєылы отынды ѕнемдеу | “Шымкентасбоцемент” АІ | М. °уезов атында№ы ОІМУ |
±ылым мен јндiрiстi Ѕйымдастыруды кѕшейту нётижесiнде саланы дамыту№а жёне №ылыми-техникалыє потенциалды толыє пайдалану№а керi ёсер ететiн факторларды жою№а мѕмкiншiлiк туады.
Облысымызда кѕштi №ылыми-техникалыє потенциал, салалыє №ылыми-жобалау мекемелерi бар. Олар нарыєєа кјшудi» єиын кезе»iнде бюджеттi» єаржыландыруынсыз јздерiн саєтап єала алды. Оларда єазiргi уаєытта јндiрiстi реконструкциялау жјнiнде жобалар, жеткiлiктi Ѕсыныстар да бар.
Ендiгi мёселе №ылыми-техникалыє саясатты жѕзеге асыруда аймаєтыє университеттерден №алымдарыны», салалыє №ылыми-зерттеу институттары мен басєа №ылыми орталыєтарыны» зерттеушiлерiнi», жобалаушыларыны», №алымдарыны» кѕш-жiгерлерiнi» бiрiктiрiп, инновациялыє єызметке жЅмылдыру.
Зерттеу – жасау – тёжiрибелiк – маркетинг – јндiру – јткiзу кезе»дерiнен тЅратын инновациялыє єызмет мына жа№дайда №ана тиiмдi бола алады:
Осы функционалдыє бiрлiктер арасында жай кезектiк байланыс №ана емес, јзара ты№ыз байланыс орнатылуы керек.
Осы уаєытєа дейiн “№ылым — јндiрiс” циклында жЅмыстарды Ѕйымдастыру схемасын зерттеу, технологиялыє жасау, жобалау жёне јндiрiске берудi ретiмен орындауды кјрсететiн. ±ылыми-техникалыє жЅмыстарды» де»гейi жобалау Ѕйымдарды» єызметкерлерi осы кезе»дердi» барды№ына єатысєан жа№дайда жо№арлайты№ын тёжiрибеден кјруге болады.
МЅндааєсатєа жету ѕшiтехнопарктiк єЅрылымдар№а толыє єол жеткiзуге болады.
±ылым мен јндiрiстi Ѕштастыруды» осындай тѕрiнде №ана №ылыми-техникалыє жа»алыєтарды јндiрiсте барынша толыє пайдалану мѕмкiншiлiгi ашылады.
“±ылым – јндiрiс” процесiн Ѕйымдастыру ыєшамсызбасы
а)
|
а – єолданалып жѕрген ыєшамсызба
б – Ѕсынылатын ыєшамсызба
8№ау єЅралдарын пайдалану жа»а °рине мЅндай байланыс ёрдайым мѕмкiн бола бермейдi, себебi
тере» е»бек бјлiнiсiнi» нётижесiнде №ылыми-зерттеу, јндiрiстк, сату-јткiзу мекемелерi оєшаулан№ан, дербес, олар бiр-бiрiмен ты№ бiр-бiрiмен ты№ес.
Іазiргi жа№дайда Іазаєстан экономикасында, соны» iшiнде О»тѕстiк Іазаєстан облысында, инновациялыє єызметтi» нарыєтыє элементтерi єалыптасты деп айту№а болады, себебi:
- Жеке меншiк кёсiпорындар пайда болды;
- Iрi жекешелендiрiлген кёсiпорындар пайданы жЅмсауда жёне iс-ёрёкетiнi» ба№ытын та»дауда мемлекеттi» шектен тыс
- єамєорлы№ынан єЅтылды;
- Онда№ан жылдар бойы жинаєтал№ан кѕштi №ылыми-техникалыє потенциал єалыптасты;
- Басымды жобаларды єолдау№а мемлекет єатысады.
Осылай бола тЅра, инновациялыє механизм єалыптаспады. Ресурстар мен мѕмкiшiлiктер бар, бiрає экономикада№ы єЅрылымдыє јзгерiстерде олар толыє тиiмдi пайдаланылмай отыр. Іорыта айтєанда, инновациялыє процестi» барлыє єЅрамдас элементтер» тiрi организимге бiрiктiрлуi єажет.
