1 мая, 2018 17:57
Бір заттын екінші бір затқа меншікті, тәуелді, қатысты болуы — тілдегі акиқат кұбылыс. Бұндай заттар арасындағы меншіктілік-тәуелділік катынас кандай тілде болса да бар. Қазак тілінде бұл мэн ( грамматикалык тәуелділік ұғым) тэуелдік жалғауы аркылы (ілік септік пен тэуелдік жалғау тіркесінен) жэне меншіктелуші зат атауы мен буын үндестігіне багынбайтын -нікі, -дікі, -тікі косымшалары аркылы беріледі. Осы аркылы яғни жак түрлеріне байланысты тэуелділік грамматикалык магыналар жиынтыгы парадигмалық жүйе болып табылатын белгілі грамматикалык формалар негізінде берілуі арқылы казақ тілінде тэуелділік категориясы болып қалыптасқан. Тэуелдеудін онаша жэне ортақ тэуелдеу түрі тэуелденетін заттың бір я бірнеше затқа, адамга тэн екенін білдірумен байланысты. Оңаша тэуелдеуде бір я бірнеше зат бір ғана затка ( адамга) тэуелді болып келеді, яғни ие болатын зат (адам) біреу болады, сондыктан ол (ілік септіктегі сөз) тек жекеше тұлғада тұрады да, иеленетін ( тэуелденетін) зат біреу немесе бірнешеу болуы] мүмкін, сондыктан ол жекеше де, көпше де тұлғада тұра береді.
| Жекеше |
| Менің балам,үйім. Сенін балан, үйін.
Сіздін баланыз, ұйіңіз. Оның баласы, үйі. |
| Балаларым, үйлерім. Балаларың, үйлерің.
Балаларыңыз, үйлеріңіз. Балалары, үйлері. |
Оңаша тэуелдеу Көпше
Ортақ тэуелдеуде керісінше бір я бірнеше зат біреу емес, бірнеше затқа тэуелді болып келеді, ягни ие болатын зат (адам) көп болады, сондықган ол тек көптік тұлғада мэнде тұрады да, иеленетін зат біреу немесе бірнешеу болуы мүмкін. Сондықтан ол жекеше, көпше тұлгада тұра береді. Сөйтіп көп бірнеше адамга ортак болады.
Ортақ тэуелдеу
Біздің баламыз, балаларымыз, үйлеріміз. Сендердін балаларын, үйлерін.
Сіздердің балаларыңыз, үйлеріңіз. Олардың балалары, үйлері.
Автор публикации