±ылым мен јндiрiстi Ѕштастыруды» Ѕйымдыє тѕлерi технопарктер жёне технополюстер. Олар Европа мен Азияны» дамы№ан елдерiнде ке» етек жаюда.
Технологиялыє парк-технопарк – бЅл №ылымды, бiлiмдi, јндiрiстi аймаєтыє Ѕйымдастыруды» жа»а тѕрi.
Технопарк жо№ары квалификациялы мамандарды жинаєтау арєылы №ылыми-техникалыє жёне технико-технологиялыє жетiстiктердi жёне оларды єолдануды жеделдету маєсатында єЅрылады.
Технополистар – еркiн экономикалыє аймаєты» бiр тѕрi ретiнде инновациялыє процестердi жеделдету маєсатында єЅрылады. Технополисты» iс-ёрекет ба№дарламасы фундаменталды жёне єолданбалы №ылыми зерттеулер жѕргiзудi жёне оларды» нётижелерiн јндiрiске енгiзудi єамтиды. Технополистер Жапонияда ке» тарады. МЅнда ёрбiр технополис ѕш компоненттен тЅрады – кем дегенде 2-3 е» озыє јнеркёсiп салаларыны» кёсiпорындарынан; мемлекеттiк немесе жекеменшiк университеттердi», №ылыми-зерттеу институттары мен лабороторияларды» топтарынан; єазiргi заман№ы тЅр№ын ѕйлерi, мёдени-спорттыє орталыєтары, №имараттары бар тЅр№ын аймаєтан.
Жапондыє технополистарды» тёжiрибесiнде мемлекеттiк єаржыландыру ѕлкен роль атєарады. Жапонида жо№ары технологиялы салалар№а инвестициялар барынша ынталандырылады.
О»тѕстiк Іазаєстан облысында №ылыми-техникалыє идеялар мен интеллектуалдыє е»бектi» нётижелерiн iске асыру ѕшiн химиялыє машина єЅрылысы мен металлургиялыє јндiрiстер мен байланысты болатын
№ылыми-технологиялыє парк єЅру тиiмдi, себебi химия јнеркёсiбi машина єЅрылысы жёне металлургия О»тѕстiк Іазаєстан облысы ѕшiн
негiзгi салалар болып табылады, сондай-ає мЅнда жеткiлiктi кадрлiк потенциал єалыптасты. О»тѕстiк Іазаєстан облысыны» химия јнеркёсiбiнi» кёсiпорындары облыс №алымдарыны» №ылыми зерттеулерiнi» нётижелерiн пайдаланып, жо№ары сапалы жёне бёсекеге єабiлеттi јнiм јндiруге бейiмделулерi єажет.
Технопарктiк єЅрылымдар арнайы бјлiнген сёулеттi – жоспарлы аймаєтар болуы тиiс, оны» фундаменталды зерттеу орталыєтарыны» айналасында венчурлыє фирмалар мен зерттеу лабороториялары шо№ырланады. Осы жа№дайды ескертетiн болсає, О»тѕстiк Іазаєстан облысында технопарктi жетекшi №ылыми зерттеу институтыны» тёжiрибе зауттары (химия јнеркiсiбi ѕшiн – “Химреактив” АІ) негiзiнде єЅру єажет. Оны» фундаменталды зерттеулер орталы№ы Іазаєстан Республикасы №ылым академиясыны» О»тѕстiк Іазаєстан бјлiмшесi, М. °уезов атында№ы О»тѕстiк Іазаєстан мемлекеттiк университетi жёне Яссауи атында№ы Халыєаралыє Іазає-Тѕрiк университетi бол№аны дЅрыс.
Технопарктi» негiзгi маєсаты – нарыєтыє экономиканы»
Артыєшылыєтарын пайдалана отырып, бiрєатар јндiрiстi» инновациялыє дамуын жеделдету ѕшiн єолайлы жа№дай жасау болып табылады. БЅл маєсатєа жету ѕшiн венчурлыє фирмаларды инновациялыє цикл№а єосу керек.
Идеялар мен жа»алыєтарды» авторлары осы идеяларды iске
асыратын ша№ын кёсiпорыннны» иелерi болып шыєса, бЅл венчурлоыє фирмаларды» белсендiлiгiн ынталандырады. Жо№арыда ОІМУ мен НИТИ АІ №алымдарыны» зерттеулерi кјрсетiлген. Соларды» авторлары осы идеяларды iске асыратын венчурлыє фирмаларды» иелерi болып табылады. Венчурлыє капитал болаша№ы бар идеялар ѕшiн берiледi. Іаржылыє жауапкершiлiк идеяны» авторлары мен венчурлыє капиталды салушылар арасында бјлдiредi. Іаржыландыруды iрi Ѕйымдар немесе кёсiпорындар жѕргiзедi. °р жоба ѕшiн арнайы єолдау ба№дарламасы жасалады. Мѕндай ба№дарламаларды iрi јнеркёсiптiк кёсiпорындар немесе жергiлiктi басєару органдары жасай алады, бЅл жа№дайда олар болашаєта№ы пайда№а єатыса алады.
Іажеттi Ѕйымдастырушылыє – экономикалыє механизм єЅрылып, мемлекеттiк єолдау саясваты кјрсетiлген жа№дайда №ана №ылым мен бiлiмдi жёне јндiрiстi Ѕштастыру тиiмдi болады.
±ылыми зерттеу жёне жобалау конструкторлыє жЅмыстарды жандандыру жёне жандандыру жёне жрды ендiру ѕшiн же»iлдетiлген несие жёне салыє салу, саєтандыру жёне венчурлыє кёсiпкерлiктi тiкелей єаржыландыру саясатын iске асыру керек. Тиiстi же»iлдiктер беру ѕшiн аймаєта осы№ан ба№ыттал№ан институттар єЅру керек: №ылыми- техникалыє єорлар, инновациялыє банктер. Осы мёселелердi» барлы№ы
Ѕсынылып отыр№ан “О»тѕстiк потенциал” технопаркiнi» моделiнде ескерiледi. (Сурет 3).
Технопрактi» Ѕсынылып отыр№ан єЅрылымы мыналардан тЅрады:
- Фундаментальды жёне єолданбалы зерттеулер орталыєтары – Іазаєстан Республикасы ±ылым Академиясыны» О»тѕстiк єазаєстан бјлiмi, М.О. °уезов атында№ы ОІМУ (экономикалыє жёне химико технологиялыє ба№ыттар бойынша), Яссауи атында№ы ХІТУ (физика — механикалыє ба№ыттар);
- Зерттеулердi єаржыландыру – арнайы єЅрыл№ан О»тѕстiк аймаєтыє №ылыми зерттеулер єоры;
- Жобаларды дайындау венчурлыє фирмалар. Олар сондай-ає кёсiпорындарды» тапсырыстары бойынша маркетингтiк зерттеулер жѕргiзедi;
- Облыстыє iрi кёсiпорындарда ендiруге Ѕсынылатын жобаларды сараптау сараптау орталы№ы;
- Консалтинг орталы№ы;
- За» орталы№ы;
- Патенттiк єызмет;
- Саєтандыру компаниялары;
Жо№арыда кјрсетiлгендей, ёр жоба ѕшiн арнайы топ єЅрылуы мѕмкiн. Мысалы, химия јнеркёсiбiнде мЅндай жоба ретiнде
экологиялыє таза минералдыє ты»айтєыштар ендiру жобасын немесе жа»а фосфатты шыны јндiру жобасын алу№а болады.
О»тѕстiк Іазаєстан облысыны» машина єЅрылысы кешенi ѕшiн “Электроаппарат ” АІ, ”Экскаватор” АІ, (Кентау), ”Трансформатор”АІ, (Кентау) — шетелдiк аналогтар№а сай трансформаторлыє єЅрал жабдыєтар шы№ару жобасын, эксковаторды» жа»а тѕрiн жасау жобасын алу№а болады.
Іазаєстанны» соны» iшiнде О»тѕстiк Іазаєстанны» дамуында№ы аймаєтыє №ылыми–јндiрiстiк конгломераттарды» ма»ызын, ролiн болжайтын болсає, е» алдымен экономиканы» салалыє єЅрылымын жаєсартатынын айту керек.
Сонымен бiрге шетелдiк инвестициялар тарту№а, озыє менеджменттi ендiруге, дер кезiнде бёсекеге єабiлеттi технологиялар мен тауарларды игеруге мѕмкiндiк ашады.
Мѕндай єЅрылымдарда е»бек јнiмдiлiгi орташа кјрсеткiшпен 5-6 есе жо№ары болатынын ескерсек технопаркте 500 жЅмыс орны єЅрыл№анны» јзiнде О»тѕстiк Іазаєстан облысыны» химия јнеркёсiбiнi» жобалан№ан јнiм кјлемiнi» 5-10% технопарктi» есебiнен јндiрiлетiн болады. Келесi 10-15 жылда 10 мы» жЅмыс орнын єЅру№а болады.
Технопарктердi дамытуды Іазаєстан экономикасында№ы нарыєтыє јзгерiстерге бейiмдей отырып жѕзеге асыру керек.
Бiрiншi кезе» (2000-2001) дайындыє кезе»i. БЅл кезе»де єЅєыєтыє, экономикалыє, жобалыє жёне басєа да дайындыє жЅмыстар жѕргiзiледi. Оларды» маєсаты №ылыми-техникалыє инновациялыє фирмалар єЅру, жетекшi №ылыми зерттеу институттар мен университеттердi, iскер басєа да орталыєтарды технопарк єЅрамында№ы болашає єызметке бейiмдеу.
Осы кезе»де алдын-ала сынаєтан јткен, маркетингтiк зерттеулердi бар отандыє тёжiрбие эксперименталдыє жЅмыстарды, јнiм јндiруге келiсiм шарттарды» жобаларын жинаєтау єажет.
Екiншi кезе» (2001-2005ж.ж.) пионерлiк. БЅл кезе»де тянаєты
iрiктелген наєты жЅмыстарды, жобаларды iске асыратын базалыє Ѕйымдар
аныєталады, бюджеттiк жёне бюджеттiк емес єорлармен єатар инвестициялыє капитал єаржыландыру мёселесiне белсендi тѕрде тартылады. Осы кезе»де мемлекеттiк єолдау белсендi жёне наєты болк керек. БЅл єолдау инновацияларды» Ѕзає мерзiмдi мемлекеттiк ба№дарламасы арєылы жѕзеге асырылады.
¶шiншi кезе» (2006-2015 ж.ж.) – жандан№ан кезе». БЅл кезе»де №ылыми парктер мен басєа да инновациялыє єЅрылымдарды» дамуы кјп жа№дайда нарыєтыє єатынастар негiзiнде бiршама мемлекеттiк єолдаумен жѕзеге асырылады.
Іорытынды
Адамзат єо№амыны» дамуында №ылымны» кјкжиегi ке»ейе тѕсiп, зор єарєынмен дамып келедi. Бѕгiнгi та»да №ылымны» ёсер етпейтiн саласы жоє.
Іазаєстан экономикасыны», ёсiресе О»тѕстiк Іазаєстан айма№ын дамыту ѕшiн Ѕсынылып отыр№ан технопарктер моделiн ендiрудi» ма»ызы зор. Бѕгiнгi јзектi мёселелердi шешу ѕшiн, О»тѕстiк аймаєта жинаєтал№ан №ылыми ёлеуеттi химия, мЅнайхимия, машина єЅрылысы жёне металлургия кешендерiн дамытуда ке»iнен ёрi тиiмдi пайдалану ѕшiн озыє елдер тёжiрбиесiнен алын№ан технопарк моделi е» дЅрыс шешiм болмає.
Жалпы ал№анда, аса ма»ызды №ылыми-техникалыє проблемаларды шешу жјнiнде арнаулы кешендi ба№дарламалар жасалып, оларды» жѕзеге асырылуын єамтамасыз ету, жа»а техниканы жасау жёне ме»геру мерзiмдерiн едёуiр єысєарту; №ылым мен јндiрiстi» јзара байланысын кѕшейту; салалыє №ылыми мекемелердегi зерттеулердi» дёрежесi мен аяєтал№ан №ылыми жЅмыстарды» нётижелерiн јндiрiсте пайдалану; жа»адан жасалатын жёне шы№арылатын бЅйымдарды» техникалыє дёрежесiн ба№алау жѕйесiн жаєсарту, ескiрген јнiмдi јндiрiстен дер кезiнде алу; №ылыми зерттеу жёне жобалау конструкторлыє Ѕйымдарды» тёжрибелiк – јндiрiстiк базасын ны№айту; зерттеулер мен талдамаларды» ба№ыты мен №ылыми мекемелердi» Ѕйымдыє єЅрылымын бѕгiнгi кѕн талаптарына сёйкес дер кезiнде белгiлеп, јзгертiп отыру; жо№ар№ы оєу орындарыны» №ылыми ёлеуетiн халыє шаруашылыє мiндеттерiн шешуге пайдалану тиiмдiлiгiн арттыру – мiне осы мёселелердi» барлы№ын аймаєтыє де»гейде шешу ѕшiн “О»тѕстiк ёлеует ” технопарк моделi Ѕсынылып отыр. БЅл модель кёсiпорындарда озыє инновациялыє менеджменттi пайдалану№а ѕлкен мѕмкiндiктер ашады. Екiншi жа№ынан, О»тѕстiк аймаєты» экономикасын јркендетуге ѕлкен септiгiн тигiзетiнi сјзсiз.
Қолданыл№ан ёдебиеттер
- Послание Президента страны народу Казахстана -Казахстан – 2030// Казахстанская правда 1997г. 11 ноября.
- Концепция интеграции научных учереждений и ВУЗов с наукоемкими производствами // Наука Казахстана. 1999г. 1-15 января.
- Указ президента Республики Казахстан от 11.03.1996г. О мерах по совершенствованию системы государственного управления наукой в Республике Казахстан // Казахстанская правда. 1996г. 13 марта.
- Баймуратов У.Б. Эффективность технического прогресса в промышленности Казахстана – Алматы.1973г. – 200с.
- Герчикова И.Н. Менеджмент – М. Банки и биржи, изд Объединение ЮНТИТ. 1995г.-480с.
- Дедов А.Г., Сафанова И.А. Основные направления химизации экономики капиталистических стран – М.: Химия. 1988г.-250с.
- Завин П.Н., Казанцев А.К. Инновационный менеджмент (справочное пособие).- М.:Центр исследований статистики и науки. 1998г. -495с.
- Меньшова В.П., Тобелко И.Л. экономика химической промышленности –М.: Инфра-М.1998г -502с.
- Меньшова В.П., Тобелко И.Л. Экономика химической промышленности – М.: Высшая школа. 1982г. – 250с.
- Поршнев А.Г., Румянцев З.П., Саломатин Н.А. Управление организацией – М,: Инфра-М. 1998г. – 502с.
- Рудакова И.Е. Инновационный процесс в странах развитого капитализма – М.:МГУ. 1991г. – 340с.
- Садчиков И.Е. Ускорение научно-технического прогресса в нефтехимической промышленности – Л.: Химия. 1990г. – 187с.
- Сатубалдин С.С. “Драконы” и “тигры” Азии: сможет ли казахстанский “барс” пройти по их стопам – Алматы: ±ылым. 1998г.– 600с.
- Народное хозяйство Казахстана за 70 лет (стратегический сборник) – Шымкент: Южно-Казахстанское областное управление статистики. 1990г. – 392с.
- Промышленность Южно-Казахстанской области (стратегический сборник) – Шымкент: Южно-Казахстанское областное управление статистики. 1998г.
- Социально-экономическое положение Южно-Казахстанской области (стратегический сборник) – Шымкент: Южно-Казахстанское областное управление статистики. Шымкент. 1999г.
Автор публикации
